Microsoft Word Design Cihan doc
Yüklə 4,67 Kb. Pdf görüntüsü
|
Đnflyasiya, faiz, valyuta məzənnəsi Dr. Cihan Bulut, Nəsimi Kamalov arasındakı münasibət və Azərbaycan 147 müddətli və istiqrarsızdır. Ən kiçik bir neqativlik bu pulların qaçışını sürətləndirməkdədir. 271 Beləcə, riskin ortaya çıxışına görə bəzi ölkə- lərdə xarici borc imkanı artarkən bəzilərində azalmaqdadır. Bu da ölkə pul dəyərlərinin fərqliliyini artırmaqdadır. Belə ki, böhran sonrası faiz- məzənnə əlaqələri ilə əlaqədar olaraq Koreya, Filippin və Taylandın 1997-1998 dönəmindəki həftəlik məlumatlarından istifadə edilərək aparılan bir araşdırmada faiz hədlərindəki artışla Koreya və Filipində pulların dəyərləndiyi görülərkən, Taylanda düşdüyü müşahidə edil- mişdir. 272 Đnkişaf etməkdə olan ölkələrdə xarici sərmayə imkanı yanında inflyasiya nəzarəti üçün də uyğun bir strategiya olması səbəbiylə seçim edilən sabit məzənnə rejimi, bəzən bu ölkələr üçün təhlükəli ola bilməkdədir. Çünkü müvəffəqiyyətli spekulyativ hərəkətlərə bağlı olaraq sabit məzənnə sistemlərindəki gözlənilməyən ani dəyər itkisi elastik məzənnə sistemlərinə görə olduqca çox ola bilməkdədir. Məsələn, 1994-95 Meksika böhranları əsnasında Pesonun dəyəri bir neçə ay öncəsinə görə yarıya düşmüşdür. Əlavə olaraq, sabit məzən- nə siyasəti tətbiq edən ölkələrdə artan sərmayə imkanları yerli bankların qaynaqlarını da artırarkən, yetərli risk tədbirlərinin alınma- ması ilə buradakı böhranlar ümumi böhranlara səbəb olmaqdadır. Bu əsnada ölkənin qısa dönəm öhdəliyi qarşısında sahib olduğu rezerv- lərin az olması böhranları artırmaqdadır. Çünkü dövlətin hədəfləmiş olduğu məzənnə hədlərinin qorunması və borc öhdəliklərinin yerinə yetirilməsi üçün lazımi rezervlərin olmaması, bir tərəfdən ehtimalları pisləşdirərək tarazlıqdan uzaqlaşmalara səbəb olarkən, digər tərəfdən bu dəyişmələrə qarşı lazımi cavabların verilə bilməməsi səbəbiylə dəyişikliklər böhrana çevrilməkdədir. 273 Sərmayə bazarlarının inkişafı ilə artan beynəlxalq pul hərəkət- ləri bir çox makroiqtisadi dəyişgənə təsir göstərdiyi üçün kontrol edilməsi istənilməkdədir. Ancaq bu nəzarət çox çətindir. Çünkü bazarların inkişafı ilə bu pulların miqdarı artarkən istifadə sahələri, 271 Reuven Glick, Michael Hutchison, a.g.m. http://www.econ.ku.dk/epru/ files/wp/00- 14.pdf. 272 Dongchul Chou, Kenneth West, “Interest Rate and Exchange Rates in the Korean, Philippine and Thai Exchange Rate Crises” http://www.nber.org/books/mgmtcrises/ introduction8-6-01.pdf, 20 Ekim 2001. 273 Frederic S. Mishkin, Uris Hall, a.g.m. http://www.nber.org/books/woodstock00/financial/10.pdf Dr. Cihan Bulut, Nəsimi Kamalov Đnflyasiya, faiz, valyuta məzənnəsi arasındakı münasibət və Azərbaycan 148 investisiya imkanları da artmışdır. Dolayılı olaraq, bu pullar spekul- yativ məqsəli olaraq dolaşmaqdadır. Bu pullara yönəlik aparılan bir müdaxilə, onların qaçmasına səbəb olmaqdadır. Bir ölkədəki qazanc əldə etmə imkanlarına (faiz artışı kimi) bağlı olaraq artan sərmayə girişi, bəzi səbəblərin varlığında da ölkədən qaçmaqdadır. Məsələn, makroiqtisadi istiqrarsızlıqlara bağlı olaraq investisiya gəlirlərindəki qeyri-müəyyənliyin artması, vergi tətbiqatlarında subyektiv istəklərə bağlı olaraq qeyri-rasional mükəlləfiyyətlərin artması, mali sistem- dəki işləyişə olan inamın azalması, rüşvət və digər neqativliklərin artmasıyla bərabər mülkiyyət haqqlarını qoruyucu qurumların zəiflə- dilməsi kimi səbəblərlə bu pulların ölkə iqtisadiyyatından çıxışı artmaqdadır. 274 Qısaca, beynəlxalq sərmayə bazarındakı inkişaflarla bərabər artan pul miqdarı spekulyativ məqsədlərlə dünya bazarlarında dolaşmaqdadır. Bu dönəmdə büdcə kəsiri səbəbiylə borclanmaq istəyən ölkələrin faiz hədlərinin artırması bu pulların ölkəyə çəkilməsi üçün yetərli olmaqdadır. Ancaq, bu pullar spekulyativ məqsədli olduqlarından cüzi bir qeyri müəyyənlikdən narahat olaraq ölkədən çıxa bilməkdədir. Bu səbəblə borclanmaq istəyən ölkələr- dəki məzənnə hərəkətliliyinin sabit və ya az olması bu pulların ölkəyə gəlməsini sürətləndirməkdədir. Đsti pul olaraq da adlandırılan məzənnə/faiz fərqinə əsaslanan bu pullar əsasən qısa müddətli olaraq ölkələrə daxil olmaqdadır. Bu pulların ölkə iqtisadiyyatına giriş və çıxışları makroiqtisadi tarazlıqlara təsir göstərməkdədir. Đqtisadiy- yatdakı neqativ bir dəyişmə bu pulların çıxışı ilə böhran səviy- yələrinə çatmaqdadır. Belə ki, 1990-cı illərdə yaşanan bütün monetar böhranlarda onların təsiri görülməkdədir. Bu səbəblə məzənnə/faiz fərqinə əsaslanaraq borclanma imkanı asan olmaqla bərabər əlaqədar ölkələrin böhran ehtimalına qarşı lazımi tədbirləri almaları lazımdır. Bu mövzuda BVF-un da üzv ölkələrə yönəlik təsirli tədbir alma tövsiyələri ola bilər. Çünkü ölkələr böhrana girdikdən sonra çıxışa köməkçi olması üçün BVF-dan yardım istəməkdədirlər. Doğrudur BVF proqramlarının yetərliliyi də müzakirə mövzusu olmaqdadır. Çünkü BVF-dan yardım alaraq proqram tətbiq edən bir çox ölkə 274 Prakash Loungani, Paolo Mauro, “Capital Flight From Russia” April 7, 2000, http://www.imf.org/external/pubs/ft/seminar/2000/invest/pdf/loung.pdf, 23 Ekim 2001. Yüklə 4,67 Kb. Dostları ilə paylaş:
|