Microsoft Word distant tehsil-movzu

56 

 

                 

                      

 İ

p

 ═  ────── ; 

                                                          

1 

                                                           ∑ ── p

1 

q

1

 

                                                      

               

i

p 

 

Burada  i

p

- variantdir, çəki isə hesabat dövründə olan əmtəə  dövriyyəsidir. 

   

Yuxarıda  verilmiş  hər  iki  düsturda  indeksin  cavabı  eynidir,  çünki  bu  indekslər  fərdi  qiymət  indeksi 

əsasında aqreqat qiy-mət indeksinin çevrilmiş formasıdır. 

     Bazar  iqtisadiyyatı  şəraitində  qiymətlər  indeksinin  aqreqat  və  harmonik  orta  qiymətlər  indeksi 

düsturlarından  istifadə  edi-lir.  Aqreqat  və  harmonik  qiymətlər  indekslərinin  sürəti  real  kə-miyyət 

olduqlarına  görə  onlardan  istifadə  olunması  məqsədə-uyğundur.  Aqreqat  və  harmonik  qiymətlər 

indekslərinin  sürə-tində  hesabat  dövründəki  əmtəə  dövriyyəsi  haqqında  məlumat  verilir.  Bazar 

iqtisadiyyatı  şəraitində  harmonik  qiymət  indek-sinin  daha  geniş  tətbiqi  bu  məlumatın  olması  ilə 

əlaqədardır.  Aqreqat  qiymət  indeksində  hər  iki  dövrdə  qiymətlər  və  əmtəə-lərin  miqdarı  haqqında 

məlumatın  olmasını  tələb  edirsə,  har-monik  qiymət  indeksində  hesabat  dövründə  əmtəə  dövriyyəsi  və 

əmtəə  qrupları  üzrə  fərdi  qiymət  indekslərinin  hesablanma-sını  tələb  edir.  Belə  bir  məlumat  ticarət 

təşkilatlarında  həmişə  vardır.  Deməli,  əmtəə  qrupları  üzrə  hesabat  dövründə  əmtəə  sə-viyyəsini  həmin 

əmtəə  qrupları  üzrə  fərdi  qiymətlər  indeksinə  böldükdə  harmonik  qiymət  indeksinin  məxrəcində  əsas 

dövrün  qiymətlərilə  hesabat  dövründə  əmtəə  dövriyyəsi  müəyyən  edi-lir.  Buna  görə  aqreqat  qiymət 

indeksinə nisbətən harmonik qiy-mət indeksindən daha çox istifadə edilir. Harmonik qiymət in-deksində 

hesabat dövründə əmtəə dövriyyəsi (∑p

1

q

1

) indeksin çəkisidir. Çəkilərin mütləq qiymətləri əvəzinə nisbi 

kəmiyyət  götürüldükdə  orta  kəmiyyətin  qiyməti  dəyişilməz  qalır.  Buna  uyğun  olaraq  harmonik  qiymət 

indeksinin düsturunu aşağıdakı kimi də yazila bilər:  

                                                 ∑ 

W

 

 

                 

               

 İ

p

 ═  ────── ; 

                                                     

1 

                                                     ∑ ──W 

                                                

               

i

p 

Burada: W-ümumi əmtəə dövriyyəsində əmtəə qruplarının xüsusi çəkisidir. 

  

    Orta  əmtəə  dövriyyəsinin  (məhsulun)  fiziki  həcm  indekslə-rinin  hesablanması.  Əmtəə  dövriyyəsinin 

fiziki  həcm  indeksinin  aqreqat  düsturundan  orta  indekslərə  keçmək  ücün  əvvəlcə  fərdi  həcm  indeksi  

düsturundan q

1

-in qiymətini müəyyən edib q

1

=  i

q 

q

o

 aqreqat fiziki həcm indeksində yerinə yazsaq, hesabi 

orta əmtəə dövriyyəsinin (məhsulun) fiziki həcm indeksi alınar:   

 

                                                  ∑ i

q 

q

o 

p

o

  

                                        İ

q

 ═  ────── ; 

                                                   ∑ q

o 

p

o

  

 

    Bu indeksdə çəki rolunu əsas dövrün qiymətlərilə əsas dövr-də əmtəə dövriyyəsinin dəyəri (q

o

p

o

) ifadə 

edir. Düsturun sürə-tində  fərdi  həcm  indeksini əsas dövrdə  əmtəə  dövriyyəsinin dəyərinə  vurduqda əsas 

dövrün  qiymətlərilə  hesabat  dövründə  əmtəə  dövriyyəsinin  (məhsulun)  həcmini  (q

1

p

o

)  müəyyən  etmiş 

olarıq. Deməli, hesabi orta fiziki həcm indeksində alınan nəticə aqreqat həcm indeksində alınan nəticənin 

eyni olacaqdır. Təc-rübədə əmtəə dövriyyəsinin (məhsulun)  fiziki  həcminin dəyişil-məsi ən çox aqreqat 

və hesabi orta həcm indeksi düsturları ilə müəyyən edilir.  

    Əmtəə  dövriyyəsinin  (məhsulun)  fiziki  həcminin  dəyişilmə-sinin  müəyyənləşdirilməsində  hesabi  orta 

indeks  düsturundan  da  istifadə  edilir,  çünki  əsas  dövrdə  əsas  dövrün  qiymətlərilə  əmtəə  dövriyyəsi 

haqqında (q

o

p

o

)  məlumat və  fərdi  fiziki  həcm  in-deksləri üzrə  məlumat əldə  etmək çox asandır.  Burada 

q

o

p

o

 va-riantın (i

q

) çəkisi rolunu ifadə edir. Ona görə də əmtəə dövriy-yəsinin mütləq qiymətləri əvəzinə 

ümumi  əmtəə  dövriyyəsində  ayrı-ayrı  əmtəə  qruplarının  xüsusi  çəkisindən  də  istifadə  etsək  indeksin 

cavabı dəyişilməz. Belə halda əmtəə dövriyyəsinin  fi-ziki həcm indeksinin düsturu aşağıdakı kimi yazıla 

bilər:     

                                                            ∑ i

q 

W  

                                                İ

q

 ═  ────── ; 

                                                              ∑ W 

  

 

    Müxtəlif  müqayisə  əsası  ilə  və  müxtəlif  çəkilərdə  indekslər  sırası.  Yuxarıdakı  hesablamalardan  aydın 

olur  ki,  indekslər  iki  dövrün  məlumatının  müqayisəsi  nəticəsində  iqtisadi  hadisələrin  dəyişilməsini 

ölçməyə imkan verir. Bununla bərabər təcrübədə iqtisadi hadisələrin üç və daha çox dövrdə dəyişilməsini 

---