Microsoft Word distant tehsil-movzu

58 

 

əhalinin  əldə  etdiyi  qənaətin  və  ya  israfın  mütləq  həcmini  düzgün  xarakterizə  et-mək  mümkündür. 

Oiymətlər indeksində indeksləşdirilən kə-miyyətlər p

1

, p

2

, p

3

, p

n

 ilə, onlara müvafiq çəkiləri q

1

, q

2

, q

3

, q

n 

ilə işarə etsək o zaman əsas qaydada ümumi qiymətlər in-deksi sistemi sabit çəkilərlə aşağıdakı düsturlar 

şəklində:  

   

 

                         ∑ p

2 

q

1                                      

∑ p

3 

q

1                                     

∑ p

n 

q

1 

          İ

q(2/1)

 ═  ────── ;     İ

q(3/1)

 ═  ────── ;    İ

q(n/1)

 ═  ────── ; 

                         ∑ p

1 

q

1                                      

∑ p

1 

q

1

                         ∑ p

1 

q

1

 

                                                        

 

və ya 

     

                          ∑ p

2 

q

n                                      

∑ p

3 

q

n                                     

∑ p

n 

q

n 

          İ

q(2/1)

 ═  ────── ;     İ

q(3/1)

 ═  ────── ;    İ

q(n/1)

 ═  ────── ; 

                          ∑ p

1 

q

n                                      

∑ p

1 

q

n

                         ∑ p

1 

q

n

 

 

dəyişən çəkilərlə isə:  

 

         

                 

∑ p

2 

q

2                                      

∑ p

3 

q

3                                     

∑ p

n 

q

n 

          İ

p(2/1)

 ═  ────── ;     İ

p(3/1)

 ═  ────── ;    İ

p(n/1)

 ═  ────── ; 

                            ∑ p

1 

q

2                                      

∑ p

1 

q

3

                         ∑ p

1 

q

n 

 

kimi yazılır. 

    Silsiləvi qaydada ümumi qiymətlər indeksi sistemi sabit çə-kilərlə:   

                         ∑ p

2 

q

n                                     

∑ p

3 

q

n                                        

∑ p

n 

q

n 

         İ

p(2/1)

 ═  ────── ;     İ

p(3/2)

 ═  ────── ;    İ

p(n/n-1)

 ═  ────── ; 

                         ∑ p

1 

q

n                                      

∑ p

2 

q

n

                         ∑ p

n-1 

q

n 

 

dəyişən çəkilərlə kimi yazıla bilər. 

      Sosial-iqtisadi  hadisələrin  dəyişilməsini  xarakterizə  edən  mühüm  indekslər.  Bu  bölmədə  məhsulun 

fiziki  həcm  indeksi,  qiy-mətlər,  məhsulun  maya  dəyəri  və  əmək  məhsuldarlığı  indekslə-ri  şərh 

ediləcəkdir. 

   Məhsulun fiziki həcm indeksi statistikada hesablanan mühüm həcm indeksidir. Bu indeks proqnozların 

yerinə  yetirilməsinin,  məhsulun  həcminin  dinamikada  xarakterizə  olunmasında  geniş  tətbiq  edilir. 

Məhsulun fiziki həcm indeksinin hesablanmasında çəki rolunda əsasən əsas dövrün qiymətləri götürülür. 

Tədqiqa-tın qarşısında duran vəzifədən asılı olaraq cari dövrün qiymət-lərindən də istifadə edilə bilər. 

   Məhsulun  fiziki  həcm  indeksinin  hesablanmasında  ən  əlve-rişli  ortaq  ölçü  (çəki)  əsas  dövrdə  məhsul 

vahidinə sərf edilən vaxt (t

o

) ola bilər. Lakin təcrübədə bütün məhsullar üzrə məh-sul vahidinə sərf edilən 

vaxt  haqqında  məlumatın  olmaması  bu  göstərici  əsasında  məhsulun  fiziki  həcm  indeksini  hesablamağa 

imkan  vermir.  Məhsulun  fiziki  həcm  indeksinin  vaxt  ölçü  vahi-dinin  əsasında  da  hesablanmasının 

mühüm əhəmiyyəti vardır. 

    Sənaye və kənd təsərrüfatı müəssisələrinin verdikləri statis-tik hesabatlarında məhsulların həcmi dəyər 

göstəricisində  əsas  və  cari  dövrün  qiymətlərilə  verilir,  yəni  müəssisənin  ümumi  məhsulu  əsas  və  carı

 

dövrün qiymətlərində ifadə olunur. Bu-nunla əlaqədar olaraq məhsulun fiziki həcm indeksləri sistemi-nin 

hansı  qiymətlərdə  hesablanmasının

 

düzgün  müəyyən  edil-məsinin  mühüm  əhəmiyyəti  vardır.  Hər  bir 

sənaye müəssisəsi həmişə öz ümumi məhsulunu həm cari, həm də əsas dövrün qiymətlərində verir. Çünki 

məcmu  sənaye  məhsulunun  həcmi  üzrə  plan

 

tapşırığı  bu  qiymətlərdə  verilir.  Statistikada  belə  hal-da 

mühüm  metodoloji  məsələlərdən  biri  məhsul  çeşidlərinin  dəyişilməsi  və  asas  dövrün  qiymətlərinin 

seçilməsi  haqqında  məsələ  olmuşdur.  Statistika  uzun  müddət,  yəni  25  il  məhsulun  fiziki  həcm  indeksi 

sisteminin  qurulmasında  çəki  kimi  1926-1927-ci  illərin  qiymətlərindən  istifadə  etmişdir,  yəni  həmin 

dövrün  qiymətləri  müqayisəli  qiymət  kimi  götürülmüşdür.  Sə-naye  müəssisələrinin  istehsal  etdikləri 

məhsulların  çeşid  sayı  artdıqca,

 

yeni  məhsul  növləri  istehsalı  artdıqca  həmin  dövrün  qiymətlərindən 

müqayisəli  qiymət  kimi  istifadə  etmək  qeyri-mümkün  olurdu.  Ona  görə

 

də  sənaye  məhsulunun  həcmini 

di-namikada xarakterizə etmək üçün müqayisəli qiymət kimi 1951-ci ilin, sonra 1955, 1967, 1975, 1982, 

1995,  2000-ci  ilin  qiymətlərindən  istifadə  edilmişdir.  Beləliklə,  sənaye  məhsulla-rının  çeşidlərinin 

artması  və  qiymətlərin  dəyişilməsi  məhsulun  həcminin  dəyişilməsində  yeni  müqayisəli  qiymətlərdən 

istifadə edilməsinə səbəb olur. 

    Müasir  iqtisadi  şəraitdə  sənaye  məhsullarının  fiziki  həcm

 

in-deksləri  əsas  va  hesabat  dövrlərinin 

qiymətləri  asasında  hesab-lana  bilər.  Hansı  dövrün  qiymətlərinin  ortaq  ölçü  kimi  götürül-məsi  qarşiya 

qoyulan

 

tədqiqatın  vəzifəsindən  asılı  olaraq  həyata  keçirilir.  Kənd  təsərrüfatı  məhsullarının  fiziki  həcm 

indeksləri  də  yuxarıda  göstərilən  prinsiplər  əsasında  hesablanır.  Lakin  bil-mək  lazımdır  ki,  sənayeyə 

---