Microsoft Word Design Cihan doc
Yüklə 4,67 Kb. Pdf görüntüsü
|
Đnflyasiya, faiz, valyuta məzənnəsi Dr. Cihan Bulut, Nəsimi Kamalov arasındakı münasibət və Azərbaycan 155 4. Dağ tundra iqlimi. Mütləq yüksəkliyi 2700 m-dən artıq olan Böyük və Kiçik Qafqaz, qismən də Zəngəzur silsiləsini əhatə edən bu iqlim, əsasən quraq qışı və yayı, həmçinin yağıntıların əksəriyyətinin qar şəklində düşməsi ilə səciyyələnir. Dağ tundra iqlim tipi, ölkə ərazisinin çox az (2-3%) hissəsini əhatə edir. 1.3.Azərbaycanın Təbii Sərvətləri Azərbaycanın relyefi: Respublika ərazisində Böyük Qafqaz, Kiçik Qafqaz, Talış dağları və Kür-Araz ovalığı yerləşir. Ərazinin 18%-ni dəniz səviyyəsindən aşağıda olan ərazilər, 24%- ni 0-200 m hündürlükdə olan sahələr, 15,5%-ni 201-500 m arasında yerləşən sahələr və 15%-ni 501-1000 m hündürlük zolağı,12%-ni 1001-1500 m hündürlükdə olan sahələr, 7,5%-ni 1501-2000 m hündürlüyü olan ərazilər, 7,5%-ni 2000 m-dən yüksək ərazilər tutur. Ölkənin dəniz səviyyəsindən ən yüksəkdə yerləşən nöqtəsi Bazardüzü zirvəsi (4466 m),ən aşağı olan ərazisi isə, Xəzər dənizi sahilləridir (-28 m) 278 . Göründüyü kimi ölkə ərazisinin 500 m hündürlüyə qədər olan sahələri ümumi ərazinin 57,5%-ni təşkil edir. Əlavə olaraq respublika ərazi- sinin 42%-ə qədərini ovalıqlar təşkil etdiyindən, ölkənin relyef şəraiti təsərrüfatların inkişaf etdirilməsi, istənilən şəkildə məskunlaşma, tor- paqların becərilməsi, suvarılması və yüklərin daşınması, bir sözlə iqtisadi qüdrətin artması və qüvvətləndirilməsinə imkan yaratmaq- dadır 279 . Faydalı qazıntılar 280 : Filiz, qeyri-filiz, yanacaq faydalı qazıntı- ları ilə zəngin olan respublika ərazisi, əsasən neft və qaz yataqları ilə məşhurdur. Neft və qaz yataqları Respublika ərazilərindən Abşeron yarımadası, Xəzər dənizinin şelf zonası, Bakı və Abşeron arxipelaqları, Cənub-Şərqi Şirvan, Mərkəzi Aran, Qobustan, Ceyrançöl, Acınohur, Siyəzən zonasında mövcuddur. Yel və dəri xəstəliklərinin müalicəsində istifadə olunan Nafta- lan nefti, Azərbaycanın dünyada məşhur olan sərvətlərindəndir. 278 Eminov Z. N., Coğrafiya, AzĐMU-nun t.h. mətbəəsi, Bakı 2000, s. 10 279 Qurbanov, a.k.ə., s. 142 280 Budaqov və Qəribli, a.k.ə., ss. 31-34 Dr. Cihan Bulut, Nəsimi Kamalov Đnflyasiya, faiz, valyuta məzənnəsi arasındakı münasibət və Azərbaycan 156 Republika ərazisində neft və qazdan başqa xüsusillə Qobustan və Đsmayıllı rayonları ərazisində yanar şistlər də vardır. Azərbaycanın xüsusilə, Kiçik Qafqaz hissəsi, filiz yataqları ilə zəngindir. Bunlar, dəmir, manqan, titan, xromit, mis, kobalt, poli- metal, sürmə, qızıl, gümüş, molibden, kükürd kolçedanı, bentonit gillər, daş duz, barıt, civə və s. yataqlardır. Qeyri-filiz faydalı qazıntılarına gəlincə, Azərbaycan ərazisi əhəng daşları, travertin daşları, mərmər, gips, kvars, dolomit, təbaşir, tikinti gilləri, çaydaşı, qum və