40
şə
rtlənən хüsusi və cəlb еdilmiş aktivlər lər arasında оptimal nisbətin müəyyən
о
lunması idarəеtmə sistеminin mühüm vəzifələrindən biridir. Хüsusi, bоrc və cəlb
о
lunmuş aktivlər mənbələri arasında düzgün nisbətin yaradılması müəssisənin
maliyyə vəziyyətinin möhkəmləndirilməsində mühüm əhəmiyyyət kəsb еdir.
Müəssisənin dövriyyə aktivlərinin yaradılmasının idarə оlunması prоsеsində
о
nların hüqüqlarının aktivlərin səmərəli istifadə оlunmasına görə məsuliyyətinin
artırılması ilə uzlaşdırılması təmin еdilməlidir. Хüsusi və cəlb еdilmiş aktivlər lərin
kifayət qədər minimum həcmi dövriyənin bütün mərhələlərində dövriyyə kapitalı-
nın fasiləsiz hərəkətini, istеhsalın matеrial və pul rеsurslarına tələbatını, еləcə də
mal göndərənlər, büdcə, banklar və digər təşkilatlarla hеsablaşmaların vaхtında və
tam həyata kеçirilməsini təmin еtməlidir.
Kommersiya təşkilatının vəsait mənbələrini (xüsusi və borc)
qiymətləndirmək üçün aşağıdakı cədvəli tərtib edək (cədvəl 2.2).
Cədvəlin məlumatlarından göründüyü kimi, mənbələrin ümumi artımı
103724297
manat yaxud 10,8% artmışdır. Bu artım xüsusi vəsait mənbələrin artması
hesabına alınmışdır. Belə ki, xüsusi vəsait mənbələri 3,27% (əsasən
bölüşdürülməmiş mənfəət hesabına) artmışdır, borc vəsait mənbələri isə həmin
səviyyədə azalmışdır.
Cədvəl 2.2
Kommersiya təşkilatının xüsusi və borc vəsaitlərinin qiymətləndirilməsi
Vəsaitlərin mənbələri
Ötən il
Hesabat ili
Hesabat dövrü ərzində
dəyişmə
məbləq,
man.
xüsusi
çəkisi,
%-lə
məbləq,
man.
xüsusi
çəkisi,
%-lə
məbləq, man.
xüsusi
çəkisi,
%-lə
A
1
2
3
4
5
6
I. Cəmi mənbələr
963111576
100,0 1066835873
100
+103724297
+10,8
1.1.
Xüsusi vəsait mənbəyi
ondan:
338728083
35,17
410118341
38,44
+71390258
+3,27
a) Nizamnamə kapitalı
255333532
26,51
255333532
23,93
–
– 2,58
41
b) Bölüşdürülməmiş mənfəət
83394551
8,66
154784809
14,51
+71390258
+5,85
1.2.
Borc və cəlb edilmiş
vəsaitlər, cəmi
624383493
64,83
656717532
61,56
+32334039
– 3,27
O cümlədən:
1.2.1. Uzunmüddətli öhdəliklər,
cəmi
242050406
25,13
288435416
27,04
+46385010
+1,9
Ondan:
a) Uzunmüddətli hesablanmış
öhdəliklər
494483
0,05
–
–
– 494483
–
b) Təxirə salınmış vergi
öhdəlikləri
555923
0,06
235416
0,02
–320507
– 0,04
c)
Sair
uzunmüddətli
öhdəliklər
241000000
25,02
288200000
27,02
+47200000
+ 1,99
1.2.2. Qısamüddətli öhdəliklər,
cəmi
382333087
39,7
368282116
34,52 –14050971
– 5,18
ondan:
a) Qısamüddətli faiz xərci
yaradan öhdəliklər
6669000
0,69
10738951
1,01
+ 4069951
+ 0,32
b) Vergi və sair məcburi
ödənişlər
(DSMF)
üzrə
öhdəliklər
179302
0,02
1164236
0,12
+984934
+ 0,09
c) Qısamüddətli kreditor və
sair borclar
345145736
35,83
355706930
33,35
+ 10561194
– 2,49
Sair qısamüddətli öhdəliklər
30328173
3,16
390189
0,04
– 29937984
– 3,12
Vəsait mənbələrinin strukturunu xarakterizə edən əsas göstəricilərə
aşağıdakılar aid edilir:
1.
100
×
=
валйутасы
Баланс
мянбяляри
вясаит
Хцсуси
ямсалы
к
Мцстягилли
. (2.1)
Xüsusi vəsait mənbələrinin ümumi balans valyutası məbləğinə müstəqillik
ə
msalı adlandırılır. Tədqiqat apardığımız təşkilatda bu əmsal ötən ildə 0,3517 və
ya 35,17% (338728083: 963111576), hesabat ilində isə 0,3844 və ya 38,44%
(410118341: 1066835873) təşkil etmişdir. Ümumiyyətlə, təhlil aparılan dövrdə
mənbələrin quruluşunda mühüm dəyişilklər baş vermişdir. Belə ki, ötən ildə xüsusi
vəsait mənbələri 35,17% təşkil edirdisə, hesabat ilində bu göstərici artaraq 38,44
%
təşkil etmiş, cəlb edilmiş mənbələr isə, müvafiq olaraq, 64,83
%–dən 61,56
%–ə
enmişdir. Əgər uzunmüddətli öhdəliklərin həcmi 46385010 manat artmışdırsa,
qısamüddətli
öhdəliklərin həcmi 14050971 manat
azalmışdır.
Bazar münasibətləri inkişaf etmiş ölkələrin çoxunda hesab edirlər ki, əgər bu
ə
msal 50%-ə bərabər olarsa, yaxud ondan yüksək olarsa kreditorların riski