Microsoft Word Design Hukuk Sempozyum last doc

“Özel Hukuk” Uluslararası Sempozyum

 

 

39 

həmin  hüquqa   əsasən,  müqaviləni  tək  tərəfli, 

yəni  istədiyi kimi  dəyişdirməsi  və  ya  yeni  şərt 

nəzərdə  tutması  mümkün  deyildir.  Bu  kimi, 

səlahiyyətlər, həmin tərəfə verilə bilməz.  

Belə  qaydalar  da  T ürkiyə  Hüququna  yad  de-

yildir.  4077  sayılı  Đstehlakçıların  Mühafizəsi 

Haqqında  Qanunun  6-cı  və  6/a  maddələrində 

“müqavilədəki  əsassız  şərtlərə  dair  qaydalar” 

ilə  istehlakçıların  müdafiəsi  təmin  edilib.  Hə-

min  qanunun,  istehlakçı  kreditinə  dair  10-cu 

maddəsinə  görə  müqavilədə  nəzərdə  tutulan  

kreditin  şərtlərinin  müqavilə  müddəti  ərzində 

istehlakçının  əleyhinə  dəyişdirilməsi  mümkün 

deyildir.  T əcrübədə  demək  olar  ki,  bütün 

“ standart  müqavilələrdə”,  müqaviləni  hazırla-

yan tərəfə belə bir hüququn verilmiş olduğu və 

mübahisə  meydana  gəldiyi  vaxt  belə tənzimlə-

mələrin  etibarlılığının nəzərə  alındığını  xatırla-

dığımız  vaxt,  həmin  normanın  əhəmiyyəti 

meydana çıxır.  

Norma bəhs edilən səlahiyyətlərin, təkcə müqa-

viləni  hazırlayan  tərəfin  lehinə,  digər  tərəfin 

əleyhinə olan dəyişikliklər, yaxud yeni tənzim-

ləmələr  baxımından  tətbiq  edilir.  Lakin,  digər 

tərəfin  lehinə  həyata keçirilən  dəyişiklilərin və 

ya  yeni  tənzimləmələrin  etibarlılığı  haqqında 

şübhə yoxdur.  

Layihənin 25-ci maddəsinin başlığı, “V.Məz -

munun Yoxlanılması”dır.  

Bu  göstərişə  görə,  “ standart  şərtlər  arasında, 

qarşı  tərəfə  zərər  verən,  vicdanlılıq  qaydasına 

zidd  olan  və  ya  qarşı  tərəfin  vəziyyətini  ağır-

laşdıran şərtlər nəzərdə tutula bilməz”.  

Layihənin, “ V.Məzmunun  Yoxlanılması (Nəza-

rəti)”  başlığını  daşıyan  25-ci  maddəsi  də  “818 

sayılı  T BQ-nunda”  nəzərdə  tutulmayan,  yeni 

maddədir.  Eyni  başlıq,  Almaniya  Mülki  Qanu-

nunun  (BGB)  307-ci  maddəsində  də  istifadə 

olunub. 

Layihənin  25-ci  maddəsi  tək  bənddən  ibarət 

olub,  “ standart  şərtlərə  dair  məzmunun  yoxla-

nılmasını  (nəzarətini)”  tənzimləyir.  Norma, 

“ standart  şərtlər  arasında  qarşı  tərəfə  zərər 

verən vicdanlılıq qaydasına zidd və ya qarşı tə-

rəfin  vəziyyətini  ağırlaşdıran  şərtlərin  nəzərdə 

tutulmasının əngəllənməsi məqsədini daşıyır. 

Bu normaların, pozulmasından dolayı məsuliy-

yət,  Layihənin 27-ci maddəsinin  2-ci  bəndinin 

2-ci cümləsinə görə, əhəmiyyətsiz sayılacaqdır. 

Buna  görə  də, müqavilənin  məzmununda  yazı-

lan  və  “ standart  şərt  olaraq  nəzərdə  tutulması 

qadağan  olan  şərtlərdən”  başqa,  digər  şərtlər 

etibarlı olaraq qalacaqdır. 

Hakkında  Kanunun  6  ve 6/A  maddelerinde  de 

sözleşmedeki  haksız  şartlara  ilişkin  düzenle-

meyle  tüketicileri  koruyucu  nitelikte  benzer 

hükümlere yer verilmiştir. Aynı Kanunun tüke-

tici kredisine ilişkin 10. maddesinde, sözleşme-

de  öngörülen  kredi  koşullarının  sözleşme  sü-

resi  içinde  tüketici  aleyhine  değiştirilemeye-

ceği  öngörülmüştür.  Uygulamada,  hemen  he-

men  bütün  tip  sözleşmelerde,  düzenleyenlere, 

böyle bir yetkinin verilmiş olduğu ve uyuşmaz-

lık  hâlinde  bu  düzenlemelere  geçerlilik  tanın-

dığı  göz  önünde  tutulduğunda,  bu  madde  hük-

münün önemi kendiliğinden anlaşılır. 

