Microsoft Word Cavid Veliyev kitap sonn doc

İREVAN ŞEHRİ 
 
191 
yetini  durdurmuştu.  Nisan  ayında  İrevan'da  Sovyet  rejimi
yeniden  kurulmuş ve  Mayıs ayında  yeni hükümet ‐ Halk Ko‐
miserleri  Kurulu  oluşturulmuştu.  Ermeni  dilini  bilmeden,
tercüman  aracılığı  ile  Adalet  Komiseri  görevinde  çalışmanın
etkili  olmadığını  söyleyen  Süleyman  Nuri  yeniden  İrevan'a
dönmek istememiş ve 1921 yılının Temmuz ayında Azerbay‐
can'dan  gönderilen  Bala  Efendiyev  Halk  İçişleri  Komiseri
Yardımcılığı  görevine  atanmıştı.  Bala  Efendiyev  1922  yılının
Ocak  ayında  Ermenistan  KP  MK’nın  propaganda  departmanı
bünyesinde Türk bölümünde müdür olarak çalışmasının yanı
sıra,  Ermenistan  KP  MK’nin  ve  İrevan  Parti  Komitesi`nin  ya‐
yını olan Reçber, sonra ise Zengi gazetesinin editörü olmuştu.
Bala  Efendiyev`in  eşi  Fatma  Efendiyeva  da  sosyal‐siyasi  ça‐
lışmalarda  aktif  yer  almıştır.  O,  Reçber  gazetesinin  ilk  kadın
muhabiri  olmakla  birlikte,  İrevan'da  Azerbaycanlı  kadınlar
için  düzenlenen  Kadınlar  Kulübü`nün  başkanı  olmuştu.  Son‐
raları Bülbül Kazımova’nın başkanı olduğu bu kulüp Azerbay‐
canlı  kadınlar  içerisinde  kültürel  ve  eğitim  faaliyetlerinde
aktiv rol almıştır. 1949 yılına kadar faaliyet gösteren Kadınlar
kulübünün bünyesinde eğitim, terzilik ve teatro kursları faa‐
liyet gösteriyordu.
235
Önce 500, sonra ise 1000 tiraj basılan 4 sayfalık Reçber
gazetesinin 1921 yılında 31. sayısı, 1922 yılında ise 46. sayısı
yayınlanmış  ve  Aralık  1922`de  yayını  durdurulmuştur.  Mer‐
kezi  Komitenin  Genel  Sekreter  Yardımcılarından  Aşot
Hovanisyan  Reçber  abonelerinin  az  olduğunu  gerekçesiyle
gazetenin kapanması talimatını vermişti.
Öte  yandan,  Aralık  1922`de  Kafkasya  Ülke  Parti  Komi‐
tesi, İrevan ve Batum'da Türkçe yayınlanan gazetelerin kapa‐
tılması,  Kafkasya  Türkleri  için  ortak  bir  gazetenin  yayınlan‐
                                                            
235
 İbid, s.123.
NAZİM MUSTAFA 
 
192
ması  kararını  almıştır.  Bu  karara  göre,  Gürcistan  K(b)P
MK’nın yayını olan Yeni fikir gazetesi Kafkasya Merkezi Yöne‐
tim Komitesi ve Halk Komiserleri Konseyi'nin gazetesi olarak
yayın yapacaktı.
236
Bala  Efendiyev  Ermenistan  K(b)P  MK’nın  Türk  bölü‐
münün  1922‐1925  faaliyet  raporunda,  Reçber  gazetesinin
Kafkasya  Ülke  Komitesinin  kararı  ile  kapatıldığını  ve  onun
yerine  yayınlanan  Yeni  fikir  gazetesinin  Ermenistan'da  yaşa‐
yan  Türklerin  ihtiyaç  ve  taleplerini  karşılamadığını  yazmış‐
tır.
237

Bala Efendiyev’in yoğun çabaları sonucunda, 29 Kasım
1924`te onun editörlüğü ile Ermenistan KP MK’nın ve Erme‐
nistan SSC Halk Komiserleri Konseyi`nin Zengi gazetesi yayın‐
lanmaya  başlamıştı.  Öncelikle  haftada  bir  kez,  sonra  ise  iki
kez yayımlanan bu gazete Azerbaycanlıların bilgilendirilmesi,
onların haklarının savunulması ve yeni Türk alfabesine geçiş
konusunda  önemli  rol  oynamıştır.  Ocak  1929’da  Zengi`nin
ismi değiştirilerek Kızıl Şafak oldu. Kızıl Şafak Zengi hakkında
şöyle  yazıyordu:  "Zengi  gazetesi  Ermenistan'da  yaşayıp  da
Türkçe konuşan işçi ve köylülerin kültürel devrimini destek‐
leyen araç ve önder rolünü oynamıştır. Üç yıl boyunca haftada
iki  kez  yayınlanan  gazete  yürüttüğü  kampanya  ve  mücadele
sonucunda  Türk  işçilerin  eğitimsel  ve  kültürel  anlamda  ge‐
lişmesine büyük katkı yapmıştır."
238
1926  yılında  Bala  Efendiyev’in  Ermenistan'da  Sosyal
Güvenlik Bakanı görevine atanmasından sonra gazetenin so‐
rumlu editörü Mustafa Hüseynov olmuştur.
                                                            
236
 Əlizəbun Əkbərov, Böyük dostluq səhifələri. Bakı, Azərnəşr, 1968, s.
7.
237
 Ermənistan KP MK‐nın Partarxivi, fond 1, iş 309, qovluq 18, v.10.
238
 “Qızıl şəfəq” gazetesi, №3, (12.01.1929).