s. ehtiyatları mövcuddur. Su ehtiyatları 281 : Zənginliyinə görə “mineral sular muzeyi” adlandırılan Azərbaycanda, kimyəvi tərkibi bir-birindən fərqlənən və müxtəlif müalicəvi əhəmiyyətə sahib ondan artıq mineral su tipi mövcuddur. Kəlbəcərdəki Đstisu, Naxçıvan MR-dəki Badamlı, Sirab, Vayxir, Abşeron yarımadasındakı Suraxanı və Şıx, Dəvəçi rayonun- dakı Qalaaltı, Culfa rayonundakı Darıdağ, Quba rayonundakı Xaltan, Şuşa rayonundakı Turşsu və Şırlan, Qax rayonundakı Süsgən suyu müalicəvi əhəmiyyətinə görə xüsusilə böyük əhəmiyyət kəsb edir. Respublika ərazisi termal sularla da zəngindir. Termal bulaqlar xüsusilə Talış dağları, Böyük və Kiçik Qafqazın cənub və şimal-şərq yamaclarında daha çoxdur. Ümimilikdə ölkə ərazisində irili-xırdalı 8400-ə qədər çay vardır. Onlardan 850-nin uzunluğu 5 km-dən, 21-nin uzunluğu isə, 100 km- dən artıqdır. Orta illik su axını 31 km 3 və bunun yalnız 8 km 3 Respulika daxilində olan çayların axını əsasən dağlarda yaranır. Çaylar ya Kür və Araz çaylarına, ya da bir başa Xəzər dənizinə tökül- düyündən, qapalı hövzəyə aiddir. Şirin su ehtiyatlarının əsasını təşkil edən çaylar, xüsusilə Kürmük, Tərtər, Katex, Vəlvələ çayları üzərində gur şəlalələr mövcuddur. Ölkə ərazisində tektonik, buzlaq, uçqun, sürüşmə, relikt, çay- dərə, laqun və s. mənşəli 700-ə yaxın göl vardır. Sahəsi 1 km 2 -dən çox olan və böyük əhəmiyyətə malik olan göllərin sayı isə 25-dir. 281 Budaqov və Qəribli, a.k.ə., ss. 53-63 Đnflyasiya, faiz, valyuta məzənnəsi Dr. Cihan Bulut, Nəsimi Kamalov arasındakı münasibət və Azərbaycan 157 Suyunun tərkibinə görə, bir qayda olaraq Dağlıq ərazilərdəki göllər şirin, dağətəyi və düzənlik zonalarındakı göllər isə, həm şirin, həm də şorsuludur. Ölkə ərazisindəki göllərin həm təsərrüfat, həm də məişət əhəmiyyəti böyükdür. Belə ki, onlardan yaşayış yerlərinə su çəkilməsi, suvarma və balıqçılıq məqsədi ilə istifadə olunur. Azərbaycanda ümumi sahəsi 87 min hektar olan 140-a qədər müxtəlif ölçüdə süni göllər də mövcuddur. Bunlardan 34-ü təsərrüfat və ya həm təsərrüfat, həm də enerji məqsədli yaradılan su anbarlarıdır ki, onlardan da ən böyüyü sahəsi 605 km 2 , orta dərinliyi 27 m olan Kür çayı üzərində yaradılan Mingəçevir su anbarıdır. Suvarma, şəhər və kəndlərin su təchizatı məqsədi ilə ölkə ərazisində yaradılan sıx kanallar şəbəkəsi, 1,3 mln. hektar quraq ərazinin təsərrüfat əhəmiyyətini artırmışdır. Ümumilikdə Azərbaycanda yaradılan, uzunluğu 70 min km-dən artıq olan suvarma sistemlərinin uzunluğu ekvatorun uzunluğundan da çoxdur. Xəzər dənizi respublikanın iqtisadi həyatında xüsusilə böyük rol oynayır. Ölkədə neft və qaz sənayeləri, balıq istehsalı, su nəqliyyatının inkişafı bilavasitə Xəzər ilə bağlıdır. Xüsusilə, 1993-cü ildən etibarən ölkə iqtisadiyyatının əsasını təşkil edən nəft strategiyası, məhz Xəzər dənizinin 3000 m dərinliyində yerləşən neft və qaz ehtiyatlarının işlənməsinə yönəlmişdir. 