Microsoft Word Cavid Veliyev kitap sonn doc

İREVAN ŞEHRİ 
 
177 
madığı  için  tiyatronun  çalışanları  dışarıda  seyyar  oyun  gös‐
termişti.
Son elli yılda İrevan tiyatrosunda Bahşı Kalenderli, Ne‐
sir Sadığzade, Tevfik Ağayev, Hilal Hesenov, Ağakişi Kazımov,
Rafael Crbaşov gibi tanınmış yönetmenler unutulmaz eserler
sahnelemişlerdir.
100  yılı  aşkın  bir  geçmişe  sahip  olan  İrevan  Tiyatrosu
1988  yılında  son  iki  oyununu  sahneleştirdi.  Aynı  yılın  Şubat
ayıından  itibaren  İrevan  şehrinin  merkezinde  Dağlık
Karabağ`ın  Ermenistan`a  birleştirilmesi  talebi  ile  gösteriler
yapılmaktaydı.  Bu  dönemde  tiyatro  malzemeleri  M.F.
Ahundov  adına  orta  okulda  bulunmaktaydı.  Gösteriler  sıra‐
sında okulla birlikte tiyatro malzemeleri de yakıldı. Daha son‐
ra  Ermenistan  Kültür  Bakanlığı  talimatı  ile  İrevan  Tiyatrosu
bir daha geri dönmemek kaydıyla zorunlu Azerbaycan turne‐
sine  çıktı.  Turne  sonrası  tiyatronun  oyuncular  tek‐tek
İrevan'a geri dönerek, sadece orda kalan aile bireylerini zor‐
lukla da olsa şehirden çıkarabildiler.
İrevan  Tiyatrosu`nun  oyuncuları  sadece  bir  yıl  sonra
tekrar  biraraya  gelebildiler.  İrevan  Tiyatrosu  4  Temmuz
1989’da Bakü`deki Milli Dram Tiyatrosu'nda faaliyete başladı.
Azerbaycan  Cumhuriyeti  Bakanlar  Kurulunun  31  Ağustos
1994  tarihli  kararı  ile  devlet  tiyatroları  için  verilen  bütün
haklardan  C.Cabbarlı  adına  İrevan  Devlet  Azerbaycan  Dram
Tiyatrosu  da  yararlanabildi.  Bu  kararla  İrevan  Tiyatrosu
Bakü'deki Hüseyngulu Sarabski adına Kültür evinde yerleşti‐
rildi. 2000 yılından tiyatroya tanınmış oyuncu Kıvanç Piriyev
müdürlük  yaptı.  Son  zamanlara  dek  İrevan  Tiyatrosunda
60'dan fazla oyunun galası yapılmıştır.
NAZİM MUSTAFA 
 
178
16 Ekim 2007’de İrevan Devlet Tiyatrosu`nun 125. ku‐
ruluş yıldönümü Bakü'de devlet düzeyinde kutlandı ve tiyat‐
ronun bir grup oyuncusu ödüllendirildi.
8  Şubat  2008  yılı  Bakanlar  Kurulu  kararnamesi  ile
İrevan  Devlet  Tiyatrosu`na  bina  tahsis  edildi.  İrevan  Devlet
Azerbaycan Dram Tiyatrosu son yıllarda Türkiye'de, İran'da,
Gürcistan'da ve Rusya Federasyonu’nun Dağıstan vilayetinde
başarılı turneler yapmıştır.
İrevan Devlet Azerbaycan Dram Tiyatrosu şu anda işgal
ve göç nedeniyle sürgün hayatı yaşamaktadır.
İrevan Tiyatrosu`nun tarihi hakkında daha detaylı bilgi
için  Sabir  Rizayev,  İsrafil  Memmedov  ve  İlham  Rehimli’nin
yukarıda  adı  geçen  araştırmaları  ile  birlikte  Ali  Vekil’in  Ali
Şahsabahlı (İrevan, "Hayastan", 1973) ve Azerbaycan‐Ermeni
tiyatro  ilişkileri  (Bakü,  "Işık"  1983  )  kitapları,  Hidayet
Orucov’un  Bizim  tiyatro  (İrevan,  "ETC",  1974)  raporu  ve
"Burdan  bin  atlı  geçti"  makalesi  (Hidayet.  Sabaha  çok  var.
Bakü, 1989, s.211‐319), Ekber Yerevanlı’nın Bir tiyatronun üç
aktörü (İrevan, 1977) kitabı, Hrayr Hovakimyan’ın "Ermenis‐
tan'da Azerbaycan tiyatro tarihinden sayfalar" adlı araştırma‐
sı  ("Edebi  Ermenistan"  dergisi,  İrevan,  1963),  ayrıca
İrevan'da  Azerbaycan  dilinde  yayınlanan  Reçber,  Zengi,  Kızıl
Şafak, Komünist, Sovyet Ermenistanı gazeteleri önemli kaynak
oluşturmaktadır.

