Microsoft Word Cavid Veliyev kitap sonn doc
Yüklə 1,76 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İrəvan ədəbi mühiti
- Sovet Ermənistanında Azərbaycan kitabı (1925‐1985).
İREVAN ŞEHRİ 165 Telman Nezerli, Eleşref Bayramov, Serdar Celal, Mahmut Rahimov, Mehmet Mübariz gibi Azerbaycanlı yazarlar Erme‐ nistan Yazarlar Birliği Türk bölümü ile yakından çalışmışlar‐ dır. Ermenistan Komünist Partisi Merkez Komitesi, Ermenis‐ tan Yüksek Sovyeti ve Halk Komiserleri Kurulu gazetesi Kızıl Şafak düzenli olarak Azerbaycanlı şair ve yazarların eserlerini basmıştır. Ermenistan Yazarlar Cemiyeti'nin Azerbaycanlı bölümünün daimi binası olmadığı için edebi toplantılar çok zaman ya İrevan Türk Pedagoji Yüksekokulu`nda, ya da Kızıl Şafak gazetesinde yapılıyordu. Bakü'den gelen şair ve yazar‐ lar Kızıl Şafak`in konuğu oluyordu. 1935 yılında Yusuf Vezir Çemenzeminli, Mehmet Said Ordubadi, Mikayıl Müşfik ve Sabit Rahman’dan oluşan heyet İrevan'a gelmiş, öncelikle Kızıl Şafak binasında, sonra ise İrevan Konservatuarı toplantı salonunda edebiyyat dünyası temsilcileri ve öğrencilerle gö‐ rüşmüştür. Ünlü şair ve yazarlardan Samed Vurgun, Süley‐ man Rüstem, Mikayıl Refili, Mir Celal İrevan'da, Azerbaycanlı edebiyat dünyası temsilcileri ile görüşmeler yapmıştırlar. 1935 yılında Ermenistan'da Sovyet yönetiminin kurul‐ masının 15. yıldönümü dolayısıyla şiir antolojisi basılmıştı. Seçmeye Abbas Tahir'in, Nesib Efendiyev’in, Abbas Azeri’nin, İnsaf Ağazade’nin, Ali Şahin'in, Ermeni yazarı Stepan Zoryan’ın ve Serdar Celal'in şiirleri ve hikayeleri dahil edil‐ mişti. Fakat bu dönemde Azerbaycanlı yazarlara karşı baskı‐ lar da sürmüştür. Onların çoğu Türkiye'ye casusluk yapmakla itham edilerek tutuklanmışlardır. İrevan edebi‐kültürel tem‐ silcilerinden Mustafa Hüseynov, Abbas Azeri, Mirza Hüseyin Ağa, Ahmet Ahmedov, Abdullah Mirzayev, Ekber Resulov, Mirza Askerov, Yunis Ağayev gibi aydınlar 1937 baskılarının kurbanı olmuşlardır. Birçok İrevanlı aydın bu baskılardan kurtulmak için Ermenistan'ı terk etmek zorunda kalmıştır. 208 208 Cəlal Allahverdiyev, İrəvan ədəbi mühiti. Bakı, Elm, 2010, s.43‐44 NAZİM MUSTAFA 166 1936‐1946 yılları arasında İrevan'da Ermeni yazar ve şairlerin eserleri Azerbaycan diline tercüme edilerek basılsa da, Azerbaycanlı yazarların kitapları basılmamıştır. 1947 yı‐ lında Abbas Tahir'in, 1949 yılında ise Serdar Celal'in şiirler kitapları yayımlanmıştır. 1948‐1953 yıllarında Azerbaycanlı‐ ların Ermenistan`dan sürülmesi nedeniyle İrevan`dakı Azer‐ baycan edebiyat hayatının durmasına neden olmuştur. Sade‐ ce 1957 yılından itibaren 1959, 1960, 1962, 1963, 1964, 1965, 1967 yıllarında Azerbaycanlı şairler, yazar ve gazeteci‐ lerin eser ve çeviri örneklerinden oluşan Edebi Ermenistan dergisinin 8 sayısı yayınlanmıştır. 1958 yılından itibaren ayrı araştırmacıların Azerbaycan‐Ermenistan edebi ilişkilerine, Azerbaycan edebi ortamının Ermeni edebi ortamına etkisine dair araştırmaları İrevan'da yayımlanmıştır. 1958 yılında İrevan'da Ekber Yerevanlı’nın Ermeni‐Azerbaycan sözlü halk edebiyatı ilişkileri, 1962 yılında yine aynı yazarın M.E. Sabir ve Ermeni halkı, 1966 yılında Muharrem Bayramov’un İş arka‐ daşları. C. Memmedguluzade ve A.Şirvanzade, 1967 yılında Teymur Ehmedov tarafından C. Memmedguluzade’nin doğu‐ munun 100 yıldönümüne adanmış Arkadaşlık ve saadet nağmekarı, 1968 yılında Ekber Yerevanlı’nın Azeri‐Ermeni edebi ilişkileri. Eski dönemden XVIII. yüzyılın sonuna, 1971 yılında Muharrem Bayramov’un Aleksander Şirvanzade ve Azerbaycan, 1974 yılında Ekber Yerevanlı’nın Hovanes Tumanyan ve Azerbaycan edebiyatı, 1975 yılında yine aynı yazarın Avetik Isahakyan ve Azerbaycan edebiyatı araştırma‐ ları yayınlanmıştır. O dönemde iki halk arasındaki dostluğun ve enternasyonalist koşulların dışavurumu olan bu eserler zengin ve