Microsoft Word Design Cihan doc
Yüklə 4,67 Kb. Pdf görüntüsü
|
Đnflyasiya, faiz, valyuta məzənnəsi Dr. Cihan Bulut, Nəsimi Kamalov arasındakı münasibət və Azərbaycan 167 çıxarılan neftin həcmini artırsa da, ümumilikdə 1960-cı illərdən etibarən ölkədə çıxardılan neftin həcmində ilbəil azalmalar müşahidə edilməkdə idi. Müqayisə üçün qeyd edək ki, 1998-ci ildə neft hasilatı 11,4 milyon ton olmuşdur 293 . Müstəqilliyin əldə edilməsindən sonra, bu sahədə mövcud texnologiyanın yeni tələblərə cavab verməməsi, onun modernizasiya- sı üçün ölkədə sərmayə yetərsizliyinin olması və s. kimi səbəblərlə sahənin ölkə iqtisadiyyatı üçün strateji əhəmiyyəti də diqqətə alınaraq, xarici kapitalın neft sektoruna cəlb edilməsi yoluyla yataq- ların istismarına başlanıldı. Bu məqsədlə 1994-cü ilin sentyabr ayında 25-30 il müddətində “Azəri”, “Çıraq” və “Günəşli” dəniz yataqlarından ümumi ehtiyatları 1,7 milyard tondan çox neft və 900 milyard kubmetrdən çox təbii qaz olan xarici neft şirkətləri ilə “Əsrin müqaviləsi” adlı ilk kontrakt imzalandı. Bu kontrakt həm ölkənin iqtisadi strategiyasının, həm də neft sektorunun inkişafında yeni bir mərhələnin başlanğıcı idi. Sonradan bu tipdəki müqavilələrin sayı gedərək artmağa başladı və 2001-ci il sonu etibariylə quru və dənizdəki yataqların istismarına yönəlmiş investisiyaların ümumi həcmi 60 milyard ABŞ Dollarından çox olan 15 ölkənin 32 şirkəti ilə 21 beynəlxalq kontrakt imzalanmışdır 294 . Bu kontraktlar üzrə hasil olunacaq neftin həcmi təxminən 4 milyard tondur 295 . Həyata keçirilən neft strategiyası nəticəsində indiyədək Azər- baycan iqtisadiyyatına 6 milyard ABŞ dolları həcmində investisiya cəlb edilmişdir 296 . Neft strategiyasının ölkə iqtisadiyyatındakı əhəmiyyəti xarici ticarətdə də özünü biruzə verməkdədir. Belə ki, Azərbaycanın 2000- ci il xarici ticarəti 1993-cü ildən sonra ilk dəfə ölkəyə valyuta qazandırıcı şəkildə gerçəkləşmişdir 297 . Yəni, xarici ticarət balansında 293 Əhmədov Ə. və Hacıyev M., Azərbaycan Đqtisadiyyatı, Səda, Bakı 2000, s. 37 294 UNDP, Azərb. Respublikasında Đnsan Đnkişafı Haqqında Hesabat 2002, s. 29 295 Aras Osman Nuri, Azerbaycan’ın Hazar Ekonomisi ve Stratejisi, DER Yayınları, Đstanbul 2001, s. 57; 296 UNDP, a.k. ə., s. 29 297 http://www.statcom.baku-az.com/index_az.com Dr. Cihan Bulut, Nəsimi Kamalov Đnflyasiya, faiz, valyuta məzənnəsi arasındakı münasibət və Azərbaycan 168 ixracatın həcmi idxalat həcmindən çox olmuşdur ki, bu da birbaşa Azərbaycandan ilkin neft ixracatına başlanılması ilə əlaqədardır. Ölkədə başlanan neft strategiyasının bir digər əhəmiyyətli nəticəsi, ümumi uzunluğu 1730 km olan Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft əsas ixrac kəməri layihəsinin ortaya çıxması olmuşdıur. Đnşasına artıq başlanılmış olan bu kəmərin Azərbaycan ərazisindəki uzunluğu 468 km təşkil etməkdədir. Azərbaycan neftinin dünya bazarlarına çıxarılması məqsədi ilə reallaşdırılan kəmərin ölkə iqtisadiyyatına həm birbaşa, həm də dolayılı olaraq müsbət təsirləri vardır. Əlavə olaraq gələcəkdə Qazaxıstan, Özbəkistan və Türkmənistanda istehsal olunan neftin dünya bazarlarına realizasiyasına da imkan yaratması baxımından, Bakı-Tbilisi-Ceyhan boru kəmərinin regional əhəmiyyəti də ortaya çıxmaqdadır. Ölkədə neft sənayesinin sürətli inkişafı və onun respublika iqtisadiyyatındaki əhəmiyyəti nəzərə alınmaqla, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 29 Dekabr 1999-cu il tarixli 240 saylı “Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Fondunun Yaradılması haqqında” Fərmanına uyğun olaraq Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Fondu (ARDNF) yaradılmışdır. Fond neft sazişlərinin həyata keçirilməsi ilə bağlı əldə edilən gəlirlərin toplanması və səmərəli idarə edilməsi mexanizmidir. Fondun yaradılmasının səbəbi Azər- baycan dövlətinin neft-qaz ehtiyatlarının işlənməsindən əldə ediləcək gəlirlərin yüksək artımı dövründə bu gəlirlərin istifadəsində israfçı- lığın və makroiqtisadi əyintilərə səbəb ola biləcək risklərin qarşısını almaq, neft və qaz hasilatından əldə olunan gəlirlərin ölkənin və onun gələcək nəsillərinin mənafeyi naminə peşəkarlıqla və səmərəli idarə edilməsi təşkil etmişdir. Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Fondunun Əsasnaməsi Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 29 Dekabr 2000-ci il tarixli 434 saylı Fərmanı ilə təsdiq edilmişdir 298 . 31 dekabr 2002-cü il tarixinə olan məlumata görə Fondun Cəmi Xalis Aktivlərin həcmi 2,349,966 milyon manat təşkil etməkdədir 299 . 298 http://www.oilfund.az/html/about_az.html 299 Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Fondunun Maliyyə Vəziyyəti haqqında Hesabat, http://www.oilfund.az/html/reports_az.html Đnflyasiya, faiz, valyuta məzənnəsi Dr. Cihan Bulut, Nəsimi Kamalov arasındakı münasibət və Azərbaycan 169 3. Kənd təsərrüfatı Azərbaycan yüksək səmərəli və çoxsahəli kənd təsərrüfatını inkişaf etdirməyə imkan verən əlverişli torpaq, iqlim şəraitinə sahib- dir. Ümumi torpaq sahəsindən 48,7%-ni kənd təsərrüfatına yararlı sahələr təşkil edir. Adam başına düşən kənd təsərrüfatı torpaq sahə- sinin həcmi 0.65 hektardır. Məşğul əhalinin 2001-ci ilə görə 39,9%-nin çalışdığı 300 bu sektorda da, iqtisadiyyatın bir bölümü olaraq, yaşanan geriləmələrdən təsirlənərək bəzi dalğalanmalar müşahidə edilmişdir. 1996-cı ilə qədər yaşanan davamlı azalışdan sonra, ölkədə izlənən iqtisadi və sosial siyasətlər nəticəsində az da olsa bəzi artımlar qeydə alınmışdır: Kənd təsərrüffatı sektorunda tətbiq edilən siyasətlərdə, Sovet dövründən qalma kolxoz və sovxozların mülkiyyətinin çalışanlar ara- sında paylaşdırılması və özəl təşəbbüsün təşviqi hədəflənməkdə idi. Tablo: 5. Kənd Təsərrüfatı Malları Đstehsalı Đllər Mln. Manat Əvvəlki ilə nisbətən% 1990 506.7 - 1991 990.5 100.3 1992 7691 76 1993 52292.4 585 1994 705368.6 87 1995 3566914.1 93 1996 4518260 103 1997 4122370 93.9 1998 4421737 106.2 1999 4730945 107.1 2000 5303400 112.1 2001 5893600 111,1 Qaynaq: DSK 1999, DSK 2000; Respublika qəzeti, 27 iyul, 2000, s. 5, http://www.statcom.baku-az.com/index_.htm 300 DSK 2002, s. 76 Dr. Cihan Bulut, Nəsimi Kamalov Đnflyasiya, faiz, valyuta məzənnəsi arasındakı münasibət və Azərbaycan 170 Keçən müddətdə ölkədə kənd təsərrüffatı islahatlarını həyata keçirmək üçün uyğun hüquqi bazanın hazırlanması ilə bərabər, əmlak və torpaq üzərində yeni mülkiyyət növlərinin formalaşdırılmasına başlanılmış, müxtəlif kənd təsərrüffatı müəssisələri formalarının inki- şaf istiqamətləri ilə əlaqədar müəyyən hazırlıqlar aparılmışdır. 2000-ci il iyun ayına qədər, ölkədə özəlləşdirilməsi düşünülən torpaqların 98.6%-i özəlləşdirilmiş 301 , əsasən kəndli-fermer təsərrüffatları olmaqla, kollektiv müəssisələr, kiçik müəssisələr təşkil olunmuşdur. Bundan başqa, kənd təsərrüffatı ilə məşğul olanlara aşağı qiymətlə yanacaq satışı və 5 illik (1998-2003-cü illər arasında) onların vergidən azad olunmaları həmin siyasəti dəstəkləyici tətbiqat- lardan sayıla bilər. Bu səbəblərdən kənd təsərrüffatı sektorunun yüksəlişi 1996-cı ildən sonra mümkün olmuşdur. Ancaq, aparılan araşdırmalar, mövcud qanunvericilikdə olan yetərsizliklər, islahatların tətbiqindəki nöqsanlar, ucqar ərazilərdə yaşayanların maliyyə problemləri, idarəetmə strukturlarında və bank- maliyyə sistemində islahatların yetərsizliyi, yeni təşkil edilən müəs- sisələrə xidmət verən infrastrukturanın yetərsizliyi, əlavə olaraq, ucqar ərazilərdə idarəçilər və məmurlardan qaynaqlanan problemlər və başqa faktorların bu yeni müəssisələrin normal fəaliyyəti və inkişafına mənfi təsir etməkdədir. 302 . Statistik məlumatlara əsasən 2002-ci ildə ÜDM-da 14,2% təşkil edən kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalının, 2003-cü ildə ÜDM-un 14,7%-nə bərabər olacağı ehtimal edilməkdədir 303 . 4.Xidmət Azərbaycanda xidmət sektoru adı altında bir neçə alt sahələr mövcuddur. Bu sahələrin bəziləri respublikanın ümumi iqtisadi-sosial həyatında həlledici rol oynayarkən, bəziləri isə bir o qədər də inkişaf etməmişdir. 301 Vəliyev Akif, “Yeni Təsərrüfatların Yaradılmasının Əsasları”, Məşvərət jurnalı, No 7 (31), Sentyabr 2000, ss. 3-4 302 Vəliyev, a.k.m., s. 5 303 Bülten, Tüsiab Cemiyeti, No: 01/89 14 Yanvar 2003 Yüklə 4,67 Kb. Dostları ilə paylaş:
|