Microsoft Word distant tehsil-movzu
Yüklə 1,48 Mb. Pdf görüntüsü
|
59
nisbətən kənd təsərrüfatında istehsal edilən məhsulların çeşidləri əhəmiyyətli dərəcədə azdır. Kənd təsərrüfatı məhsulları müqayisəli qiymətlərlə DSK-da hesabla-nılır. Sənayenin və kənd təsərrüfatının ümumi məhsulunun fiziki həcmini dinamikada öyrənərkən əsas və silsiləvi indekslər sabit və dəyişən çəkilərlə hesablana bilər. Lakin bilmək lazımdır ki, silsiləvi indeksdən əsas indeksə və əksinə keçmək ancaq sabit çəkilərlə hesablanılan indekslərdə mümkündür. Bu məqsədlə məhsulun fiziki həcm indekslərini dinamikada müqayisəli qiy-mətlər əsasında hesablamaq lazımdır. Bir müqayisəli qiymət-dən digərinə keçmək məhsulların qiymətlərinin dəyişməsi və yeni çeşidlərdə məhsul istehsalı ilə əlaqədardır. Müqayisəli qiymətlər əsasında məhsulun fiziki həcm indekslərinin hesab-lanması mürəkkəb hadisələrin dəyişməsini düzgün xarakterizə etməyə imkan verir. Statistika işlərində hesablanan mühüm həcm indekslərindən biri milli gəlirin (ÜMM-in) fiziki həcm indeksidir. Bu zaman milli gəlir ayrı-ayrı maddi istehsal sahələrində yaranmış xalis məhsul kimi müqayisəli qiymətlərlə ifadə olunur. Xalis məh-sulu hesablamaq üçün ayrı-ayrı iqtisadi fəaliyyət sahələrində yaranmış ümumi məhsuldan həmin sahələrdəki material xərc-lərini çıxmaq lazımdır. Bunun üçün həm ümumi məhsul, həm də material xərcləri müqayisəli qiymətlərlə verilməlidir. Qeyd etmək lazımdır ki, material xərcləri müssisələrdə müqayisəli qiymətlərlə müəyyən edilmir. Müqayisəli qiymətlərlə material xərcləri DSK-da müəyyənləşdirilir. Əmtəə dövriyyəsinin fiziki həcm indeksini hesablamaq üçün əmtəə dövriyyəsinin indeksini qiymətlər indeksinə bölmək la-zımdır. Müasir dövrdə əmtəə dövriyyəsinin fiziki həcm indek-sinin hesablanmasında müqayisəli qiymətlərdən istifadə edil-məsi nəzərdə tutulmur. Məhsulun fiziki həcm indeksinin aqre-qat düsturu aşağıdakı kimi qeyd olunur:
∑ q 1 p o
İ q ═ ────── ; ∑ q o p o
Burada, q 1
Aqreqat məhsulun fiziki həcm indeksi ilə bərabər, təcrübədə hesabi orta həcm indeksinin düsturundan da istifadə olunur. Hesabi orta məhsulun fiziki həcm indeksinin düsturu belədir:
q q o p o İ q ═ ────── ; ∑ q o p o
Burada, i q - fərdi məhsulun fiziki həcm indeksi, q o p o - müqayisəli qiymətlərdə əsas dövrdə istehsal edilmiş məhsulun dəyəri
Bu indeks düsturları müqayisəli qiymətlərdə məhsulun fiziki həcminin dəyişməsini faizlə ifadə etməklə bərabər məhsulun həcminin dəyişilməsinin mütləq kəmiyyətlə də ifadə etməyə imkan verir. Bunun üçün həmin indeks düsturlarının sürətindən məxrəcini çıxmaq lazımdır. Mütləq artım və ya azalma = ∑q
və ya ∑ i q q o p o - ∑ q o p o . Alınan cavab müsbət olduqda, artmanı, mənfi olduqda isə azalmanı göstərir. Əmtəə dövriyyəsinin fiziki həcm indeksi əmtəə kütləsinin dəyər indeksinin qiymətlər indeksinə nisbəti kimi müəyyən edilir. Əmtəə dövriyyəsi statistikasının müasir təşkilində dövlət və kooperativ ticarətində əmtəə dövriyyəsinin bilavasitə müqa-yisəli qiymətlərdə verilməsi nəzərdə tutulmur. Dövlət tənzim- lənməsi şəraitində məhsulun fiziki həcminin plan tapşırığı in-deksinin aşağıdakı düsturla hesablanması mümkündür:
∑ q pl p o İ q ═ ────── ; ∑ q o p o
Burada q pl - plan tapşırığı üzrə məhsul istehsalıdır.
Plan tapşırığının yerinə yetirilməsini xarakterizə edən məh-sulun fiziki həcm indeksinin düsturu aşağıdakı kimidir:
∑ q 1 p o İ q ═ ────── ; ∑ q pl p o
Keyfiyyət indeksləri sistemində qiymətlər indeksi xüsusi yer tutur. Müasir dövrdə qiymətlərin dəyişilməsi əhalinin maddi ri-fahına bilavasitə təsir göstərir. Bazar münasibətləri şəraitində qiymətlərin dinamikasının tədqiqində aqreqat və harmonik qiy-mətlər indeksinin düsturlarından istifadə edilir. Hazırda respublikamızin DSK-sında qiymətlər indeksi 380 çeşiddə geniş isteh-lak malları üzrə hesablanır. Bazarda satılan əmtəələrin qiymətlərinin dəyişilməsi aqreqat qiymətlər indeksi vasitəsilə
Yüklə 1,48 Mb. Dostları ilə paylaş:
|