“Özel Hukuk” Uluslararası Sempozyum
57
Bu Qanun əsasən Fransa və Almaniya və qismən
də, Đtaliya qanunlarından alınaraq hazırlanmışdı.
Bununla birlikdə, bu qanunda Portuqaliya, Ar-
gentina, Əlcəzair, Çili, Macarıstan, Belçika və
Đsveçrə kimi ölkələrin qanunlarından alınan nor-
malar da mövcuddur
[1]
.
865 sayılı və 1926 tarixli T icarət Qanunu iki ki-
tabdan ibarət idi. Bunlardan birinci kitabda quru-
dakı ticarəti tənzimləyən normalar mövcud idi
(m.1-1014). 13 May 1929-cu il tarixində 1440 sa-
yılı qanun ilə qəbul edilən ikinci kitabda isə, dəniz
ticarətinə dair normalar (m.1015-1485) tənzimlən-
mişdi. Qurudakı ticarəti tənzimləyən birinci kitab
dörd bölmədən ibarət idi. Bunlar, ümumi müd-
dəalar, ticarət şirkətləri, qiymətli kağızlar, (ödəniş
sənədləri) və ticari borclar (öhdəliklər) idi.
865 sayılı qanun, mahiyyəti baxımından, sahib-
karlara tətbiq edilən bir qanun deyildi. Belə ki,
həmin qanun sahibkar olan və olmayan şəxslərin
sahibkarlıq fəaliyətinə tətbiq edilən bir qanun ol-
duğu üç ün, obyektiv sistemi mənimsəmişdi.
1926-cı il tarixli bu qanun sonralar iki dəfə də-
yişdirildi. Birinci dəyişiklik, 1931-ci il tarixində
anonim (səhmdar) şirkətlərində ümumi heyət ic-
lasları və qərar alınma kvorumları ilə əlaqədardır.
Đkinci dəyişiklik, 1954-cü il tarixində edilib və
kooperativ şirkətlərdə pay və səhmlər ilə əlaqədar
olan 483 və 484-cü maddələrinə dairdir.
1926-cı il tarixli bu qanunda, müəllif hüququ
T ürkiyəyə aid olan bir qanun olmayıb, toplama bir
qanun idi. Bundan başqa, tələm tələsik çıxarıldığı
üçün, qanunun mətnində çoxlu tərcümə səhvi var-
dı. 1916-cı il tarixində hazırlanan əsas mətn, Mə-
cəllənin ləğv ediləcəyi məqsədi ilə hazırlanmışdı.
Əsas mətin ağır Osmanlı dilində yazılmışdı və
Mülki Qanun terminləri ilə ahəng içində deyildi.
Bundan başqa, T icarət Qanunu ilə tənzimlənən bir
çox hüquqi anlayış, Borclar Qanunu ilə də tən-
zimlənmişdi. Bunların arasında da mətn və sistem
fərqləri var idi.
1926-cı il tarixli T ürk T icarət Qanunu 1957-il tari-
xində qüvvəyə minən 6762 saylı T icarət Qanunu
ilə ləğv edildi.
II. 1956-cı il Tarixli və 6762 sayılı Türk Ticarə t
Qanunu
1926-cı il tarixli Qanunda olan səhvlər və çatış-
mazlıqlar qanun qüvvəyə mindikdən on il sonra
özünü açıq bir şəkildə biruzə verdi. Birinci növ-
bədə, 1936-cı il tarixində Ədliyyə Naziri Şükrü
Saracoğlu tərəfindən bir komissiya quruldu. Ha-
kim və müstəntiqlər arasında anketlər aparıldı.
Đstanbul T icarət və Sənaye Təşkilatının qurduğu
Cumhuriyetin ilanı ile birlikte T icaret kanu-
nunun ıslahı için de komisyon kurulmuştur.
Bu komisyon eski kanun tasarısı üzerinde
çalışmalar yaparak yeni bir kanun hazırlamış-
tır. 30 Ocak 1926 tarihinde T BMM.ne sevk
edilen kanun tasarısı Adliye Encümeninde
dört aylık bir incelemeden sonra 15 Mayıs
1926’da genel kurula sevkedildi. 26 Mayıs
1926’da maddeler üzerinde görüşme yapılma-
dan kül halinde kabul edilen bu kanun 4 Ekim
196 tarihinde yürürlüğe girdi.
Bu kanun esas itibariyle Fransız, Alman ve
kısmen de Đtalyan kanunlarından alınmıştı.
Bununla birlikte bu kanun içerisinde Portekiz,
Arjantin, Cezayir, Şili, Macaristan, Belçika
ve Đsviçre gibi ülkelerin kanunlarından alınan
hükümler de bulunmaktaydı
[1]
.
865 sayılı ve 1926 tarihli Ticaret Kanunu,
esas itibariyle iki kitaptan oluşan T icaret Ka-
nununun birinci kitabını düzenlemekteydi. Bu
birinci kitap kara ticaretine (m.1-1014) ilişkin
hükümleri düzenlemekteydi. 13 Mayıs 1929
tarih ve 1440 sayılı Kanunla kabul edilen ikin-
ci kitap ise deniz ticaretine (m.1015-1485)
ayrılmıştı. Kara ticaretine ilişkin birinci kitap
dört baptan oluşuyordu. Bu baplarda sırasıy-
la genel hükümler, ticaret şirketleri, ticari
senetler ve ticari borçlar düzenlenmekteydi.
865 sayılı bu kanun mahiyeti itibariyle, tacir-
lere uygulanan bir kanun olmayıp, tacir olan
ve olmayan kişilerin ticari iş ve işlemlerine
uygulanan bir kanun olması dolayısıyla ob-
jektif sistemi benimsemiş bir kanundu.
1926 tarihli bu kanun sonradan iki kez de-
ğişiklik geçirmiştir. Đlk değişiklik 1931 yılın-
da anonim şirketlerde genel kurul toplantıları
ve karar nisaplarına ilişkindir. Đkinci değişik-
lik 1954 yılında yapılmıştır ve ise kooperatif
şirketlerde hisse ve hisse senetleriyle ilgili
483 ve 484. maddelere ilişkindir.
1926 tarihli bu kanun telif bir kanun olmayıp,
başarılı sayılamayacak bir derleme olarak ni-
telendirilmektedir. Bunun dışında alelacele
çıkartılmış olması dolayısıyla pek çok tercü-
me hataları içermekteydi. 1916 tarihli asıl
metin Mecelle yürürlükte kalacakmış gibi ha-
zırlanmıştı ve asıl metin ağır bir Osmanlıca
ile kaleme alınmıştı. Ayrıca Medeni Kanun
terimleri ile ahenk içerisinde değildi. Öte yan-
dan ticaret kanun ile düzenlenmiş pek çok
müessese Borçlar Kanunu tarafından da dü-
zenlenmiş ve bunlar arasında da metin ve
sistem farklılıkları vardı.