İREVAN ŞEHRİ
133
İrevan Öğretmenler Seminariyası`nın Müdürü V. Dobrınin`in
1918'de yazdığı rapordan da anlaşıldığı gibi, seminaryayı
1915‐16 yılında 19, 1916‐17 yılında 22 ve son 1917‐18 yı‐
lında ise 23 Azerbaycanlı bitirmiştir.
Genellikle, üç yıl boyun‐
ca seminaryadan 316 öğrenci mezun olmuş ve onlardan 64’ü
Azerbaycan, 2’si ise Anadolu Türkü olmuştur.
165
İrevan Öğretmenler Seminariyası`nda ilahiyat, Rus dili,
muhasebe, geometri, coğrafya, tarih ve biyoloji dersleri ile
birlikte, Tatar (Azerbaycan dili‐N.M.) dersleri de veriliyordu.
Ahund Mehemmmed Bağır Kazımzade İrevan Öğretmenler
Seminariyası`nda
uzun süre din öğretmeni, Elesger Kerimov,
Rahim Halilov, Reşit Bey Şahtahtinski, Mirza Cabbar
Memmedov ise Azerbaycan dili öğretmeni olarak çalışmıştır.
Tanınmış simalardan Haşım bey Vezirov, Hamit ağa
Şahtahtinski,
Hakan Bey Sefiyev, İbadulla Muğanlinski, Şamil
Mahmudbeyov, Cabbar Memmedov İrevan Öğretmenler
Seminariyası`nın mezunları olmuşlardır. İrevan Öğretmenler
Seminariyası`nın Azerbaycanlı mezunları guberniyanın sınır‐
ları içindeki Rus‐Tatar (Azerbaycan) okullarına öğretmen
tayin ediliyordu.
Haşım Bey Vezirov 1868 yılında Şuşa şehrinde doğmuş,
orada şehir Realnı Okulunu bitirdikten sonra, İrevan Öğret‐
menler
Seminariyası`nda
okumuştu.
Öğretmenler
Seminariyası`nı bitirdikten sonra öncelikle Büyük Vedi kö‐
yünde, sonra ise Cavanşir kazasının Alpout, Şeki kazasının
Küçük Köynük, Cavanşir kazasının Berde köylerinde öğret‐
men ve okul müdürü olarak görev yapmıştı. Haşım Bey
Vezirov 1907‐1916 yıllarında Bakü'de "Taze hayat", "İttifak",
"Seda", "Sedayi‐vatan", "Sedayi‐hegg", "Kavkazets" (Rusça)
gazetelerini ve "Mezeli" satirik dergisini yayınlamıştı.
165
Развитие Еревана... с. 419.
NAZİM
MUSTAFA
134
1899 yılında İrevan Öğretmenler Seminariyası`ndan
mezun olan Hamit Ağa Şahtahtinski aynı seminerde Azerbay‐
can ve Rus dili öğretmenliği yapmış, İrevan Müslüman Hayri‐
ye Cemiyeti'nin aktif üyelerinden olmuştur. O, 1912 yılında
Odessa`da hukuk fakültesinden mezun olduktan sonra
Gence'de ve Bakü'de çalışmıştır. Azerbaycan Halk Cumhuriye‐
ti döneminde Parlamentonun üyesi Hamit Ağa Şahtahtinski
2., 3. ve 4. hükümetlerde Eğitim Bakanı Yardımcısı. 5. hükü‐
mette ise Eğitim ve Din İşleri bakanı olmuştur. Azerbaycan'da
Sovyet hakimiyeti kurulduktan sonra eğitim sisteminde deği‐
şik görevlerde çalışan Hamit Ağa Şahtahtinski 1941'de sür‐
güne gönderilmiş ve 1944 yılında Rusya`nın Arhangelsk vila‐
yetinde sürgünde ölmüştür.
166
1918 yılının Mayıs ayında İrevan Guberniyası`nın top‐
raklarında ilk Ermeni devleti ‐ Ermenistan (Ararat) Cumhuri‐
yeti kurulduktan sonra İrevan Öğretmenler Seminariyası`nın
faaliyetine son verilmiştir.
1898 yılında dönemin tanınmış eğitimcilerinden Ekber
Mehdi Oğlu Ekberov İrevan'daki Rus‐Tatar Okulu’nu kazan‐
mış ve 1903 yılında mezun olmuştur. Ekber Ekberov 1907
yılında İrevan Öğretmenler Seminarıyası`ndan mezun olduk‐
tan sonra Haşım Bey Nerimanbeyov’un okulunda öğretmen
olarak görev yapmıştır. Sonra o, Tebriz'e gitmiş ve bir süre
orada öğretmenlik yapmıştır. 1911'de İrevan'a
dönen Ekber
Ekberov İrevan Müslüman okulunun öğretmeni olarak görev
yapmıştır. Ekber Ekberov’un 1913 Haziran’ında Azerbaycan
edebiyatçısı ve dilbilimcisi Abdullah Şaig`e gönderdiği mek‐
tubundan da anlaşıldığı gibi, o, "Muhtasar hesap kuralları"
adlı yazdığı dersliyi bastırmak için Cabbar Memmedzade’nin
aracılığıyla Bakü'ye göndermiştir. 1912 yılının sonlarında
166
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası, II cild, Bakı, 2005.
s.362.
