204
Digər tədbirlər.
Maliyyə böhranlarının qarşısının alınması üçün digər
tədbirlər də vardır.
• Beynəlxalq xəbərdaredici bir sistemin qurulması,
• BVF kvotalarının artırılması,
• BVF sığortalı borclanma rahatlığı,
• Maliyyə əməliyyatlarının bir proses çərçivəsində nizamlan-
ması.
Maliyyə böhranları ilə qarşılaşmamaq və ya qarşılaşdıqda
vəziyyətdən çıxmaq üçün alınacaq tədbirlər, fərqli ölkə və
iqtisadiyyatçıların fərqli düşüncələri ilə mümkündür.
• Beynəlxalq sistemin, beynəlxalq etibarlılıq qanunlarına
bağlanması (İngiltərə),
• G-7 nin inkişaf yolundakı ölkələri də əhatə edərək G-15
şə
klində bir qərar orqanına döndərilməsi,
• Maliyyə sektortərunda həyata keçirilən islahatların bütün
üzv ölkələrdə tamamlanması.
• Korrupsiyaya qarşı mübarizə, tədbirlərini gücləndirmək,
• Beynəlxalq bir borc paneli qurularaq müxtəlif ölkələrin
borc gecikdirmələrini bu panel vasitəsi ilə icra etmələrinə imkan
yaradılması (UNCTAD).
Maliyyə böhranlarından sonra tətbiq oluna biləcək
makroiqtisadi siyasət.
Maliyyə böhranlarından sonra tətbiq olunacaq makroiqtisa-
di siyasətlər mövzusunda bir-birindən fərqli ümumiyyətlə iki ya-
xınlaşma vardır.
Ə
nənəvi yaxınlaşma BVF yaxınlaşması da buna aiddir,
xarici balansı saxlamaq, xarici ödəmələri axsatmamaq, valyuta
çıxışlarını durdurmaq və valyuta məzənnəsində böyük sıçramaların
qarşısını almaq üçün güclü pul siyasətinin, yüksək faizin və güclü
maliyyə siyasətinin vacib olduğunu düşünməkdədir. BVF belə
daraldıcı siyasətin daxili tələbatda gərginlik və iqtisadiyyatda
205
kiçilmə yaradabiləcəyini qəbul etməkdədir. Hətta böhran öncəsin-
də xarici borc yüksəksə və böhranda valyuta çıxışı çox olmuşsa,
daraldıcı siyasətin dozasının artırılması vacibdir. Əgər belə bir öl-
kəyə xarici mənbə girişi olmursa, yəni çıxan valyutanın ən azından
bir hissəsi hər hansı bir şəkildə geri gəlmirsə və ya ölkənin lazımi
qədər yüksək valyuta ehtiyatı yoxdursa, BVF yə görə xarici
balansı saxlamaq üçün daxili tələbatı daha çox sıxışdırmaqdan
başqa çarə yoxdur. Əgər belə bir ölkədə daraldıcı siyasət tətbiq
olunmazsa, xarici balansı saxlamaq üçün bütün yük valyuta
məzənnəsinin üzərinə düşəcək, məzənnənin çox sürətlə artması
zərurəti yaranacaq. Ancaq bu vəziyyətdə bir böhran-inflyasiya
örtüyünə bürünmə riski yüksəkdir.
BVF nin Asiya krizisində izlədiyi yaxınlaşma daraldıcı
siyasətlə daxili tələbata sıxışdırma, xarici balansı qurma və
məzənnə artımını müəyyən səviyyədə saxlama yaxınlaşmasıdır.
Ancaq Asiya krizisi əsnasında, xüsusilə İndoneziya, Koreya və
Taylandda güclü maliyyə və pul siyasətinə, yüksək faizə və sürətli
kiçilmənin qarşısında valyuta məzənnəsində də əhəmiyyətli
dərəcədə artımların ola bildiyi gözlənmişdir. Məzənnə artımları
Taylandda 1997-ci ilin avqustunda, İndoneziyada 1997-ci ilin no-
yabrında və Koreyada 1997-ci ildə tətbiq olunan BVF dəstəkli
güclü pul-yüksək faiz siyasəti təklif olunan proqramlara qarşı sü-
rətlənə bilmişdir. Buna bənzər vəziyyətlər bir vaxtlar Braziliyada
da yaşanmışdır.
Bu vəziyyətlər faiz ilə məzənnə artımı arasında tərs bir
ə
laqə olduğunu söyləyən ənənəvi BVF yaxınlaşmasıyla
ə
laqələndirilmirdi. Dolayısıyla BVF yaxınlaşmasına güclü
təzyiqlər gəlməyə başlamışdır və bu təzyiqlərdən də ikinci bir
krizis siyasəti yaxınlaşması yaranmışdır. P. Krugman, J. Sachs və
J. Stiglits kimi dünya bankında da araşdırmalar aparmış tanınmış
iqtisadiyyatçıların irəli çıxardığı bu ikinci yaxınlaşma, krizislə
birlikdə maliyyə və pul siyasətinin yumşalması, real faizin də
düşürülməsinin vacibliyi, çünki krizis sonrasında real iqtisadiyya-
tın müxtəlif səbəblərlə onsuzda daralma meylinə girmiş olduğunu
206
ifadə etməkdədir. Krizisin gətirdiyi müəyyənsizlik səbəbindən
onsuzda daralma meylinə girən bir iqtisadiyyatda, bir də pulun
sıxışdırılması və faizin yüksəlməsi iqtisadiyyatda krizisin daha da
dərinləşməsinə səbəb olacaqdır.
Yeni yanaşma.
Maliyyə krizisi ilə bağlı olaraq “maliyyəni sürətləndirən təsiri”
və “nəticənin təsiri” kimi ifadələrdən istifadə edən ikinci yaxın-
laşmaya görə, faiz artımı valyuta məzənnəsində sabitlik saxlamaq bir
yana, belə bir mexanizm ilə valyuta məzənnəsinin daha da yük-
səlməsinə səbəb olmaqdadır. Yüksələn real faiz, real iqtisadiyyatın
gərginliyinə səbəb olmaqdadır. “Bu iqtisadiyyat yüksək faizə dayana
bilməz” düşüncəsiylə ölkənin risk cəhdi yüksəlməkdə, xarici valyuta
çıxışı da artmaqdadır. Bu vəziyyətdə valyuta məzənnəsi daha da yük-
səlməkdə və növbədə sərmayələri çökdürməkdədir.
Yüksək real faizin yüksək krizis gətirməsi belə bir nəticə
təsiri ilə də açıqlana bilər. Böhranın gətirdiyi valyutaya təzyiq,
böhran və daralma meyli ilə şirkətlərin son nəticələri onsuzda
pozulmağa başlamışdır. Real faiz artdıqca həm borc artacaq, həm
iqtisadiyyat zəyifləyəcək. Beləcə nəticələr daha da pisləşəcəkdir.
Belə bir iqtisadiyyata istər borclanma şəklində, istər birbaşa
sərmayə olaraq xarici mənbə girişi daha da azalacaq və bu da
böhran nisbətini yüksəldəcəkdir. Beləcə faiz və məzənnə artımı
yenə birlikdə hökm sürəcək, iqtisadiyyat zəyifləyəcək.
Dostları ilə paylaş: |