Microsoft Word Design Hukuk Sempozyum last doc

“Mülki hüquq” beynəlx alq simpozium 

 

48 

ri  şəxsi  mülkiyyət  anlayışına  sahib  olduqları 

hamıya  məlumdur.  Sözü  gedən  bu  xalqların 

tarixində topraq üzərində icma mülkiyətinin ol-

duğu  hər  hansı  bir  dövrü  göstərmək  mümkün 

deyildir.  Yunan  və  latın  kökənli  bu  xalqlarda  

din,  ailə  və  mülkiyyə t    bir  birindən  ayrılmaz 

üç  qurum  idi.  Hər  ailənin  toprağı  və  bir  ailə 

cəddi  vardı.  Ailə  bu  cədlərə  sitayiş  edər,  tor-

pağı  becərərdi.  Ailə  cədləri  öldükləri  zaman 

ailənin torpağına  basdırılırdı.  Cəddin  gömüldü-

yü məzar, ailə  ilə  torpaq arasında qırılmaz bir  

əlaqə  təşkil  edirdi.  Bu  c ür  bir   ocaq  bir  torpaq 

üzərində  qurulduqdan  sonra  onun  yeri  dəyişdi-

rilməzdi.  Đbtidai  dövr  insanları  bu  inancları  sa-

yəsində  mülkiyyət  haqqı  anlayışına  sahib  ol-

muşdular. Ba şlanğıcda mülkiyyət haqqını təmi-

nat  altına  alan  sistem  hüquq  deyil,  din  olmuş-

dur (Güriz, 6). 

Mülkiyyət   haqqının tarixi keçmişiylə  əlaqədar 

sosioloji  və  antropoloji  araşdırma  və  tədqiqat-

lar  hələ  də  davam  edir.  Bu  mövzuda  edilən 

daha  yeni  araşdırma  və  tədqiqatlarda  (Lévy 

Bruhl)  ibtidai  mülkiyyətin  ibtidai  insanın  ruhi 

vəziyyətiylə  yaxından  əlaqədar  olduğu,  ibtidai 

düşüncədə mistisizmin məntiqdən öncə gəldiyi, 

ibtidai insanın mənsub olduğu  qəbilə və ya klan 

kimi sosial qrupa, heyvan və ya bitki cinsindən 

müqəddə s  saydığı  şeyə  (totemə)  mistik  bir 

şəkildə  özünü  bağlı  saydığı,  beləcə    özü  ilə   

sosial  qrup  və  əşya  arasında  mistik  bir  əlaqə 

qurulduğu,  bu  ba ğın  zamanla  mülkiyyət    mü-

nasibətinə  çevrildiyi,  başlanğıcda  fərdi  mül-

kiyyətdən daha çox kollektiv mülkiyyətin möv-

cud  olduğu,  sosial  qrupun  üzərində  yaşadığı 

torpağın ölü  olsun  canlı  olsun  o  qrupun  hamı-

sına  aid  olduğu,   torpağın  bir  qismində  təkrar 

dirilmələri  gözlənilən  atalarının  ruhunun yatdı-

ğı,  beləliklə  sosial  qrupla  torpaq  arasında  mü-

qəddə s və güclü  bir əlaqənin qurulduğu (Güriz , 

7 vd.) qənaətinə gəlinmişdir. 

b. Türklə rdə  Mülkiyyə t 

Bəzi  türklər  qədim  zamanlardan  bəri  kənd  tə-

sərrüfatı  ilə  məşğul  olurdular.  Bunun  nəticə-

sində  kənd təsərrüfatında  istifadə  etdikləri  sahə 

və  tarlalar  üzərində tədricən  inhisarçı  bir  səla-

hiyyət  verən  mülkiyyət   haqqı  əldə  etdilər.  Bu 

mülkiyyət    haqqı  əvvəllər  bütün  bir  soya  aid 

idi.  Sonraları  soy mülkiyyətindən ailə   mülkiy-

yətinə  keçildi; təsərrüfat  sahələrinin mülkiyyəti 

bu dövrdə ailə  rəisinə aid idi. 

