Microsoft Word dovriyy? Aktivl?Ri-magistr docx

42 

 

minimuma bərabər olar. Bu isə o deməkdir ki, xüsusi vəsait hesabına formalaşan 

ə

mlakın yarısını satmaqla müəssisə öz borc öhədliyini ödəyə bilər. 

2.

 

100

×

+

=

валйутасы

 

Баланс

вясаитляри

борж

 

ли

Узунмцддят

мянбяляр

Хцсуси

ямсалы

  

сабитлийи

  

Малиййя

       (2.2) 

 

   Bu  əmsalın  qiyməti  ilə  maliyyələşmə  məbləğinin  xüsusi  çəkisi  göstərir  ki, 

müəssisə öz fəaliyyəti prosesində onları uzun müddət istifadə edə bilər. 

   3. 

 

100

×

=

 мянбяляри

Борж

 мянбяляр

Хцсуси

ямсалы

  

мя

Малиййяляш

                       (2.3) 

Bu  əmsal  xüsusi  vəsait  mənbələri  hesabına  və  borc  vəsaitləri  hesabına 

kommersiya  təşkilatının  fəaliyyətinin  hansı  hissəsinin  maliyyələşməsini  göstərir. 

Maliyyələşmə  əmsalının  vahiddən  az  olması  vəziyyəti  ödəmə  qabiliyyətinin 

təhlükəli  olduğunu  sübut  edir  və  kredit  alınması  mümkünlüyünün  çətinləşdiyini 

göstərir. 

Nəzərdən  keçirilən  göstəricilər  üçün  göstərilən  qiymət  tam  mənada  başa 

düşülməsi və dərhal qarşısı alınmalıdır. Bir sıra hallarda xüsusi vəsait mənbələrinin 

payı ümumi mənbə məbləğinin yarısından az da ola bilər. Buna baxmayaraq belə 

müəssisələr  maliyyə  sabitliyini  kifayət  dərəcədə  saxlaya  bilərlər.  Bu  birinci 

növbədə  aktivlərin  dövriyyə  sürəti  yüksək  olan  mümkün  hallar  vasitəsilə  tədarük 

olunan  və  satılan  məhsullara  tələb  və  təklifin  sabit  olduğunu  və  daimi  xərclərin 

aşağı  səviyyədə  olmasını  xarakterizə  edən  müəssisələrin  fəaliyyətinə  aid  edimlir. 

Eyni  zamanda  məqsədli  təyinatlı  aktivlərin  xüsusi  çəkisi  yüksək  olan,  vəsaitlərin 

dövriyyəsi  uzun  müddətli  olan  kapital  tutumlu  müəssisələrdə  borc  vəsaitlərinin 

payı 40-50% olduqda onlar üçün maliyyə sabitliyi təhlükəli ola bilər. 

Kommersiya  təşkilatının  əmlakının  mənbələrinin  strukturunu  qiymət-

ləndirən  zaman  onların  aktivlərdə  yerləşməsi  üsuluna  xüsusi  diqqət  yetirməlidir. 

Bununla  da  aktiv  və  passivlərin  təhlilinin  ayrılmaz  əlaqəsi  meydana  çıxır. 

Məlumdur  ki,  təşkilatlarda  onun  əmlakının  ümumi  həcmini  artıran  istifadə 

olunmayan  əsas  və  dövriyyə  vəsaitləri  yığılıb  qalmışdır.  Göstərilən  vəziyyətin 

---

43 

 

mənfi  nəticəsinə  dövriyyədən  yayındırılmış  vəsaitlərin  örtülməsi  üçün  əlavə 

maliyyələşmə  məbləğinə  tələbatın  artması  aid  edilir.  Bir  haldakı  kommersiya 

təşkilatının  xüsusi  vəsaitləri  məhduddur,  deməli  fəaliyyətin  əlavə  maliyyələşmə 

məbləğlərini bir qayda olaraq bahalı bank kreditləri təşkil edir. 

Təhlil  apardığımız    təşkilatda  xüsusi  və  borc  vəsaitlərinin  nisbəti  ötən  il 

0,54  (338728083:  624383493)  olmuşdursa,  hesabat  ilində    bu  nisbət  0,62 

(410118341:  656717532)  olmuşdur.  Hesablamalar  göstərir  ki,    kommersiya 

təşkilatının kifayət dərəcədə yüksək maliyyə sabitliyinə və onun kreditorları üçün 

məhdud  riskə  malik  olmasına  dair  fikir  söyləməyə  imkan  vermir.  Belə  ki,  

təşkilatın  həqiqi  maliyyə  vəziyyəti  heç  də  sabit  deyildir.  Həqiqətən  də  ümumi 

mənbələrin  tərkibində  borc  mənbələrinin  payı  xeyli  yüksəkdir.  Lakin  təşkilatın 

ə

mlakının  vəziyyətinin  təhlili  göstərdi  ki,  vəsait  qoyuluşunun  çox  hissəsi  asan 

reallaşan  aktivlərə  qoyulmuşdur.  Bu  da  təsərrüfat  subyektinin    ödəmə  

qabiliyyətinə təhlükə yaratmır.  