İREVAN ŞEHRİ
135
Ekber Ekberov Abdullah Şaig’e gönderdiği bu kitabın basıl‐
masını istemiştir. Çok sayıda müracaatından sonra Abdullah
Şaig’den bir cevap alamayan Ekber Ekberov "Sedayi hegg"
gazetesi aracılığıyla Abdullah Şaig’e ünvanlanmış bir mektup
yazar ve gönderdiği kitabın geri gönderilmesini talep eder.
Ekber Ekberov’un bu müracaatı "Açık mektup" başlığı ile
"Sedayi hegg" gazetesinin 1 Temmuz 1913 tarihli sayısında
yayınlanmıştır. Maalesef kitabın akıbeti hakkında bilgi yoktur.
Ekber Ekberov’un birkaç eleştirel makalesi "İkbal" gazetesin‐
de de yayınlanmıştır.
167
1882 yılında Kafkas (Gori) Öğretmenler Seminariyası`nı
bitiren Haşım Bey Neriman Bey Oğlu Nerimanbeyov 21 Ekim
1896’da İrevan'da Rus‐Tatar (Azerbaycan) okulu açmıştır.
Okul kontenjanda öngörülen 70 öğrenci yerine 110 öğrenci
kabul etmişti. Rusya Halk Eğitim Bakanlığı tarafından onayla‐
nan okul programında Azerbaycan, Rus, Fars, Arap dilleri, din
ve muhasebe dersleri bulunmaktaydı. Ana dili A.
Çernyayevsaki’nin "Vatan dili", Fars dili Sadi Şirazi'nin "Gülis‐
tan", Rus dili M. Volper’in "Rus Dili", matematik
Yevtuşevski’nin "Meseleler kitabı", şeriat dersleri ise Firudin
Bey Köçerli’nin düzenlediği kitap üzere okutulmaktaydı. Rus‐
Tatar (Azerbaycan) okulunu tesis eden komisyonun bünyesi‐
ne Abbasgulu Han İrevanski (Başkan), İrevan Gimnaziyası`nın
Azerbaycan dili hocası İsmail Bey Şefibeyov, İrevan Öğret‐
menler Seminariyası`nın Türkçe öğretmeni Rahim Halilov ve
diğerleri dahildi. İrevan aydınları okula sık sık yardım ediyor‐
lardı. Şehirde tiyatronun amatör oyuncuları gösterdikleri
oyunlardan topladıkları ücretleri Rus‐Azerbaycan
okuluna
hibe diyorlardı. İrevan Guberniya Camisi de okula maddi yar‐
dım ediyordu.
167
Abdulla Şaiq,
Seçilmiş əsərləri. V cild. 389‐340, 483.
NAZİM MUSTAFA
136
1899 yılında H. Nerimanbeyov’un girişimi ile onun oku‐
lunda yaşlı Müslümanlar için akşam kursları açılmıştı. Orada
Rus dili, matematik ve anadili (Türkçe‐ç.n.) dersleri yapılı‐
yordu. Rus dili ve matematik derslerini H. Nerimanbeyov’un
kendisi, ana dili dersini ise Mirza Memmedveli Gemerlinski
veriyordu. 1990 yılında İrevan'a gelen Muzafferüddin Şah
Kaçar Rus‐Azerbaycan okulunun öğrencilerine 300 lira bağış
yapmıştı.
168
İrevan Guberniyası`nın 1906 yılı kayıt defterinde,
Rus‐Tatar ilköğretim okulunun destekçisi Abbasgulu Han
İrevanski, müdürü
Haşim Bey Nerimanbeyov, öğretmenleri
Hamit Ağa Şahtahtinski, Mustafa Recebov, din öğretmeni
Mehmet Gazıyev ve Mirze Memmedveli Gemerlinski idi.
169
Aynı serinin 1914 yılı sayısında İrevan iki sınıflı Rus‐Tatar
Erkek İlkokulu`nun müdürü Haşım Bey Nerimanbeyov’un,
öğretmenlerinin ise Yevsyukov, Memmedveli Gemerlinski ve
Vasilyev, din öğretmeninin Ahund Abdullah Gaziyev oldukları
gösterilmiştir.
1902 yılında İrevan'da Rus‐Tatar (Azerbaycan)
Erkek
Okulu’nun deneyimlerini temel alarak Rus‐Tatar (Azerbay‐
can) Kızlar Okulu açılmıştı. Ahund Memmedbağır
Gazızade’nin evinde bulunan iki sınıflı Rus‐Tatar (Azerbay‐
can) Kızlar Okulu’nun destekçisi Knyagina Yelena Çagodaeva
(İrevan Guberniyasının vali yardımcısı Knyaz Aleksey
Çagodayev’in karısı), müdürü Antonina Kalinin, öğretmeni
Phakadze ve din hocası olmuştur. Aynı kayıt defterinde
İrevan'da daha bir Rus‐Tatar Kızlar ilkokulunun olduğu yazıl‐
sa da, onun öğretmenleri hakkında bilgi verilmemiştir.
170
168
Hüseyn Əhmədov,
Seçilmiş əsərləri. IV cild, Bakı, Təhsil, 2006, s.308‐
309.
169
Памятная книжка Эриванской губернии на 1906 год. Эривань,
1905, с.57.
170
Памятная книжка Эриванской губернии на 1914 год. Эривань,
1914, Отд. I, с.59.