2. Azərbaycan Respublikasının Demoqrafik Xüsusiyyətləri 2.1. Əhalinin Sayının Dinamikası Və Təbii Artımı 2002-ci ilin əvvəlinə Azərbaycan Respublikasının əhalisi 8 milyon 141 min nəfər təşkil etmişdir. Azərbaycan əhalisinin artımı əhalinin təbii artımı hesabına baş verir. Belə ki, son 5 il ərzində hər il ölkədə 120 min (orta hesabla hər gün 329) körpə dünyaya gəlir. 2001- ci ildə, ölkədə doğum əhalinin hər 1000 nəfərinə hesabı ilə 14 nəfər təşkil edir. Ermənistanın təcavüzkar siyasəti nəticəsində 1992-1994-cü illərdə əhalinin ölüm səviyyəsi kəskin artmışdır. Lakin əldə edilən Dr. Cihan Bulut, Nəsimi Kamalov Đnflyasiya, faiz, valyuta məzənnəsi arasındakı münasibət və Azərbaycan 158 atəşkəs rejimi ilə ölümüm səviyyəsi xeyli azalmış və ölümün səviyyəsi əhalinin hər 1000 nəfərinə hesabı ilə 6 nəfər təşkil edir. Eyni zamanda köprə ölümünün səviyyəsində nəzərə çarpan azalmalar, ölüm səviyyə- sinin azalmasında əhəmiyyətli rol oynamışdır. 2001-ci ildə əhalinin 1000 nəfərinə hesabı ilə bir yaşınadək 13 körpə ölümü qeydə alınmışdır ki, bu da əvvəlki illərdəkindən aşağıdır. Hal hazırda Azərbaycanda ömür uzunluğu qadınlarda 75 yaş, kişilərdə 69 yaş olmaqla, orta hesabla 72 yaş təşkil edir. Ölkə əhalisinin artışının dolayılı olaraq göstəricilərindən biri də bağlanan nikahların və boşanmaların sayıdır. Statistik məlumatlara əsasən 1997 –ci il istisna olmaqla, nikah sayında daimi azalma qeydə alındığı halda, 2000-ci ildən etibarən artım görünməkdə və son 4 ildə ən çox nikah məhz 2001-ci ildə (41861) bağlanmışdır. Yenə statistik məlumatlara görə, 2000-ci ildə 1999-cu ilə görə boşanmaların sayında artım qeydə alınsa da, ümumilikdə boşanmaların ilbəil azaldığı görünməkdədir. Respublikada əhali artımına mane olan faktorlardan biri də əhalinin miqrasiyasıdır. 1990-cı ildən sonra əhalinin miqrasiyası mənfi saldo ilə nəticələnmişdir: yəni ölkəni tərk edənlərin sayı, ölkəyə gələnlərin sayından aşağı olmuşdur. Əgər 1990-cı ildə bu fərq –56.4 min nəfər təşkil edirdisə, bu rəqəm son illərdə ölkədə yaşanan müsbət yönlü dəyişikliklər sayəsində azalmışdır. 2001-ci ildə isə bu rəqəm –4.7 min nəfər təşkil etmişdir. Statistika komitəsinin 2002-ci ilə dair məlumatlarında, Respublika əhalisinin 4130,1 min nəfəri yaxud 50,7% şəhərlərdə, 4011,3 min yaxud 49,3% kəndlərdə məskunlaşmışdır. 1990-cı illə müqayisədə bu rəqəmlərdə çox da ciddi bir dəyişiklik görülmür. Belə ki, sözü edilən ildə şəhər əhalisi ümumi əhalinin 53,9%-ni, kənd əhalisi isə, 46,1%-ni təşkil etməkdə idi. 2.2. Əhalinin Cins-Yaş Quruluşu Və Milli Tərkibi Statistik məlumatlara görə, 2002-ci ilin əvvəlinə ölkə əhalisi- nin 49%-ni yaxud 3 milyon 989 min nəfəri kişi, 51% və ya 4 milyon 152 min nəfərini qadınlar təşkil etmişdir. 1990-cı ildən etibarən bu Yüklə 4,67 Kb. Dostları ilə paylaş:
|