Microsoft Word Avtomobil muhazira

Nazimçarx. 
Nazimçarxın vәzifәsi işçi gediş zamanı enerjini yığmaq, kömәkçi 
taktlar zamanı dirsәkli valı fırlatmaq, valın fırlanmasının qeyri-müntәzәmliyini 
azaltmaq, dirsәk- sürgüqolu mexanizm detallarının ölü nöqtәlәrdәn keçmәsi anını 
sәlislәşdirmәk, mühәrrikin işә salınmasını vә avtomobilin yerindәn tәrpәdilmәsini 
yüngüllәşdirmәkdir. 
Nazimçarx adi boz çuqundan tökmә üsulu ilә hazırlanır. Birsilindrli, dördtaktlı 
mühәrriklәrdә nazimçarxın kömәyinә daha çox ehtiyac var. Mühәrrikin 
silindrlәrinin sayı vә sürәti (dirsәkli valın fırlanma tezliyi) artdıqca nazimçarxın 
kütlәsi azalır. 
Bir çox mühәrriklәrdә ağır çuqun diskdәn ibarәt olan nazimçarxın arxasında 
ilişmә muftasını yerlәşdirmәk üçün yonulmuş yer nәzәrdә tutulur. Onun qabaq 
gövdәsindә dәrinlәşmә yerlәşir ki, bunun vasitәsilә dә birinci silindrin porşeninin 
vәziyyәti tәyin edilir. Bu dәrinliyin nazim çarxın karterinin deşiyi ilә üst – üstә 
düşmәsi zamanı silindrin birinci porşeninin vәziyyәti, müvafiq olaraq birinci 
silindrә yanacaq verilmәsinin başlanma anı ilә bir vaxta düşür. Bir çox 
mühәrriklәrdә bu dәrinliklә karterin deşiyinin üst –üstә düşmәsi anı porşenin YÖN 
vәziyyәtinә müvafiq gәlir. Bir sıra nazim çarxlarda silindrlәrin nömrәlәri olan 
nişanlar qoyulur ki, bu vaxt sıxma taktı baş verir. 
Karter. 
Karterin vәzifәsi: 1-mühәrrik üçün bünövrә rolunu oynamaq; 2-
çarxqolu- 
sürgüqolu mexanizmlәri hissәlәrini çirklәnmәkdәn vә xarici 
zәdәlәnmәdәn qorumaq; 3- aşağı hissәsi vasitәsilә yağ saxlayıcı kimi istifadәyә 
imkan vermәk. Mühәrrikin karterinin aşağı hissәsi әsasәn ya boz çuqundan tökmә 
üsulu ilә, ya da qalınlığı 1…2 mm olan nazik polad tәbәqәsindәn tablama üsulu ilә 
hazırlanır. Alüminium әrintisindәn hazırlanmış karterlәr az yayılmışdır.
Daxili yanma mühərriklərinin qazpaylama mexanizmləri 
 
Qazpaylama mexanizminin vәzifәsi silindrlәrә porşenin vәziyyәtinә uyğun 
olaraq, havanın vә ya yanıcı qatışığın verilmәsini, işlәnmiş qazların silindrlәrdәn 
xaric edilmәsini tәmin etmәkdir. Bunun üçün qazpaylama mexanizminin klapanları 
müәyyәn anlarda silindrlәrin başlığındakı sorma vә xaricetmә kanallarını açıb-
bağlamaqla mühәrrikin silindrlәrini sorma vә xaricetmә boruları ilә әlaqәlәndirirlәr. 
Klapanlı qazpaylama mexanizmi iki cür olur: silindrlәrin başlığında yerlәşdirilәn 
asma klapanlı vә blok-karterin yan tәrәfindә yerlәşdirilәn oturma klapanlı. 
Qazpaylama mexanizmi sorma vә xaricetmә klapanlarından, onların yaylarından, 
qazpaylayıcı valdan, valdan klapanlara hәrәkәt ötürәn hissәlәrdәn vә intiqal dişli 
çarxından ibarәtdir. 
Qazpaylama mexanizmi aşağıdakı kimi işlәyir. Dirsәkli val dişli çarx ötürmәsi 
ilә qazpaylayıcı valı fırladır. Valın hәr bir yumruğu itәlәyicini vә onunla birlikdә 
ştanqanı qaldırır. Ştanqa koromısla (çiyinlik) adlanan iki çiyinli dәstәyin bir 
ucunu qaldırarkәn onun digәr ucu enir. Aşağı enәn çiyin yayı sıxır vә klapan aşağı 
enәrәk açılır. Yumruğun çıxıntısı aşağıya doğru döndükdәn sonra, ştanqa itәlәyici 

