Microsoft Word Design Cihan doc
Yüklə 4,67 Kb. Pdf görüntüsü
|
Đnflyasiya, faiz, valyuta məzənnəsi Dr. Cihan Bulut, Nəsimi Kamalov arasındakı münasibət və Azərbaycan 159 kişi-qadın nisbətində demək olar ki, ciddi bir dəyişiklik olmamışdır. Müqayisə üçün qeyd edək ki, 1990- cı ildə kişilər əhalinin 48,8%-ni, qadınlar isə 51,2%-ni təşkil edirdi. 1995- ci ildə isə bu rəqəmlər uyğun olaraq 49,1% və 50,9% idi. Bütün əhalinin 29 faizini 15 yaşınadək uşaqlar, 6 faizini isə, yaşı 65-dən yuxarı olan şəxslər təşkil edir. Ayrılıqda kişilər arasında 15 yaşınadək uşaqlar 30%, 65 yaş üzərindəki şəxslər isə 5% təşkil edir. Qadınlar arasında isə bu rəqəmlər uyğun olaraq 27% və 7%-dir. Azərbaycan ərazisinin kiçik olmasına baxmayaraq, həmişədən çoxmilli bir ölkə olaraq bilinməkdədir. Ölkə bu gün də həmin xüsu- siyyətini eyni şəkildə qorumaqda və davam etdirməkdədir. Əhalinin son siyahıyaalınmasının nəticələrinə görə, hal-hazırda ölkənin milli tərkibi aşağıdakı kimidir: Azərbaycanlılar 90,6% (7953,4 min nəfər), ləzgilər 2,2% (178,0 min nəfər), ruslar 1,8% (141,7 min nəfər), ermənilər 1,5% (120,7 min nəfər), talışlar 1,0% (76,8 min nəfər), avarlar 0,6% (50,9 min nəfər), türklər 0,5% (43,4 min nəfər), tatarlar 0,4% (30,0 min nəfər), ukraynalılar 0,4% (29,0 min nəfər), saxurlar 0,2% (15,9 min nəfər), gürcülər 0,2% (14,9 min nəfər), kürdlər 0,2% (13,1 min nəfər), tatlar 0,13% (10,9 min nəfər), yəhudilər 0,1% (8,9 min nəfər), udinlər 0,05% (4,2 min nəfər) və digər millətlər 0,12% (9,5 min nəfər). Öz millətinin dilində sərbəst danışa bilən əhalinin bütövlükdə ölkə üzrə xüsusi çəkisi 99,2%-dir. Bu göstərici azərbaycanlılar ara- sında ən yüksək 99,8%, ukraynalılar arasında ən az 32,4% təşkil edir. 2.3. Əmək Ehtiyatları Statistik məlumatlara əsasən Azərbaycanda əmək qabiliyyətli əhalinin sayı 1990-cı ildən 2002-ci ilə qədər əhalinin sayına müvafiq olaraq artım göstərmişdir. Belə ki, 1990-cı ildə ümumilikdə ölkədə əmək qabiliyyətli əhali əgər 3941,0 min nəfər yaxud ümumi əhalinin 55,3%-ni təşkil edirdisə, 2002-ci ildə bu rəqəm 4892,9 min nəfər yaxud 60,1% təşkil etmişdir. Əmək qabiliyyətli əhali arasında artım xüsusilə qadınlar ararsında görülməkdədir. Belə ki, 1990-cı ildə 1000 Dr. Cihan Bulut, Nəsimi Kamalov Đnflyasiya, faiz, valyuta məzənnəsi arasındakı münasibət və Azərbaycan 160 kişiyə düşən əmək qabiliyyətli qadınların sayı 982,3 nəfər təşkil edir- disə, artıq 2002-ci ildə bu rəqəm 1020,8 nəfərə yüksəlmişdir. 1990-cı ildən ölkənin iqtisadi həyatında yaşanan ciddi dəyişik- liklər ki, bunların başında bazar iqtisadiyyatına keçidlə əlaqədar yaşanan problemlər durmaqdadır, əmək ehtiyatları və onların iqtisa- diyyata cəlbi ilə əlaqədar bəzi problemlərin ortaya çıxmasına səbəb olmuşdur. Bu problemlərdən ən mühüm olanı məşğulluq məsələsidir. Köhnə Sovetlər Đttifaqı ərazisində ortaya çıxan yeni müstəqil dövlətlər, bəzi obyektiv və subyektiv səbəblərdən 1990-cı illərin ortalarına qədər bir-birindən uzaqlaşma siyasəti yürütməyə başlamış- lar. Bunun da nəticəsi olaraq, Sovetlər Đttifaqından qalma müəssisələr fəaliyyət göstərmə şanslarını tamamilə itirmişlər. Digər tərəfdən köh- nə texnologiyaya əsaslanan bu müəssisələrin yeni bazar şərtlərində rəqabət gücünün olmaması, demək olar ki, bütün müəssisələrin fəaliyyətinin dayanmasına gətirib çıxarmışdır. Bu da təbii olaraq ölkədə işsizlər ordusunun yaranmasına səbəb olmuşdur. Ermənistanın Azərbaycana elan olunmamış müharibəyə başla- ması, həm Ermənistan, həm də müharibənin getdiyi Azərbaycan ərazilərində məskunlaşmış əhalinin köçməsi, dolayısı ilə, ölkədə qaçqınlar və köçkünlər ordusunun yaranmasına səbəb olmuşdur. Bu da öz növbəsində işsiz əhalinin artması deməkdir. Müstəqilliyin ilk illərində, bir tərəfdən elan olunmamış müha- ribə, digər tərəfdən daxili çəkişmələrin baş alıb getməsi həmin dövr iqtidarının diqqətini iqtisadiyyatdan