Maddede  söz  konusu  edilen  kayıtlar,  sadece 

düzenleyen  lehine,  diğer  taraf  aleyhine  olan 

değişiklik ya da yeni düzenleme yapma yetkisi 

veren  genel  işlem  koşullarına  ilişkindir.  Buna 

karşılık,  diğer  taraf  lehine  yapılacak  değişik-

liklerin  ya  da  yeni  düzenlemelerin  geçerli  ol-

duğu  konusunda  duraksama  yoktur.”  Şeklin-

dedir. 

Tasarı/m.25’e  göre ,  “ V. Đçerik denetimi” baş-

lığı  ile,  “ Genel  işlem  koşullarına,  karşı  tarafa 

dürüstlük  kurallarına  aykırı olarak  zarar  verici 

veya  karşı  tarafın  durumunu  ağırlaştırıcı  nite-

likte hükümler  konulamaz” denilmiştir.  

Madde  gerekçesi  ise,  “818  sayılı  Borçlar  Ka-

nununda  yer  verilmeyen, “ V.  Đçerik  denetimi” 

kenar  başlıklı  yeni  bir  maddedir.  Aynı  kenar 

başlık,  Alman Medenî  Kanununun  (BGB)  307 

nci maddesinde de kullanılmıştır. 

T asarının  tek  fıkradan  oluşan  25  inci  Madde-

sinde  genel  işlem  koşullarına  ilişkin  içerik  de-

netimi  düzenlenmektedir.  Maddede,  genel 

işlem  koşullarına,  karşı  tarafa  dürüstlük  kural-

larına aykırı olarak zarar verici veya karşı tara-

fın  durumunu  ağırlaştırıcı  nitelikte  hükümler 

konulamayacağı  belirtilmektedir.  Maddede  ya-

pılan düzenleme ile, ahlâka aykırılık ölçüsünde  

olmasa  bile,  öğretide  dürüstlüğe  aykırı  olarak 

nitelendirilen  bu  tür  davranışların,  genel  işlem 

koşulları alanında da önlenmesi amaçlanmıştır.  

Bu  tür  hükümlerin  yaptırımı, T asarının 27  nci 

maddesinin  ikinci  fıkrasının  birinci  cümlesi 

anlamında kesin hükümsüzlük olacaktır. Başka 

bir  ifadeyle  burada,  aynı  fıkranın  ikinci  cüm-

lesinin  uygulanması  söz  konusu  değildir.   Bu 

sebeple,  sözleşmenin  kapsamına  dahil  edilen 

hükümlerden   genel  işlem  koşullarına  konul-

ması yasak olanlar dışındakiler, geçerliliklerini 

koruyacaktır.  

---

“Mülki hüquq” beynəlx alq simpozium 

 

40 

Layihənin  21-ci  maddəsində  standart  şərtlərin 

imperativ  olması,  bu  normada  isə,  həmin  şərt-

lərin  məzmun  baxımından yoxlanılması  (nəza-

rəti)  tənzimlənib.  Buna  oxşayan  Almaniya 

Mülki  Qanununun  (BGB)  307-ci  maddəsində 

tənzimlənib.  

II. Đstehlakçıların Müqaviləsi Haqqında 

Qanunun “Müqavilə dəki Əsassız  Şərtlə r” 

Göstə rişinin Tə hlili 

T ürkiyə  Đstehlakçıların  Müdafisəi  Haqqında  

Qanununun  (T ĐMHQ)  6-cı  maddəsində  “ Mü-

qavilədəki Əsassız  Şərtlər” başlığı altında, “ sa-

tıcı və  ya  təmin  edən  şəxsin  istehlakçı  ilə  mü-

zakirə  etmədən  müqavilədə  nəzərdə  tutduğu,  

tərəflərin müqavilədən irəli gələn hüquq və və-

zifələrini vicdanlılıq qaydasına zidd bir şəkildə, 

istehlakçının əleyhinə göstərilən müqavilə şərt-

ləri əsassız (və ya haqqsız) şərtlərdir. 

T ərəflərdən  biri  istehlakçı  olduğu  halda  ba ğla-

nan müqavilədəki  bütün haqqsız  (əsassız)  şərt-

lər,  istehlakçıya tətbiq  edilə  bilməz.  Əgər  mü-

qavilənin  bir  şərti  əvvəlcədən  hazırlanıbsa  və 

xüsusilə  “ standart  müqavilədə”  nəzərdə  tutul-

ması səbəbi ilə istehlakçı həmin şərtin məzmu-

nuna  təsir  edə  bilməyibsə,  həmin  şərtin  isteh-

lakçı ilə müzakirə edilmədiyi qəbul edilir.  

Müqavilə bütövlükdə qiymətləndirildikdə “ stan-

dart  müqavilə”  olduğu  anlaşılarsa,  həmin  mü-

qavilədəki hər hansı bir şərtin əsas ünsürlərinin 

və  ya təkcə  bir  göstərişin  müzakirə  edilməmiş 

olması, müqavilənin digər hissəsinə həmin nor-

manın tətbiq  edilməsinə  mane  deyildir.  Bir  sa-

tıcı  və  ya  təmin  edən  hər  hansı  bir  standart 

şərtin tək başına müzakirə edildiyini irəli sürür-

sə, bunu sübut etməlidir.  

