Microsoft Word Design Glo Kongre doc
Yüklə 1,5 Mb. Pdf görüntüsü
|
Caucasus and Central Asia in the Globalization Process 364 • Azərbaycanın Xəzər sahillərindən başlayan və Rusiayanın Novorosiysk və Gürcüstanın Supsa limanına kimi uzanan, gündəlik ötürmə gücü 100 min və 115 min barel olan “Şimal” (Bakı-Novoro- siysk) və “Qərb” (Bakı-Supsa) Đlkin Neft Kəmər- ləri. • Qazaxstan və Azərbaycan arasında ildə 733 milyon barel Qazaxstan neftinin BTC-yə daşın- masını nəzərdə tutan barja müqaviləsi. • Qazaxsatanın Atyrau şəhərindən Rusiyanın Samara şəhərinədək uzanan Rusiyaya məxsus, gücü gündə 300 min barel olan Atyrau-Samara kəməri. • Đkinci mərhələsində Çinə qədər üzadılması və gündəlik gücü 400 min barelədək artırılması nəzərdə tutulan Qazaxstan-Çin boru xətti. • Qazaxstan neft yataqlarını Rusiyanın Novoro- siysk limanına daşıyan və gündəlik daşıma qabi- liyyəti 560 min barel olan Xəzər Boru Xətti Konsorsiumu. • Qazaxstan və Türkmənistan arasında boru xətti. • Đran və Türkmənistan arasında neft mübadi- ləsini nəzərdə tutan razılaşma. • Rusiayanın nəzarətində olmayan əsas enerji layihələrindən biri olan Bakı-Tbilisi-Ərzurum qaz kəməri. • Türkmənistan və Đran arasında mövcud olan Korpedze-Kurt-Kui kəməri. Bu kəmər Mərkəzi Asiyada Rusiyaya məxsus olmayan ilk qaz kə- məridir və kəmərin illik gücü 8.5 milyard kub metrdir. • Türkmənistan qazını Qazaxstan vasitəsilə Ru- siyanın Qazprom şirkətinin sisteminə daşıyan Mərkəzi Asiya-Mərkəz Boru Xətti. Kəmərin Şərq və Qərb bölmələrinin illik gücü 100 milyard kub metr təşkil edir. • Özbəkistan qazının şimali Qazaxstana daşın- masında əhəmiyyətli rola malik olan və illik daşı- ma gücü 22 milyard kub metr təşkil edən Daşkənd-Bişkek-Almatı qaz kəməri. Xalqımızın Ümummilli Lideri Heydər Əliye- vin yeni neft strategiyasının ən mühüm tərkib hissələrindən biri olan Bakı-Tbilisi-Ceyhan regio- nun eləcədə dünyanın ən böyük enerji meqala- yihələrindən biridir və Şərq-Qərb enerji dəhlizinin əsaını təşkil edir. Qazaxstanın bu kəmər vasitəsilə ildə 20-25 milyon ton neft nəql etmək barədə planları layihənin miqyası barədə təsəvvür yaradır. Bakı-Tbilisi-Ceyhan əsas ixrac nef kəməri Avropa üçün durmadan artan enerji tələbatlarını ödəməyə geniş imkanlar yaradan ən mühüm layi- hələrdən biri sayıla bilər. Avropa Đttifaqında bu layihə, Qazaxstan neftinin gələcəkdə bu kəmər vasitəsilə ixrac olunması ilə daha ucuz neft almaq imkanı kimi nəzərdən keçirilir. Bu prosesin uğur- la həyata keçirilməsi öz növbəsində Avropanın enerji təhlükəsizliyində Azərbaycan önəmli möv- qe tutmasına səbəb olmaqla yanaşı Avropa Birliyi və Azərbaycanın daha da yaxınlaşmasına gətirib çıxaracaq. Qazaxstan neftinin BTC ilə nəqlinə dair razı- laşma əldə olunduqdan sonra kəmərin bölgə üçün əhəmiyyəti dəfələrlə artmışdır. Qazax neftinin BTC-yə çatdırılmasını həyata keçirəcək 3 milyard ABŞ dolları dəyərində Aktau-Bakı sisteminin (700 km) tikintisi istiqamətində danışıqlar 2002-ci ildən başlamışdır.. Qazax neftinin BTC ilə nəqlinin 2010-cu ildə həyata keçirilməsi nəzərdə tutulur. Bu prosesi həyata keçirmək üçün BTC-nin daşıma potensialı gündə 1.7 milyon barelədək artırılacaq- dır. BTC yalnız Azərbaycan deyil Orta Asiya və Đranın da enerji resurslarını Gürcüstan və Türkiyə üzərindən Avropa bazarlarına daşıma potensialına malikdir. Bu Orta Asiyadan Avropaya yeniden hər hansı bir