II International Congress
321
Rothschild ailesidir. 19. yüzyılın sonundaki bölge-
deki enerji paylaşımının ilk raundunda aslan payı-
nı bunlar almışlardır (www.turksam.org, 2007).
I. Dünya Savaşına kadar enerji kaynağının en
önemli merkezleri Romanya ve Rusya (özelde
Azerbaycan) olarak görülmekteydi. Bunun en
önemli sebebi Rus petrollerinin ucuz olmasının
yanında, gerek boru hatları gerekse demiryolu taşı-
macılığı ile Avrupa piyasalarına daha kolay ulaş-
tırılmasıydı. Savaş sırasında Bakü petrolleri önem-
li bir kazanım aracı olarak görülmekteydi. Hatta
Đngiltere bir süreliğine bölgeyi işgal etmişti
(www.turksam.org, 2007).
Đki dünya savaşı arası dönemde de Bakü
petrolleri Sovyetler Birliği’nin ürettiği, kullandığı
ve tükettiği ana petrol kaynağı olma özelliğini
korudu. Günümüzde de önemini korumaktadır
(www.turksam.org, 2007). Özellikle 1991 'den
sonra ABD, AB ülkeleri (özellikle Đngiltere-Fransa
ve Almanya) Rusya ve hatta Çin'e kadar gelişmiş
pek çok ülke için bir cazibe merkezi haline gelen
Hazar Denizi'nin önemi, Dünyanın üçüncü en
büyük petrol ve doğalgaz rezervlerini barındırması
ve taşımacılık açısından da stratejik bir konuma
sahip olmasından kaynaklanmaktadır. Avrasya
doğal gaz sisteminin üç büyük aktörü olarak
Rusya, Đran ve Türkmenistan görülmektedir
(http://ona.sayt.ws, 2007). Doğal gaz, santrallerde
ekonomik olarak türbinlerin etkinliğini sağla-
masının yanı sıra çevre etkileri nedeniyle de tercih
edilmektedir. Doğal gaz yakıldığında, kömür ve
petrole göre daha az sülfür dioksit, karbon dioksit
ve atık açığa çıkmaktadır (www.dtm.gov.tr, 2007).
Enerji ihtiyacının karşılanması ve nakli konu-
sunda gelişmiş ülkelerin desteklediği ÇUŞ’lerin
her türlü riski göze alarak giriştikleri rekabete
konu olan petrol ve doğal gaz rezervlerine ilişkin
farklı tahminler bulunmaktadır. Hazar Bölgesi'-
ndeki petrol rezervlerinin yaklaşık olarak 18-35
milyon varilden 4 trilyon dolar değerinde yaklaşık
200 milyar varil arasında olduğu tahmin edilmek-
tedir. Amerikan Enerji Bakanlığının hesaplarına
göre, Hazar Denizine kıyısı olan beş devlette -Đran,
Azerbaycan, Rusya, Kazakistan ve Türkmenistan-
çıkartılması mümkün olan 3,5 Milyar ton petrol
rezervi mevcuttur (www.iktibas.info: 2007). Böl-
gedeki doğalgaz rezervlerinin ise 5 trilyon m3
olduğu tahmin edilmektedir.
Yüzyılı aşkın bir süredir bölgede petrol varlığı
bilinmekle beraber 1990'lardan sonra dünya enerji
sektörünün bölgeye verdiği önem son derece art-
mıştır. Tahmini olarak çok büyük rakamlarla ifade
edilen bölge kaynaklarının ispatlanmış toplam pet-
rol ve doğalgaz rezervleri Tablo 1 'de gösterilmek-
tedir.
Tablo 1. Hazar Denizi Ülkelerinin Petrol Ve Doğal Gaz
Rezervleri
Ülke
Đspatlanmış
petrol
varlığı,
milyar varil
Toplam
petrol
rezervi,
milyar
varil
Đspatlanmış
doğalgaz
varlığı,
trilyon feet
küp
Toplam
doğalgaz
varlığı,
trilyon
feet küp
Azerbaycan
3,6 – 12,5
31 – 40
11
46
Đran
0,1
12
0
11
Kazakistan
10,0 – 17,6 95 – 103
53 – 83
141 – 171
Rusya
0,3
5
?
?
Türkmenistan
1,7
34
98 – 155 257 – 314
Özbekistan
0,3
1
74 – 88
109 – 123
Toplam
16,0 – 32,5 179 – 195 236 – 337 564 – 665
Kaynak: Effimoff I. (2000). The oil and gas resource base
of the Caspian region. Journal of Petroleum
Science and Engineering. 28: 158
Effimoff (2000)'un dikkat çektiği gibi Azer-
baycan'ın doğalgaz ve petrol yataklarının büyük
bir kısmı ile Kazakistan ve Türkmenistan'ın petrol
ve doğalgaz varlıklarının %30 - %40'lık bir kısmı
açık denizdedir. Bu rezervler Kazakistan, Türk-
menistan ve Özbekistan'ı her birini ayrı ayrı olmak
şartıyla Dünya doğalgaz rezervine sahip ilk 20
ülke listesine dâhil eder. Bu da bölgenin önemini
açıklamaya yarayan diğer bir unsurdur.
Ancak, Hazar'ın zenginliği beş kıyıdaş ülke
olan Rusya, Azerbaycan, Kazakistan, Türkmenis-
tan, Đran arasında eşit dağılmıyor. Yine Amerikan
raporlarına göre, en büyük paya Kazakistan sahip-
tir ve 10 milyar varil belirlenmiş, 85 milyar varil
de keşfedilmeyi bekleyen petrol rezervi vardır.
Ardından, Azerbaycan ve Türkmenistan gelmekte-
dir. Hazar Havzası'ndaki Azeri petrol yataklarında
bilinen 2.6 milyar varil, olası rezerv ise 27 milyar
varil civarındadır. Bilinen petrol rezervi 1.5 milyar
varil olan Türkmenistan'ın toplam potansiyeli 33
milyarı aştığı tahmin edilmektedir. Rusya ile
Đran’ın toplam petrol payları ise, sırasıyla 12 ve 5
milyar varil olarak öngörülmektedir. Bir başka
veriye göre Avrasya bölgesindeki petrol rezervleri
Dünya petrol rezervlerinin %8'ini oluşturmaktadır.
Rusya Federasyonu'nda 6800, Kazakistan'da 720,
Azerbaycan'da 185, Türkmenistan'da 160 milyon
ton rezervi bulunmaktadır.
Bunlarla birlikte bölgenin doğal kaynakları ile
Dünyanın En Büyük Beş Çok Uluslu Petrol Şirketi
BP, Exxon Mobil, Royal Dutch/Shell Group, Total
Fina Elf ve Chevron Texaco yanında Lukoil, Socar,
Sinopec, Jitoil,Yukos, Unocal, Total, Pennzoil,
Delta Nimir, Gazprom, British Gaz, Statoil, TPAO,
Hera, Kazakoil ve diğerleride yakından ilgilenmek-
tedir. Ayrıca, Dünya da Doğal gaz tüketimi hızla
artış göstermekte olup, doğal gaz tüketiminin
dünya enerji kaynakları tüketimi içerisindeki payı
da yükselmektedir. 2020 yılına kadar doğal gaz
Dostları ilə paylaş: |