yayındırmışdır. Bu da ölkədə bütün makroiqtisadi tarazlığın pozulmasına, işsizlik probleminin daha da dərinləşməsinə səbəb olmuşdur. Problemin həllinə yönəlmiş tədbirlər, ancaq 1990-cı illərin ikinci yarısından etibarən alınmağa başlamışdır. Ölkədə lazımi struktur dəyişiklikləri ilə başlanan bu proses, sonradan ölkəyə xarici investorların müxtəlif layihələr üzrə fəaliyyətə cəlbi, eyni zamanda yerli sərmayə sahiblərini ölkə iqtisadiyyatına kapital qoyuluşuna təşviqi ilə davam etdirilməkdədir. Đnflyasiya, faiz, valyuta məzənnəsi Dr. Cihan Bulut, Nəsimi Kamalov arasındakı münasibət və Azərbaycan 161 Son dövrlərdə işsizlik probleminin həllinə yönəlmiş hökumətin atdığı adımlar da diqqəti cəlb etməkdədir. Belə ki, işsizlərə müavi- nətlərin verilməyə başlanması, ölkənin müxtəlif ərazilərində “əmək bazarları”nın təşkili yalnız təqdirə layiq hal kimi alqışlana bilər. Lakin bunu da qeyd etmək lazımdır ki, işsizlik məsələsi bugünün Azərbaycan iqtisadiyyatının ən ağrılı tərəflərindən biridir. Rəsmi statistik göstəricilərə görə, 2001-ci ildə ölkə ərazisində işsizlərin sayı 48446 nəfər, yaxud iqtisadi fəal əhalinin 1,3% qədər- dir. Đşsizliyə görə müavinət alan işsizlərin sayı isə 3117 nəfər, yaxud iqtisadi fəal əhalinin 0,1% qədərdir. Unutmamaq lazımdır ki, bu rəqəmlər, yalnız məşğulluq xid- mətində rəsmi status alan şəxslərin sayını göstərməkdədir. Yəni ölkə ərazisindəki işsizlərin sayının real göstəricisi deyildir. 1999-cu ildə keçirilmiş əhalinin qeydə alınması zamanı əhalinin 11,6 faizi işsiz kimi qeydə alınmışdır. Ölkənin müxtəlif yerlərində, ilk növbədə Bakıda və digər şəhərlərdə müşahidə olunan fəhlə bazarları işsizliyin daha da yüksək səviyyədə olmasından xəbər verir 282 . Statistik məlumatlara istinadən, 2001-ci ildə Azərbaycanda məşğul olan əhalinin 1240 min nəfəri, yaxud məşğul əhalinin 33,4%-i dövlət, 2475 min nəfəri, yaxud 66,6%-i qeyri dövlət sektorunda çalışmaqdadır. Məşğul olanların sahələr üzrə bölgüsü 2001-ci ildə onların 39,9 faizinin kənd təsərrüfatı, 17,8 faizinin emal sənayesi, 8,6 faizinin təhsil, 7,2 faizinin dövlət idarəetməsi və müdafiə, 4,6 faizinin səhiyyə və sosial xidmətlər, 4,5 faizinin nəqliyyat və rabitə, 4,5 faizinin emal sənayesi, 4,2 faizinin tikinti və qalanlarının iqtisadiyyatın digər sahələrində çalışdıqlarını göstərməkdədir. 282 UNDP, Azərb. Respublikasında Đnsan Đnkişafı Haqqında Hesabat 2002, s. 32 Dr. Cihan Bulut, Nəsimi Kamalov Đnflyasiya, faiz, valyuta məzənnəsi arasındakı münasibət və Azərbaycan 162 II. AZƏRBAYCAN ĐQTĐSADĐYYATININ SAHƏLƏR ÜZRƏ VƏZĐYYƏTĐ 1. ÜDM Bir ölkənin iqtisadi durumunu dəyərləndirərkən ilk öncə o ölkənin ümumi daxili məhsulu ələ alınmaqdadır. Mövzunun daha yaxşı anlaşılması üçün ələ alınan 1990-2000-ci illər arasındakı 10 illik bir dövrdə illər etibariylə Azərbaycanda ÜDM rəqəmi aşağıdakı şəkildə reallaşmışdır: Tablo: 3. Azərbaycanda ÜDM və Adam Başına ÜDM ÜDM Fərd Başına ÜDM Đllər Mln. Manat Əvvəlki ilə görə% Manat $ 1990 1466 - 207.8 - 1991 2672 99.3 373,6 - 1992 24100 77.4 3318,6 237 1993 157082 76.9 21302 230 1994 1873387 80.3 250568.4 270 1995 10668800 88.2 1410329,3 319 1996 13663200 101.3 1787651,6 416 1997 15791400 105.8 2045968,7 513 1998 17203100 110.0 2207506,7 571 1999 16489000 107.4 2097090,1 573,7 2000 23591000 111.1 2767765,5 618 2001 26619800 109.9 3331100 689 2002 29600000 110,6 3700000 756 2003* 32800000 109,5 4000000 800 *- Təxmin edilir Qaynaq: Dövlət Statistika Komitəsi (DSK)1999, 2000; http://www.azstat.org/publications/yearbook/2002/az/0011.shtml#t11; Zaman qəzeti 18-22 yanvar 2003 s.2; Bülten, Tüsiab Cemiyeti, No: 01/89 14 Yanvar 2003 1990-2002-ci illər arasında Azərbaycanda tabloda verilən məlumatlara görə, nominal olaraq ÜDM-da artım göründüyü halda, onun real dəyərlərlə ifadəsi, sözü gedən illərin ilk başlarında düşü- Yüklə 4,67 Kb. Dostları ilə paylaş:
|