boru xəttinin çəkilməsi zərurətini aradan qaldırmaqla enerji şirkətlərini artıq xərclərdən xilas edir və beləliklə Azərbaycanın Avropa enerji təhlükəsizliyi məsələsində əhəmiyyətini ikiqat artırmış olur. Gələcəkdə Azərbaycan üzərindən Gürcüstana təbii qaz ixrac edən Đranın da BTC ilə neft ixrac etməsi perspektivlərinin tərəflər ara- sında müzakirə predmeti olacağı istisna edilmir BTC və reallaşmaqda olan Bakı-Tbilisi-Ərzu- rum təbii qaz boru xətti Cənubi Qafqazda strateji reallığı Azərbaycanın xeyrinə dəyişmişdir. Nəticə- də Türkiyə Gürcüstan və Azərbaycanın enerji şə- bəkələri daha da mərkəzləşmiş sistemə çevrilərək Şərq-Qərb Nəqliyyat Dəhlizinin əhəmiyyətinin artmasına səbəb olmuşdur. Qafqaz və Mərkəzi Asiya enerji layihələrinin həyata keçirilməsində əsas maneələr regionda Ru- siyanın nəzarətində olmayan kifayət qədər nəqliy- yat infrastrukturunun olmaması, Rusiyanın qərb şirkətlərinin ona məxsus boru xətləri şəbəkəsinə qoşulmasına maneçilik törətməsi və onun ərazisin- dən keçməyən layihələrin reallaşmasına maneçilik törətməsidir. Bu maneələrin aradan qaldırılması Qafqaz və Mərkəzi Asiya regionunda yataqların işlənməsində xarici investisiyaların cəlb olunma- sına səbəb olmaqla bölgənin inkişafına öz töh- fəsini vermiş olar. Hal-hazırda isə Rusiaya inhisar mövqeyindən istifadə edərək regionda istehsal olunan qazı bazar qiymətlərindən 3-4 dəfə ucuz qiymətə (hər min kub metr üçün 44 ABŞ dolları) alaraq Avropa bazarlarında mövcud yüksək qiy- mətlərə (hər min kub metr üçün 220-250 ABŞ dolları) satır. Təkcə bunu qeyd etmək kifayətdir II International Congress 365 ki, 2003-cü ildə Rusia və Türkmənistan arasında demək olar ki, bütün Türkmən qazının 2009-cu ilədək Rusiya tərəfindən alınması ilə bağlı saziş imzalanmışdır. Eyni problem Özbəkistan qazı ilə də mövcuddur. Belə ki, Özbəkistanın qaz yataq- larına giriş xarici ölkələrdən yalnız Rusiyaya məxsusdur. Lakin 2006-cı ildə 2009-cu ildən sonra 30 il ərzində ildə təqribən 30 milyard kub metr qazın Çin tərəfindən alınmasını nəzərədə tutan Türkmə- nistan və Çin arasında bağlanan müqavilə regiona xarici investisiyaların axını üçün münbit şəraitin yaradıldğı barədə optimal fikirlər söyləməyə imkan yaradır. Gələcəkdə bu bölgədə həyata keçirilən enerji layihələri sırasına Hindistanın da qoşulması nəzər- də tutulduğu Trans-Əfqanıstan Kəməri, Türkmə- nistan qazının Əfqanıstana nəqlini həyata keçi- rəcək. Bölgənin enerji layihələrinin həyata keçirilmə- sində qabaqcıl yer tutan ölkələr Qazaxstan və Azərbaycandır. Belə ki, hər iki ölkə bu layihələrdə xarici investisiyaların iştirakına əlverişli şərait ya- ratmaqla adambaşına ÜDM-in və enerji sektorla- rında beynəlxalq səviyyədə rəqabət qabiliyyətlə- rinin kəskin artımına nail olmuşlar. Regionda həyata keçirilən enerji layihələri hesabına Azər- baycan iqtisadiyyatına qoyulmuş investisiyaların həcmi təkcə 2003-2004-cü illərdə 30%-dən çox artmışdır. Bu layihələrdə yaxından və aktiv iştirak etməklə hər iki ölkə digər region ölkələrinə nis- bətən Rusiyanın nəzarətində olmayan hidrokarbon ixrac marşrutlarına daha geniş çıxış əldə etmişlər. Đnşası hələdə davam edən Bakı-Tbilisi-Ərzu- rum (BTƏ) qaz kəməri isə Xəzər qazının Yuna- nıstana kimi daşınmasında əhəmiyyətli rola malik olacaqdır. Gələcəkdə isə kəmərin Orta Asiya və Xəzər hövzəsi qazını Yunanıstan, Đtaliya və Avstriyaya