Microsoft Word Cavid Veliyev kitap sonn doc
Yüklə 1,76 Mb. Pdf görüntüsü
|
İREVAN ŞEHRİ 217 Mimar tarihçisi L.S. Bretaniski’nin verdiği bilgiye göre, Serdar Sarayı`nın Aynalı Salonu`nun kuzey yönündeki açık kısmının perdelerinin kaldırılmasından sonra, 1886 yılında gerçekleştirilen onarım sırasında salon Şeki Han Sarayı'na (kapıya, pencereye vs. renkli camlardan yapılmış resim veya desenler) benzer süslerle işlenmiştir. Lakin salonun kapı ve pencereleri daha kabataslak restore edilmiştir. İrevan Han Sarayı`nın aynalı salonunun G.Gagarin ve Düyuba de Monpere tarafından yapılmış resimleri ile sarayın XIX. yüzyılın ikinci yarısında yapılan restorasyon çalışmalarından sonra yapılan resimlerin arasındaki farklılıklar açıkça görülmektedir. G.Gagarin’in resimlerinde portreler ve duvar resimleri daha zengin, daha zarif ve daha renkli izlenim bırakıyor. Han Sarayı`nın korunması konusunda o dönemin uz‐ manlarının görüşleri de kesin olmamıştır. İmparator Arkeolo‐ jik Komisyonu (İAK) restorasyon için yapılan özel toplantıla‐ rında ‐ 6 Ekim 1910 ve 17 Mayıs 1912 tarihlerinde İrevan Kalesi`nde bulunan Serdar Sarayı`nın meselesi tartışılmıştır. Toplantıda 6 Ekim 1910 tarihli "İrevan kenti. XVIII. yüzyıl Serdar Sarayı" başlıklı protokolünden de anlaşılıyor ki, İAK 15 Temmuz 1910 tarihinde Kafkasya askeri dairesinin mü‐ hendislik idaresinden Serdar Sarayı hakkında bilgi talebinde bulunmuştur. Bununla ilgili İAK’ye gönderilen yanıtta, Sara‐ yın korunması ve restorasyonu için kaynak bulunması için İmparator Moskova Arkeolojik Derneği`nden yardım talebin‐ de bulunulduğu fakat talebin karşılanmadığı bildirilmiştir. Protokolde daha sonra şöyle yazılmıştır: "12 Ocak 1910’da İrevan'da yaşanan güçlü ve sürekli deprem sonucunda sara‐ yın duvarlarındaki eski çatlaklar daha da büyümüş ve uçma tehlikesi oluşmuştur. Sarayın restorasyonu için 11 bin 500 NAZİM MUSTAFA 218 ruble ve geçici depolama için ise 1000 ruble gerektiği tahmini olarak hesaplanmıştır." 263 İmparator Arkeolojik Komisyonu toplantısında ordinaryus profesör Nikolay Marr`ın Temmuz 1911 tarihinde Han Saray hakkında tuttuğu tutanak tartışılmıştır. Marr ko‐ nuşmasında şunları kaydetmiştir: "Yerel tarihi eserlerin dü‐ zenli yok edilmesi gerçeği ile karşı karşıyayız. Doğal olarak bu faaliyetler tarihi eserlerin tamamen yok edilmesine yönelmiş‐ tir." Marr ayrıca Sərdar Sarayı`nın örneğinde Güney Kafkas‐ ya`daki bütün Müslüman tarihi eserlerinin korunmasına yö‐ nelik hassas davranılmadığını belirtmiştir. 264 İmparator Arkeolojik Komisyonu`nun sonraki toplantı tutanaklarında (son oturum 1918 yılında yapılmıştır) İrevan Serdar Sarayı ile ilgili meselenin müzakeresine rastlanmamış‐ tır. Hükümet tarafından gerekli önlemler alınmadığından, Han Sarayı tamamen tahrip olmuştur. Doğubilimci N.Miklaşevskayan’ın yazdıklarına göre, Serdar Sarayı 1914 yılında yıkılmıştır ve Mirza Gedim İrevani’nin XIX. yüzyılın ikinci yarısında sarayın duvarlarında yaptığı portreler duvardan sökülerek Tiflis'teki Harb‐Tarih Müzesine teslim edilmiştir. Bu portreler Gürcistan SSC Devlet Müzesi'ne, sonradan ise Gürcistan Sanat Müzesi'ne verilmiş‐ tir. 265 Sonuçta Mirze Gadim İrevani’nin Han Sarayı'nın aynalı salonuna yaptığı 7 tablodan 4'ü ("Feteli Şah", "İrevan Serda‐ rı", "Hasan Han", "Rüstem Zal") Tiflis'teki, 1'i ("Abbas Mirza") 263 Известия Императорской Археологической Комиссии. Выпуск 39. С.Петербург, 1911, с. 29‐32. 264 Известия Императорской Археологической Комиссии. Выпуск 46. С.