---

İREVAN ŞEHRİ 
 
179 
 
İREVAN’IN 
TÜRKÇE BASILAN 
GAZETE VE DERGİLERİ 

---

İREVAN ŞEHRİ 
 
181 
İrevan`daki Azerbaycan Türkçesinde yayınlanan
gazete ve dergiler
XIX. yüzyılın sonları, XX. yüzyılın başlarında Güney Kaf‐
kasya'da  Azerbaycan  Türkçesi`nde  yayın  yapan  basının  ge‐
lişmesi  İrevan'da  da  gazeteciliğe  ilginin  artmasına  neden  ol‐
muştur.  Aynı  dönemde  İrevan'da  edebi‐entelektüel  ortamı
oluşmaya  başlamıştı.  İrevanlı  aydınlar,  özellikle  de
İrevan'daki okulların öğretmenleri ve mezunları Çiftçi (1875‐
1877),  Keşkül  (1883‐1891),  Kaspi  (1881‐1919),  Şarki‐Rus
(1903‐1905), Hayat (1905‐1906), İrşad (1905‐1907), Füyuzat
(1906‐1907),  Molla  Nasreddin  (1906‐1931)  gibi  gazete  ve
dergilerle işbirliği yapıyorlardı.
İrevan'da  Azerbaycan  dilinde  ilk  gazete  Çarlık  Rusyası
döneminde yayınlanmıştır. Fakat 1918‐1920 yıllarında İrevan
Guberniyası  topraklarında  ilk  Ermeni  devleti  ‐  Ermenistan
(Ararat) Cumhuriyeti döneminde İrevan'da Azerbaycan dilin‐
de  gazete  yayınlanmamıştır.  Bolşevikler  yönetimi  devraldık‐
tan sonra, 1921 yılından itibaren belirli aralıklarla İrevan'da
Azerbaycan  dilinde  gazete  yayımlanmıştır.  Bu  nedenle
İrevan'da Azerbaycan dilindeki yayınların tarihini iki döneme
ayrılabilir: Çarlık Rusyası dönemi ve Sovyet Birliği dönemi.
Çarlık Rusyası döneminde İrevanlı aydınların
Azerbaycan basınındaki faaliyetleri
Çarlık  Rusyası  döneminde  İrevan  aydınlarından  Mirza
Kazım Gazi Esgerzade (Mütelle) ve Hacı Seyid Rıza Emirzade
(Sabir), Mehemmedeli Bey Veliyev Ekinci gazetesi ile işbirliği
yapmışlardır.  Firudin  Bey  Köçerli,  Haşım  Bey  Vezirov
İrevan'da  yaşadıkları  dönemde  Keşkül  gazetesine  yazmışlar‐
dır.
NAZİM MUSTAFA 
 
182
1901‐1903  yıllarında  Azerbaycan  edebiyatçılarından
Celil Memmedguluzade`nin İrevan’da yaşadığı dönemde hem
avukat olmak için sınavlara hazırlanmış, hem de Kaspi gaze‐
tesinde İrevan'da yaşayan Azerbaycanlıların haklarının koru‐
yan  yazılar  yazmıştır.  Kaspi  gazetesinin  7  Mart  1902  tarihli
sayısında yayınlanan "İrevan mühbirimizden" başlıklı yazısın‐
da Mirze Celil, Azerbaycanlılara ait meyve bahçelerinin şehir
belediyesi  tarafından  nasıl  ele  geçirilmek  istendiğinden  bah‐
setmiştir.  28  Mart  1902  yılında  yazarın  CM  imzası  ile  Kaspi
gazetesinde  yayınlanan  "İrevan"  başlıklı  makalesinde  şehir
dumasının  toplantılarında  Azerbaycanlıların  topraklarını
müzakere  etmeden  onlara  ret  cevaplarının  verilmesinden
bahsedilmektedir.
224
Yazarın bu makaleleri XX. yüzyılın başla‐
rında  İrevan  kentinde  yaşayan  Azerbaycanlıların  haklarının
resmi devlet kurumları tarafından kabaca bozulmasının kanı‐
tıdır.
Azerbaycan  edebi‐kültürel  fikir  tarihinde  özgün  yeri
olan,  1886  yılında  İrevan  Erkekler  Gimnaziyası`nı  bitiren,
Kaspi  gazetesinin  İrevan  Guberniyası  muhabiri,  gazeteci‐
yazar  Eyneli  Bey  Sultanov’un  1905‐1906  yıllarında  İrevan
kentinde  Ermenilerin  Azerbaycanlılara  karşı  yaptıkları  toplu
katliamlar  konusunda  makaleleri  yayınlanmıştır.  Bu  yazılar
İrevan  kentinde  yaşanan  olaylar  hakkında  objektif  değerlen‐
dirme yapma fırsatı vermektedir.
1906  yılında  kendi  döneminin  eksikliklerini,  çarpıklık‐
larını satirik dille ve karikatür aracılığıyla okuyucularına ile‐
ten  Molla  Nasreddin  dergisi  kısa  bir  zamanda  İrevan'da  da
kendisine  hayli  okuyucu  kitlesi  kazanmıştı.  İrevanlı  aydınlar
içerisinden  Molla  Nasreddinciler  grubu  kurulmuştu.  Cabbar
Esgerzade (Mirze Cabbar Asker oğlu Esgerzade, 1885‐1966),
Ali Mehzun (Ali Hacı Zeynalabdinzade Rehimov, 1886‐1934),
Memmedeli  Nasır  (Memmedeli  Nasır  Hacı  Memmedzade
                                                            
224
 Cəlil Məmmədquluzadə, Əsərləri. 6. cild. Bakı, 1985, s.7‐9.

---