çeşitli kaynak oluşturması açısından hala güncelli‐ ğini korumaktadır. XX. yüzyılın 60'lı yıllarından itibaren Sovyet Ermenistanı gazetesinin binası ve İrevan Pedaqoji Universitesi`nin Azerbaycan Dili ve Edebiyatı Fakültesi Er‐ menistan’daki Azerbaycan Türkü aydınların toplandığı me‐ İREVAN ŞEHRİ 167 kana dönüşmüştü. Sovyet Ermenistanı gazetesinde yayınlanan eserler örnek alınarak öğrencilerin yorum ve eleştiri yapma yeteneğini geliştiriliyordu. İrevan Diller Üniversitesi`nin Azerbaycan Dili ve Edebi‐ yatı Fakültesi öğretmenleri İrevan arşivlerinde araştırmalar yapıyor, Azerbaycan edebiyatının nadir örneklerini ortaya çıkarıyor ve onları edebiyat kamuoyunun dikkatine sunuyor‐ lardı. 1436‐1467 yıllarında Azerbaycan Karakoyunlu devleti‐ nin sultanı Muzafferüddin Cahanşah Hakiki lakabı ile Azer‐ baycan Türkçesinde şiirler yazmıştır. Hakiki’nin Divanı`nı İrevan Diller Üniversitesi öğretim görevlisi Dr. Latif Hüseyinzade ortaya çıkarmıştır. Uzun süre aynı Divan`ın ne‐ rede olduğu hakkında net bir bilgi olmamıştır. Sadece 1961 yılında elyazmanın sırrı ortaya çıkmıştır. Hakiki’nin Divan`ı uzun süre İstanbul'da, sultanlarının saray kütüphanesinde muhafaza edilmiş. Sultan Abdülhamit'in döneminde yazı kü‐ tüphaneden kaybolmuş, bir süre sonra ise Mısır'da, İskende‐ riye kütüphanesinde bulunmuştur. Fakat sonra Londra'da bulunmuştur. Aynı yazı buradan da kaybolmuş ve en sonra New‐York'ta yaşayan Ermeni koleksiyoncusu Arutyun Gazaryan’ın kişisel arşivinde ortaya çıkmıştır. Onun vasiyeti doğrultusunda koleksiyonu İrevan Devlet Üniversitesi'ne verilmiştir. Latif Hüseyinzade Hakiki’nin Divan`ını burada bulmuş ve ona önsöz yazarak 1966 yılında İrevan'da Hayastan yayınlarından yayınlatmıştır. 209 1975 yılında Azerbaycan edebiyatçısı Sednik Paşayev’in İrevan'da yayımladığı Ermeni aşıklarının Türkçe şiirleri kitabı Azerbaycan aşık sanatının Ermeni edebiyatına etkisini öğ‐ renmek açısından değerli bir kaynak oluşturmaktadır. 209 Söhbət Məmmədov, Sovet Ermənistanında Azərbaycan kitabı (1925‐1985). İrəvan, 1985, s. 113. NAZİM MUSTAFA 168 Sovyet Ermenistanı'nın Azerbaycan kitabı`nda 1960‐ 1985 yıllarında İrevan'da Ermenistan Yazarlar Birliği Azer‐ baycan Edebiyatı Bölümü tarafından Azerbaycanlı şair ve yazarların 50'ye yakın kitabının basıldığı hakkında bilgi ve‐ rilmiştir. İrevan Devlet Diller Üniversitesi`nin Azerbaycan Dili ve Edebiyatı Bölümü Başkanı Dr.Ekber Yerevanlı (Süleymanov Ekber Yunis oğlu, 1921‐1981) 50'lerin ortalarından hayatının sonuna kadar Ermenistan Yazarlar Birliği`nin Azerbaycan Edebiyatı Bölümü Başkanı olmuştur. 1981‐1984 yıllarında ise bölüme şair Hidayet Orucov başkanlık yapmıştır. 1982 yılında Sovetakan groğ (Sovyet yazarı) Yayınevi Hidayet, Tahir Talıblı, Ferhad Velizade, H.Elekberov ve Refik Musa'nın şiirlerinden oluşan Sevgi harayı toplu yayınlamıştır. Edebi Ermenistan antolojisinin sonuncu ‐ 9. baskısı 1985 yı‐ lında yayınlanmıştır. 1980`li yıllarda Ermenistan`da Azerbaycanlı aydınlara baskıların artması ve onların Ermenistan`dan sürülmesi ede‐ bi ortamı da olumsuz etkiledi. 1908 yılında İrevan'da doğan, Ermenilerin Azerbaycanlılara karşı yaptıkları katliamların canlı tanığı olan Seriye Hatun'un İrevan bayatıları kitabı 1998 yılında Güneş Yayınevinde basıldı. İrevan kökenli Azerbaycan şairleri, yazarların ve gazetecilerin eserleri toplanarak 2004‐ 2008 yıllarında Edebi İrevan şeklinde toplu basılmıştır. Azerbaycan Bilimler Akademisi Folklor Enstitüsü 2004 yılında Azerbaycan folkloru antolojisi serisinden İrevan Çuku‐ ru folkloru kitabını yayınlamıştır. Bu kitapta yüzyıllarca İrevan şehri ve çevresindeki folklor örnekleri toplanılmıştır. Tiyatro İrevan şehrinde ilk tiyatro gösterileri XIX. yüzyılın ikin‐ ci yarısında yapılmıştır. Eski kültür merkezlerinden biri olan, Yüklə 1,76 Mb. Dostları ilə paylaş:
|