Microsoft Word Biologya ha`m awil xojalig`i tiykarlari doc

informatsiya kodi, bul 20 xeripten (aminokislotadan) turatugin belokka ribonuklein kislotasi 
jerdeminde audariladi (beriledi) 
Ekariotlarda xromosoma apparati tomendegi ozgesheliklerge iye.  
1.Yadro xromotininde DNK tiykargi gistonli beloklar, gistonsiz beloklar xem lipid, 
RNKlar menen  birikken jagdayda boladi. DNK kos sporali xem gistonlar bir -biri menen tendey 
izbe-izlikte jaylaskan nukleosana xem olar arasinda DNK jipsheleri turinde jaylaskan. 
Nukleosoma N2A, N2V, N3 xem N4 turindegi gistonli beloklardin xer birinen 2 
molekuladan 8 molekulanin birigiuinen payda bolgan deneshe. Ogan 140-200 par nukleotidten 
kuralgan DNK oralgan. Nukleosomanin diametri 10 nm. Xer nukleosomanin arasindagi DNK 
10-20 nm uzinlikta 30-50 par nukleotidlerden kuralgan bolip N1 turindegi giston menen 
birikken. Xromatidte DNKnin bunday duziliui onin molekulasinin oramda jude kuramali 
strukturanin boliuina alip keledi. 
2. Beloklardin funktsional baylanislarin kodlaushi genler (tsistronlar). Olar operonga 
birikpesten xromosomanin  xer turli bolimlerinde toplagan boladi. 
3. Kopshilik RNK molekulasi jude Jokari molekula turinde sintezlenedi. 
4. Eukariot DNK kasinda nukleidlerdin ayriksha izbe-izliginen baska kop mugdarda 
kaytalanatugin izbe-izlik boladi. Bunday izbe-izlik kaytalanbanin sani birneshe  juzden 10
6
 
derejege jetedi. 
                 
 DNK strukturasi xem sintezi.
DNK tort nukletidtin uylesiuinen turatugin Jokari 
molekulanin polimer DNK nukleidleri purin (adenin, guanin) xem pirimidin (tsitozin, Timin) 
azot tiykarlarinan, kant dezoksiribozadan  xem fosfor kislotali kaldiginan turadi.
 
DNK molekulasi kos spriraldan ibarat. Xer bir spiral taulangan polimer shinjirdan ibarat. 
Nukleotidler fosfor kislotasi kaldigi arkali kovalent baylaniskan. Eki polenukleotid shinjirli 
(rezbali) nurin xem pirimidin tiykarlari  arasinda vodorod baylanislari arkali bir-biri menen  
uslasadi.azot tiykarlari ademin Timin menen, guanin tsitozin menen uslasadi. Solay etip tort 
varianta  A-T, T-A, G-Ts, Ts-G bolgan juplasiudi koriuge boladi. Bunday bir-birine seykes 
keliudin katan saklaniui (komplementarligi) DNK nin kayta tikleniuinde exmiyetli printsplerden 
esaplanadi. Eukariot kletkalardin DNK sindagi molekulada 10
9
-10
11
 jup tiykar boladi. 
DNK sintezi.
DNK Sintezi (replikatsiya yamasa koshirip aliu (kopirovanie)) yadroda 
mitoz boliniudin belgili periodinda boladi.  Boliniuge tort dezoksinukleotidlerdin trifosfati, Md
2
, 
DNK-zatravka xem DNK- polimeraza katnasadi. DNKnin replikatsiyasi yarim konservativ usil 
menen alip bariladi. Yagniy DNK molekulasi xer bir shinjirdin  (dizbektin) replikatsiyalaniui 
menen eki eselenedi. Sogan baylanisli xer bir eki DNk spirali «Jana» xem «Buringi» 
polinukleotid dizbekte turadi.
 