---

28 
ilә birlikdә aşağı enir, klapan isә öz yayının tәsiri ilә yuxarı qalxıb vә oturacağına 
enәrәk, kanalın deşiyini kip bağlayır. 
Mühәrrikin iş prinsipinin әsasları izah edilәrkәn, göstәrilmişdir ki, ancaq 
porşenin Y.Ö.N. vә A.Ö.N. –dә klapanlar açılıb bağlanırlar. Әslindә isә silindrlәrin 
işlәnmiş qazlardan tәmizlәnmәsini vә tәzә hava ilә doldurulmasını yaxşılaşdırmaq 
mәqsәdi ilә klapanlar, sadә mühәrriklәrdә göstәrilәn vaxtdan daha çox açıq qalırlar. 
Silindrlәrin tәzә hava (dizellәrdә vә birbaşa püskürmәli benzin mühәrriklәrindә) vә 
ya yanıcı qarışıqla (karbüratorlu vә sorma borusuna püskürmәli benzin 
mühәrriklәrindә) doldurma vә işlәnmiş qazlardan tәmizlәnmә dәrәcәsi mühәrrikin 
gücünә vә qәnaәtcilliyinә әsaslı tәsir göstәrir. Mühәrrikin silindrlәrinә daha çox 
hava vә ya yanıcı qarışığın dolması üçün sorma klapanları porşen Y.Ö.N. – nә 
çatmazdan (qabaqlama ilә) açılır vә A.Ö.N. – ni bir qәdәr keçdikdәn sonra 
(gecikmә ilә) bağlanır. Klapanların açılıb – bağlanma vaxtının dirsәkli valın dönmә 
dәrәcәsi ilә göstәrilmәsi diaqramına qazpaylama faza diaqramı deyilir. Onlar 
cәdvәl va ya dairәvi diaqram şәklindә göstәrilirlәr. Dizel mühәrriklәrinin sorma 
klapanı bağlandıqdan sonra silindr daxilindә hava sıxılır, yanma kamerasına 
yanacaq püskürülür, porşenin iş gedişi başlanır. Silindrdәn işlәnmiş qazların 
çıxarılması, yәni xaricetmә klapanının açılması porşen A.Ö.N. – yә çatmağa 
mәsәlәn, 60 dәrәcә qalmış (dirsәkli valın dönmә bucağına görә) başlanır. Porşen 
A.Ö.N. –yә çatmamış işlәnmiş qazların bir hissәsi xaric olduğuna görә, xaricetmә 
taktında porşen işlәnmiş qazları itәlәyib çıxararkәn, ona qarşı әks tәzyiq qüvvәsi az 
olur. Xaricetmә klapanı porşen Y.Ö.N. –ni müәyyәn qәdәr keçdikdәn sonra 
bağlanır. 
Xaricetmә taktının sonunda vә sorma taktının әvvәlindә hәr iki klapan açıq 
olur. Buna klapanların görüşmәsi vә ya bir –birini örtmәsi deyilir. Klapanların 
belә görüşmәsi tәmiz hava ilә işlәnmiş qazları üfürüb çıxarmaqla silindrlәrin 
işlәnmiş qazlardan daha yaxşı tәmizlәnmәsini tәmin edir. Klapanların açılıb 
bağlanma anı qazpaylayıcı valın yumruqlqrının profilindәn vә elәcә dә çiyinlik ilә 
klapanlar arasındakı araboşluğunun qiymәtindәn asılıdır.