Петербург, 1912, с. 75‐81. 265 Искусство Азербайджана. Том VII, Баку, 1959, c.51. İREVAN ŞEHRİ 219 ise Bakü'deki müzelerde korunuyor. Kalan iki portre ise tah‐ rip edilmiştir. Fotoğrafçı D.Yermakov’un XIX. yüzyılın 80'li yıllarında yaptığı İrevan Han Sarayı`nın tüm detaylarını anlatan resim‐ leri şu anda Gürcistan Devlet Müzesi'nde D.Yermakova kolek‐ siyonunda korunuyor. Eski İrevan'a ait resimler içerisinde İrevan Kalesi`nin ve Han Sarayı`nın 1916 yılında yapılmış resimleri mevcuttur. İrevan'da Han Sarayı`nın tarzında inşa edilmiş olan ta‐ rihi‐mimari yapılardan biri de Penah Han Makinski’nin evi idi. İrevan şehir Duması milletvekili, Kollej Danışmanı Süleyman Han'ın oğlu Penah Han'a ait köşk meydanda, Nalbandyan so‐ kak 19 (eski Ter‐Gukasov sokak) adresinde bulunuyordu. Buraya Hanın iki katlı evi, mutfak, depo, ayrıca bahçede hiz‐ metçiler için tek katlı evler ve ahır dahildi. Penah Han'ın evi İrevan'da devlet tarafından korunan mimari anıtlar listesine alınsa da, geçen yüzyılın 60'lı yıllarında onun da akıbeti diğer tarihi‐mimari anıtlar gibi olmuştur. 266 İrevan Han Sarayı ile aynı dönemde yapılan Bakü'deki Şirvanşahlar Sarayı, Şeki’de Han Sarayı bugün de varlığını koruyor. İrevan'da ise Azerbaycan Türklerine ait bütün tarihi mimari eserler ya tahrip edilmiş ya da yabancılaştırılmıştır. Ermenistan yönetimi günümüzde "İrevan Kalesi" proje‐ si hazırlamıştır. Şehir etrafında ‐ geçmişte Tezekend olan, şimdi ise Ermenilerin Noragyuğ olarak adlandırdıkları bölge‐ de 184 dönüm arazide inşa edilmesi öngörülen projenin ilk tahmini bütçesi 6‐7 milyar dolar civarındadır. Aynı projede dükkanlar, kervansaraylar, doğu hamamları ile birlikte mini "Serdar Sarayı"nın da inşa edilmesi öngörülüyor. Aynı proje 266 http://www.iatp.am/old_yerevan. NAZİM MUSTAFA 220 gerçekleşse bile, onun tarihi‐mimari orijinalliğine sadık kalı‐ nacağı şüphe altındadır. Camiler Bir halkın belirli bir bölgede varlığını belirleyen özellik‐ lerden biri de onlara ait dini mabetlerin varlığıdır. Geçmiş İrevan Hanlığı`nda, şimdiki Ermenistan topraklarında da İs‐ lam dini VII. yüzyıldan itibaren yayıldığı için o bölgede yüz‐ lerce cami ve diğer dini ibadet yerleri mevcut olmuştur. İrevan Hanlığı'nın, özellikle de İrevan şehrinde mevcut olan camilerin her biri bir mimarlık örneği idi. Azerbaycan tuğla mimarisinin ender örneklerinden birkaçı İrevan şehrinde ortaya çıkmıştır. İslami değerlerin yaşamına dönüşen eski İrevan ken‐ tinde onlarca cami mevcut olsa da, sürekli savaşlar, ya da sık‐ sık yaşanan depremler sonucunda çoğu tamamen tahrip ol‐ muştur. İrevan kentinde mevcut olan camiler hakkında bilgi‐ ler hem çeşitli dönemlerde İrevan'da olmuş olan gezginlerin, hem de Rusya işgalinden sonra İrevan şehri hakkında yazan ayrı‐ayrı yazarların eserlerinde bulunabilir. Şah İsmail komutanı Revangulu Han İrevan kalesini yaptırırken orada bir cami de inşaa ettirmişti. Şah İsmail Ca‐ misi olarak bilinen bu cami sonradan deprem sonucunda yı‐ kılmıştır. 1583 yılında Osmanlı Ferhat Paşa'nın komutasında Osmanlı Ordusu İrevan'ı ele geçirdikten sonra oval şeklinde iç ve dış kale duvarlarını inşa ettirmiş ve yeni bir cami de yap‐ tırmıştı. Bazı araştırmacılara göre, 1604 yılında I. Şah Abbas İrevan Kalesi’ni Osmanlılardan geri aldıktan sonra orada bir cami inşa ettirmişti. 1606 yılında yapılan cami Genceli Mimar Şeyh Baheddin`in projesi temelinde yapılmıştır. Bu nedenle hemen‐hemen aynı tarihlerde İrevan'da ve Gence'de yapılan Yüklə 1,76 Mb. Dostları ilə paylaş:
|