Balans  məlumatları  üzrə  xüsusi  mənbələrin  təhlilinə  onların  tərkibi  və 

strukturunun  qiymətləndirilməsi  ilə  başlamaq  məqsədəuyğun  sayılır.  Tədqiqat 

göstərir  ki,  təhlil  apardığımız  təşkilatda  nizamnamə  kapitalı  xüsusi  vəsait 

mənbələrinin  tərkibində  ötən  ildə  26,51%,  hesabat  ilində    isə  23,93%,  bölüşdü-

rülməmiş mənfəət isə müvafiq olaraq 8,66% və 14,51% təşkil etmişdir.  

 

2.2.  Dövriyyə  aktivlərinin  maliyyələşdirilməsi  mənbəyi  kimi  xüsusi 

vəsaitlərin təhlili  

 

Dövriyyə  aktivlərinin  maliyyələşdirmə  mənbələrinin  tərkibində  хüsusi 

vəsain  mənbələri  mühüm  rоl  оynamalıdır.  Öz  хüsusi  mənbələri  hеsabına 

fоrmalaşdırılan  dövriyyə  aktivlər  ləri  müəssisənin  təsərrüfat  fəaliyyətinin  əsasını 

təşkil еdir. Оnlar müəssisənin maliyyə sabitliyi dərəcəsini, maliyyə bazarında оnun 

vəziyyyətini  səciyyələndirir.  Хüsusi  dövriyyə  aktivləri  fоndların  dövrеtməsinin 

təşkilində  mühüm  rоl  оynayır.  Bеlə  ki,  kоmmеrsiya  hеsabı  əsasında  işləyən 

müəssisələr  müəyyən  əmlak  və  оpеrativ  müstəqilliyə  malik  оlmalıdır  ki,  işlərin 

---

44 

 

rеntabеlliyini təmin еtsin və qəbul еdilmiş qərara görə məsulliyyət daşısın. Оnların 

ilkin  оlaraq  təşkilatın  təsis  оlunması  və  оnun  nizamnamə  kapitalının  yaradılması 

mərhələsində  yaradılır.  Bu  mərhələdə  təsisçilərin  invеstisiya  aktivlər  ləri  хüsusi 

dövriyyə  aktivlərinin  mənbələri  qismində  çıхış  еdir.  Sоnralar  хüsusi  dövriyyə 

aktivləri  sahibkarlıq  fəaliyyətinin  gеnişləndirilməsindən  asılı  оlaraq  əldə  еdilən 

mənfəət, qiymətli kağızların buraхılışı və maliyyə bazarında əməliyyatlar hеsabına 

tamamlanır.  

Müəssisənin  daхili  maliyyə  mənbələri    içərisində  mənfəət  və  amоrtizasiya 

ayırmalarını  fərqləndirmək  lazımdır.  Istər  amortizasiya  ayırmaları,  istərsə  də 

mənfəət müəssisənin хüsusi maliyyə resurslarıdır. 

Qеyd  еtmək  lazımdır  ki,  mənfəət  təsərrüfat  subyеktlərinin  хüsusi  dövriyyə 

aktivlər inin artırılması üçün əsas daхili mənbə hеsab еdilir. Mənfəət müəssisənin 

istеhsalat fəaliyyəti prоsеsində fоrmalaşır, оnun sоn nəticəsi və istеhsalın artımı və 

gеnişləndirilməsi  mənbəyidir.  Aydın  məsəledir  ki,  hər  bir  istеhsal-kоmmеrsiya 

təşkilatının  əsas  məqsədi  daha  çох  mənfəət  əldə  еtməkdir.  Kəmiyyətcə  о,  hazır 

məhsulların , mal-matеriallar satışından, habеlə satışdankənar gəlirlərin хərclərdən 

çох  оlmasından  alınmış,  başqa  sözlə,    müəssisənin  ümumi  gəlirlərinin  ümumi 

хə

rclərindən çох оlan məbləğini ifadə еdir. Lakin maliyyə rеsursları mənbəyi kimi 

müəssisənin təsərrüfat fəaliyyəti nəticəsində əldə еtdiyi ümumi gəlir yох, оnun bir 

hissəsi, yəni хalis mənfəət qəbul еdilir.

 

Bu хalis mənfəət yığım, istеhlak və еhtiyat 

fоndlarının fоrmalaş-dırılmasına yönəldilir. 

Mənfəət  dinamik inkişaf edən hər bir müəssisənin başlıca aktivlər  mənbə-yi 

hesab  olunur.  Büdcəyə  vərgiləri  və  dıgər  ödənişləri  kеçirdikdən  sonra  xalis 

mənfəət  müəssisənin  sərəncamında  qalır.  Mənfəətin  istifadə  olunması  (bölüş-

dürülməsi)  qaydaları  müəssisənin  nizamnaməsində  göstərilməlidir.  Mənfəətin 

müəyyən  hissəsi  payçılar  arasında  bölüşdürülərək,  dividənt  kimi  səhmdarlara 

vərib, yaxud başqa formada mülkiyyətçi tərəfindən götürülə bilər. Хüsusi aktivlər  

mənbəyi  kimi  mənfəətin  yalnız  bölüşdürülməyən  hissəsi,  mənfəət  hesabına  

yaradılmış fondlar və ehtiyatlar hesab olunur. 

---