T ürk  icmalarının  hər  dövründə  həm  daşınar, 

həm daşınmaz mallar üzərində mülkiyyət haqqı 

qurula  bilmişdir.  T ürklər hər  dövrdə  ev,  bağça, 

yer və su sahibi olmuşlar. 

ortak  oldukları  hiçbir  dönem  bilinmemektedir. 

Hatta  bu  toplumlarda  din,  aile   ve  mülkiyet 

biribirinden  ayrılmaz  üç  kurum  idi. Her ailenin 

toprağı  ve  cetle ri vardı.  Aile  bu  cetlere tapar, 

toprağı  işlerdi.  Cetler  öldükleri  zaman  ailenin 

toprağına gömülürlerdi. Ceddin gömülü olduğu 

mezar, aile ile toprak arasında bozulmaz bir bağ 

oluştururdu.  Böylece  ocak  bir toprak  üze-rinde 

kurulduktan  sonra  onun  yeri  değiştiril-mezdi. 

Ocak,  onu  fedakarlıkla  yaşatan  biri  bulun-

dukça  tütmeye  devam  ederdi  (Güriz ,  5  vd.). 

Đlkel  insanlar  sahip oldukları  bu  inançları  dola-

yısıyla mülkiyet hakkına  ulaşmışlardır.  Başlan-

gıçta  mülkiyet  hakkını  güvence  altına  alan 

kurum hukuk değil, din olmuştur (Güriz , 6). 

Mülkiyet  hakkının  tarihi  geçmişiyle  ilgili  sos-

yolojik  ve  antropolojik  araştırma ve  çalışmalar 

hâlâ  devam  etmektedir.  Bu  konuda  yapılan  da-

ha yeni araştırma ve çalışmalarda (Lévy Bruhl) 

ilkel  mülkiyetin  ilkel  insanın  ruhsal  yapısıyla 

yakından ilgili olduğu, ilkel düşüncede mistik’-

in  mantıktan  önce  geldiği,  ilkel  insanın  men-

subu  bulunduğu  kabile  veya  klan  gibi  sosyal 

gruba,  hayvan  veya  bitki  türünden  kutsal  say-

dığı  şeye  (toteme)  mistik  bir  şekilde  kendini 

bağlı saydığı, böylece kendisi ile sosyal grup ve 

nesne  arasında  mistik  bir  bağ  kurulduğu,  bu 

bağın  zamanla  mülkiyet  ilişkisine  dönüştüğü, 

başlangıçta  ferdî  mülkiyetten  ziyade  kollektif 

mülkiyetin  söz  konusu  olduğu,  sosyal  grubun 

üzerinde  yaşadığı  toprağın  ölü  olsun  canlı  ol-

sun  o  grubun  bütününe  ait  olduğu,  toprağın  bir 

kısmında tekrar  dirilmeleri  beklenen  ataları-nın 

ruhunun  yattığı,  böylece  sosyal  grupla  toprak 

arasında  kutsal  ve  güçlü  bir  bağın  kurulduğu 

(Güriz , 7 vd.) sonucuna varılmıştır. 

b. Türkle rde  Mülkiyet  

Bir kısım T ürkler kadim (öncesi belli olmayan) 

zamandan  beri  tarımla  uğraşmışlardır.  Bunun 

sonucu  tarımda  kullandıkları  saha  ve  tarlalar 

üzerinde  zamanla  inhisarî  bir  yetkiyi  veren 

mülkiyet  hakkı  elde  etmişlerdir.  Bu  mülkiyet 

hakkı  önceleri  bütün  bir  soya  ait  idi.  Sonraları 

soy  mülkiyetinden  aile  mülkiyetine  geçildi; 

tarımsal  alanların  mülkiyeti,  bu  dönemde,  aile 

reisine ait idi. 

T ürk  toplumlarının  her  döneminde  hem taşınır 

(göçer) hem taşınmaz  (göçmez)  mallar  üzerin-

de  mülkiyet  hakkının  teessüs  ettiği  görülmek-

tedir. T ürkler  her  dönemde  ev-bark,  yer-su  sa-

hibi olmuşlardır. 

---