çatdıracaq Nabucco qaz kəmərinə bir- ləşdirilməsi ilə geniş bir şəbəkənin yaradılması nəzərdə tutulur. BTƏ qaz kəmərinin ilkin ötürmə qabiliyyəti 7-8 milyard, sonradan isə 20 milyard kub metrə olması planlaşdırılır. Bu kəmər Azər- baycan qazını Avropa bazarlarına daşımaqla yana- şı qardaş Türkiyənin təbii qaza olan tələbatının böyük bir hissəsinin Azərbaycan qazı hesabına ödənilməsində əhəmiyyətli rola malik olacaqdır. Avropada bir çox mütəxəssislər Bakı-Tbilisi- Ərzurum qaz xəttinin reallaşmasına Rusiyanın qaz asılılığından azad olmaqda əhəmiyyətli rola malik faktor kimi nəzərdən keçirirlər. Eyni zaman- da Transxəzər sistemi və Cənubi Qafqaz boru kəməri layihələri də uğurla həyata keçirilmək- dədir. Azərbaycanın qaz kəmərlərinin hazırki potensialı, 2012-ci ildə Azərbaycanın özünün qaz ixracının 7-9 milyard kub metrə çatacağını nəzərə alsaq, əlavə 11 milyard kub metr qaz tranzit etmək imkanı yaradacaqdır. Türkmənistan qazının Avro- pa bazarlarına çıxarılması üçün Türkmənistanın qaz kəmərlərini sadəcə Sangaçala çatdırması tələb olunur. Və bunula da Türkmənistan qazının Avro- pa bazarlarına çatdırılması təmin olunmuş olar. Rusiya və Ukrayna arasında qaz tranziti ilə əlaqədar baş verən konfliktən sonra Azərbaycanın Avropa bazarları üçün tranzit ölkəsi kimi əhəmiy- yəti daha da artmışdır. Avropa enerji təhlükəsiz- liyində Azərbaycanın daha önəmli tranzit ölkə mövqeyi tutması Azərbaycan-Qazaxstan və Azər- baycan-Türkmənistan arasında Trans Xəzər Boru Xətti Layihələrinin reallaşması nəticəsində ger- çəkləşə bilər. Lakin hələlik Türkmənistan və Azər- baycan arasında Xəzərin bölgüsü ilə bağlı prob- lemlər həllini tapmadan bu layihələrin həyata keçirilməsi ləngiyir. Bundan başqa Đran və Tür- kiyə Xəzərin dibi ilə hər boru xətlərinin çəkilmə- sinə süni əngəllər yaradaraq bu layihəlırin real- laşmasına mane olurlar. Đqtisadi əhəmiyyətindən başqa həyata keçiri- lən və gələcəkdə həyata keçirilməsi nəzərdə tu- tulan enerji layihələrinin siyasi əhəmiyyəti də danılmaz faktdır. Belə ki, bu layilərdə iştirak et- mək istəyi işğalçı Ermənistan Respublikasının Qarabağ probleminin həllində daha konstruktiv mövqe tutmasına, eləcə də regionda demokratiya, vətəndaş cəmiyyətlərinin sürətli inkişafına güclü təkan verə bilər. BTC-nin Azərbaycan üçün Moskva-Yerevan-Tehran üçlüyünün təsirini neyt- rallaşdırmaq istiqamətində necə güclü silah olduğunu nəzərə alsaq, Orta Asiya və Azərbaycan qazının Xəzər dənizindən keçməklə Avropaya nəqlini nəzərdə tutan Transxəzər qaz kəmərinin Qarabağ probleminin həllində nə dərəcədə təsirli vasitə olacağını təsəvvür etmək çətin deyil. Trans- xəzər qaz kəməri vasitəsilə Türkmənistan qazının Avropaya nəqlinin reallaşması Azərbaycana tran- zit haqqı olaraq böyük gəlirlər gətirməklə yanaşı, Avropanın Rusiayanın qaz asılılığından azad ol- masına səbəb olacaq. Bu layihə həm də ona görə əhəmiyyətlidir ki, Azərbaycan tranzit haqqını təbii qazla almaqla Rusiyadan qaz idxal etməkdən yaxa qurtarmış olar. Azərbaycan, Đran, Türkmənistan arasında Xə- zər dənizinin bölgüsü üzrə aparılan danışıqlar uğurla başa çatdıqdan sonra bölgədə enerji layi- hələrinin həyata keçirilməsi daha da sürətlənə bilər. Ümumiyyətlə Qafqaz və Mərkəzi Asiya regionunda enerji layihələrinin miqyasının geniş- ləndirilməsi Rusiyanın region ölkələrinə siyası və Yüklə 1,5 Mb. Dostları ilə paylaş:
|