---

İREVAN ŞEHRİ 
 
193 
Ocak 1930`ta Ali Ekerekli Kızıl Şafak gazetesinin editö‐
rü olarak atanmıştır. Bu konuda Rza Velibeyov kendi hatırala‐
rında  şunları  yazıyor,  "Kafkasya  Komünist  Üniversitesi  me‐
zunu  Ali  Ekerekli  Merkezi  Komitenin  talimatı  ile
kollektifleşme çalışmalarına başkanlık etmek için Basarkeçer
bölgesinde  görevlendirilmiştir.  Aynı  zamanda  Basarkeçer’de
bulunan  Ermenistan  KP  MK’nın  ikinci  katibi  Ağasi  Hancyan,
Merkez Komitenin fikrini sormadan Ali`yi Kızıl Şafak gazete‐
sine editör tayin ettiklerini söylüyor."
239
O dönemde gazeteci‐
lik  deneyimi  değil,  siyasi  olarak  rejime  sadakat  temel  alın‐
maktaydı.
1929‐1932  yılları  arasında  eski  komünistlerden  Ali
Tağızade  Bala  Efendiyev`den  sonra  Ermenistan  SSC  Sosyal
Güvenlik  Bakanlığı,  aynı  zamanda  Kızıl  Şafak`ın  editörü  ol‐
muş,  Ermenistan  KP  MK’nın  büro  üyesi  seçilmiş  ve  1933‐
1935  yıllarında  Vedi  bölgesi  Parti  Komitesi  Genel  Sekreteri
olarak görev yapmıştı. Ermenistan Taşnak yönetimi eski Bol‐
şevik Ali Tağızade’yi lekelemek için bahane arıyordu. Nihayet,
işinde  "ciddi  bir  eksiklik  bularak"  Ali  Tağızade’yi  Vedi  ilçesi
Karalar  köyüne  kütüphane  müdürü  olarak  göndermişlerdi.
Baskılardan kurtularak Bakü'ye kaçmayı başaran Ali Tağızade
1959‐1963  yıllarında  Azerbaycan  SSC  Yüksek  Sovyeti  (Par‐
lamentosu) Başkanı seçilmiştir.
1932‐1936  yılları  arasında  Mustafa  Hüseynov  yeniden
Kızıl  Şafak`ın  editörü  olmuştu.  Türkiye'de  doğan  Mustafa
Hüseynov  gazeteye  bir  Türkiye  Türkünü  kapıcı  olarak  işe
aldığı için hapsedilmiş, "Türkiye'nin ajanı" olarak lekelenmiş
ve 1936 yılında kurşuna dizilmiştir.
1936  Kasım‐1937  Nisanı  ayları  arasında  Kızıl  Şafak`ın
editörü Sefer Almemmedov olmuştur. Sefer Almemmedov bir
                                                            
239
 Rza Vəlibəyov. A.g.e., s.136.
NAZİM MUSTAFA 
 
194
süre  Ermenistan  SSC'nin  Halk  Adalet  Komiseri,  sonraları  ise
Azerbaycan'da Adalet Komiseri olmuştu.
2 Ekim 1937 yılından itibaren gazetenin ismi değiştiri‐
lerek Komünist ve editörü Ekber Rizayev olmuştur. İrevan'da
Azerbaycanlı  gençlerden  oluşan  ilk  komsomol
240
çekirdeğin
oluşturulmasında aktif rol alan Ekber Rizayev bir süre Erme‐
nistan Komsomolu Merkezi Komitesi`nde ve sonra ise Erme‐
nistan  KP  MK’da  şube  müdürü,  daha  sonra  Moskova'da
"İnostrannaya  literatura"  (Yabancı  edebiyyat)  yayınlarında
Türk edebiyatı üzere danışman müdür görevinde çalışmıştı.
Gazete  26  Eylül  1939‐1989  yılları  arasında  Sovyet
Ermenistanı adıyla yayımlanmıştır.
Kısa  bir  aradan  sonra  Cafer  Velibeyov  yaklaşık  20  yıla
yakın  gazetenin  (öncelikle  Kızıl  Şafak`ın,  sonra  ise  Sovyet
Ermenistanı`nın) editörü olmuştur. O, 22 yaşında İrevan Türk
Dram  Tiyatrosu`nun  Müdürü,  25  yaşında  Basarkeçer  bölgesi
Komsomol Komitesi Sekreteri, sonra Amasya ilçesi Hayvancı‐
lık  cephesi  gazetesinin  editörü,  daha  sonra  Amasya  İl  Parti
Komitesi  Sekreteri  görevlerinde  çalışmıştı.  1938  yılından
1947 yılına kadar Cafer Velibeyov Sovyet Ermenistanı gazete‐
sinin  editörü,  1947‐1949  yıllarında  ise  Karabağlar  İlçe  Parti
Komitesi Birinci Sekreteri olarak görev yapmıştı. 1949 yılında
Cafer  Velibeyov  yeniden  Sovyet  Ermenistanı`nın  editörü  ola‐
rak atanmış, 1961 yılına kadar gazeteyi yönetmiştir.
Rıza Velibeyov da iki kez Sovyet Ermenistanı gazetesine
editörlük yapmıştır. O, 1924‐1928 yıllarında Kafkasya Komü‐
nist  Üniversitesi'nde  eğitim  aldıktan  sonra  Basarkeçer  İlçe
Parti Komitesi Sekreteri, sonra ise kısa sürede Altın Şafak`ın
editörü  olarak  çalışmıştır.  Rza  Velibeyov  Ermenistan  KP
MK’da  şube  müdürü,  Ermenistan  SSC  Halk  Adalet  Komiseri,
                                                            
240
 Sovyetler Birliği Komunist Partisi Gençlik kolu.

---