DNKnin eki spirali strukturasi birneshe jerden jazdiriladi. Bul tiplerden replikatsiya eki 
bagdarda replikatsiyalaniushi bolimlerdin ushiraskanina shekem dauam etedi. Jana dizbek DNK 
polimeroza tesirinde sintezlenedi. 
RNKnin strukturasi xem sintezi. 
Barlik RNKlar tort tiykar nukleotidlerden kuralgan Adenin xem guanin (purinler) xem 
tsitozin xem uratsil (pirimidnler). Uratsil RNKda DNKdegi timindi almastiradi. Pentoza retinde 
dezoksiriboza emes riboza kollaniladi. RNKnin ulkenligi xer turli. Materiallik mRNK birneshe 
minnan birneshe juz minga shekem nukleotid izbe-izliginen kuralgan (10-40S). Ol kletkada 
RNKlardin 1-3%tin kuraydi. RNK molekulasi kos spiral payda etpeydi. Birak RNK jipshelerinin 
xer turli bolimlerinde komplementar bolgan tiykarlar juplasadi, sonin netiyjesinde molekula 
belgili formaga iye boladi. Meselen tRNKsi ekinshi strukturada jonishka japiragina uksaydi. 
tRNK kuramina kop mugdarda metillengen xemde baska nukleozidler kiredi. 
RNK sintezi RNK polimeroza katnasinda boladi. Eukariot kletka yadrolarinda ush RNK 
polimeroza boladi. RNK polimeroza 1 rRNK sintezine baylanisli bolip ol yadroda boladi. RNK 
polimeroza II mRNKni sintezleydi. RNK polimerozaza tRNK xem 5S-rRNKni 
transkriptsiyalaydi. Bul eki polimeroza xromatinde xem nukleoplazmada lokolizatsiyalangan. 
RNK sintezi DNK metritsasinda boladi. Transkriptsiya protsessin regulyatsiyalauda 
belgili roldi giston bolmagan beloklar oynaydi. 

---

  Beloktin strukturasi xem biosintezi
.Tsitoplazmanin tiykarin kuraytugin beloklar 
molekulalik massasi 5000nan birneshe mlnga ten boladi. Olar aminokislotalardan 
duzilgen.Aminokislotanin deslepki ashiliui 1806-jili asparagus osimliginin shiresinen bul 
organik birikpenin birinshi merte aliniui menen  belgilenedi. Ol organikalik zat  osimliktin atina 
baylanisitirilip asparagin dep ataldi. Belok materialinan birinshi amino kislota 1820-jili glitsin 
alindi. Glitsin beloklarda ushiraytugin aminokislotalardin ishindegi  en epiuayi esaplanadi. 1820-
jidan 1935-jilga shekem belok materiallarinan tagida 18 aminokislota ajiratildi. 1935-jildan 
keyin kedimgi belok materiallarinan birde aminokislota ajiratilmay kaldi. Birak belok bolmagan 
birikpelerden aminokislotalardin birkansha turleri ajiratildi. Osimliklerden 100 den aslam 
xerkiyli aminokislotalar bar ekenligi anik bolsada solardan tek 20si belok molekulalarin duziuge 
katnasadi. Belok payda etiushi aminokislotalar 2-aminokislotalar bolip olar J-katarga kiredi. 
Olardin duzilisin tomendegi uliuma formula anlatadi. 
 
R----CH----COOH  
Aminokislotalar 
radikal kaldigi boyinsha bir- 
 
      NH
2
  
 
                   birinen ajiraladi. Ol radikal kaldik vodorod atomi boliui 
mumkin 
(1)
H----CH----COOH  glitsin ol kaldik alifatikalik yamasa  
 
NH
2
  aramatikalik uglevodorod gruppirovkasi boliui  
        mumkin
(2)
 SN
3
 – SN – SOON, Alanin (ala), (3) SN3         SN – SN – SOON  
                                           
              NH
2 
                                                        CH
3
                   NH
2
 
 
 
       Valin (val), (4) SN
3
       
              SN – SN
2
 – SN – SOON  
 
                                      SN
3
                              NH
2
 
 
Leytsin (ley), (5) 
2
2
3
2
3
NH
CH
CH
CO
CH
CH
CH
−
−
−
〉
 
Izoleytsin (ile) (6)  
2
2
2
CH
NH
COOH
CH
CH
CH
 
 
Prolin (pro) (7)             
2
2
NH
COOH
CH
CH
−
−
 
 
(8)
 
2
2
NH
COOH
CH
OH
CH
−
−
−
 
 
Serin (ser)  (9)   
2
3
NH
COOH
CH
CHOH
CH
−
−
−
 
 

---