TĐMHQ-un  6/A,6/B,7,9,  9/A,10/A  və  11/A 

maddələrində  nəzərdə  tutulan  istehlakçı  müqa-

vilələri  ən  az  12  şrift  və  tünd  qara  hərflər  ilə 

hazırlanır və müqavilədə yazılması tələb edilən 

şərtlərdən  birinin  və  ya  bir  neçəsinin  yazıl-

mamış olması, müqavilənin etibarsızlığına təsir 

etmir.  Bu  çatışmazlıq,  satıcı  və ya təmin  edən 

tərəfindən  dərhal  aradan  qaldırılır.  Nazirlik, 

standart  müqavilələrdə  nəzərdə  tutulan  haqsız 

şərtlərin  təsbit  edilməsinə  və  bu  şərtlərin  mü-

qavilə  mətnindən  çıxarılmasına  dair  qaydaları 

və əsasları müəyyənləşdirir.  

Bu norma əsasında, qəbul edilən “Đstehlakçı Mü-

qavilələrindəki  Haqsız  Şərtlər Haqqındakı  Əsas-

namədə” aşağıdakı göstərişlər nəzərdə tutulub.  

Haqsız Şə rt / maddə  -5. 

Əgər, bir müqavilənin şərti əvvəlcədən hazırla-

nılıbsa  və  xüsusiylə  standart  müqavilədə  nə-

T asarının 21  inci maddesinde  genel  işlem  ko-

şullarının  bağlayıcılığı,  bu  maddede  ise,  söz  

konusu  koşulların  içerik  denetimi  düzenlen-

mektedir.  Buna  benzer  bir  düzenlemeye, 

Alman  Medenî  Kanununun  (BGB)  307  nci 

maddesinde de yer verilmiştir.” şeklindedir. 

II. Tüketicinin Korunması Hakkında 

Kanun’un “Sözleşme deki Haksız Şartlar” 

Düzenlemesinin De ğerlendirilmesi 

T KHK.m.6’da,  “ SÖZLEŞMEDEKĐ  HAKSIZ 

ŞART LAR”  başlığı  ile,  “ Satıcı  veya  sağlayı-

cının tüketiciyle müzakere  etmeden, tek taraflı 

olarak  sözleşmeye  koyduğu,  tarafların  sözleş-

meden  doğan  hak  ve  yükümlülüklerinde  iyi 

niyet  kuralına  aykırı  düşecek  biçimde   tüketici 

aleyhine  dengesizliğe  neden  olan  sözleşme 

koşulları haksız şarttır. 

T araflardan  birini  tüketicinin  oluşturduğu  her  

türlü sözleşmede yer alan haksız şartlar tüketici 

için  bağlayıcı  değildir.  Eğer  bir  sözleşme  şartı 

önceden  hazırlanmışsa  ve  özellikle  standart 

sözleşmede yer alması nedeniyle tüketici içeri-

ğine  etki  edememişse,  o  sözleşme  şartının tü-

keticiyle müzakere edilmediği kabul edilir. 

Sözleşmenin  bütün  olarak  değerlendirilmesin-

den,  standart  sözleşme  olduğu  sonucuna  varı-

lırsa,  bu  sözleşmedeki  bir  şartın  belirli  unsur-

larının veya münferit  bir  hükmünün müzakere 

edilmiş  olması,  sözleşmenin  kalan  kısmına  bu 

maddenin 

uygulanmasını 

engellemez.-Bir 

satıcı  veya  sağlayıcı,  bir  standart  şartın 

münferiden  tartışıldığını  ileri  sürüyorsa,  bunu 

ispat yükü ona aittir. 

6/A, 6/B, 6/C, 7, 9, 9/A, 10, 10/A ve 11/A mad-

delerinde yazılı olarak düzenlenmesi öngörülen 

tüketici sözleşmeleri en az oniki punto ve koyu 

siyah  harflerle  düzenlenir  ve  sözleşmede 

bulunması  gereken  şartlardan  bir  veya  birka-

çının bulunmaması durumunda eksiklik sözleş-

menin  geçerliliğini  etkilemez.  Bu  eksiklik 

satıcı veya sağlayıcı tarafından derhal giderilir. 

Bakanlık  standart  sözleşmelerde  yer  alan hak-

sız  şartların tespit  edilmesine  ve  bunların  söz-

leşme  metninden  çıkartılmasının  sağlanmasına 

ilişkin usul ve esasları belirler” denilmiştir. 

Bu  düzenleme  çerçevesinde  çıkarılan  Tüke -

Tici  Sözleşmele rindeki  Haksız  Şartlar Hak-

kında Yöne tmelik’de şu hükümler yer almıştır: 

Haksız Şart/Madde  5. 

Eğer  bir  sözleşme  şartı  önceden  hazırlanmışsa 

ve  özellikle  standart  sözleşmede  yer  alması 

---