Microsoft Word dr tezim orjinal son ornek doc
Yüklə 2,11 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- A.g.e.
- III- ŞÂF Î’N N, ZÂH RÎ/LAFZÎ ANLAMI ESAS ALMASI KONUSUNDA YAPILAN DE ĞERLEND RMELER
- Hadîsi Yeniden Dü
71 çektiği ve onları Kur’an ve sünnetin birbirini neshedebileceği şeklindeki cumhurun anlayışına doğru yönelttiği belirtilmiştir 350 . Aslında Şâfiî’nin, Kuran’ın bir sünneti neshedebileceğini reddetmesinin mümkün olmadığı, bu konuda kapıyı tamamen kapatmadığı, sadece nesh vakıasını gösteren ikinci bir sünnetin varlığını şart koştuğu ve bu şartı ileri sürmesinin altında yatan saikin ise hadîsleri Kur’an’a aykırı olduğu iddiasıyla reddetmek isteyenlerin önünü alabilmek olduğu bu sebepledir ki onun sünnetin Kur’an’ı neshedebileceğinin kabul edilmesi durumunda, Kur’an’a uymayan hadîslerin, Kur’an tarafından neshedildiği gerekçesiyle reddedilebileceği endişesi taşıdığı ifade edilmiştir 351 . Şu halde bu hususta en dikkat çeken yön Şâfiî’nin nesih teorisinin Kur’an ve sünnet nasslarını koruma, birbirlerinin alanına müdahale etmeme ve en önemlisi de, Kitap sünneti neshetmiştir diye sünnetlerin hukuk malzemesi olmaktan çıkmalarına müsaade etmeme şeklinde vücut bulmasıdır 352 . Ayrıca Şâfiî’nin nesh anlayışında onun lafza verdiği ehemmiyetin izlerini de görmek mümkündür. Biraz önce de ifade ettiğimiz gibi ona göre Kur’an’ın sünneti neshetmesi kabul edilince Kur’an’a uyumlu olmayan her hadîsin nesh gerekçesiyle iptali doğmaktadır. Buna verdiği bir örneğe göre, Rasulullah’ın haram kıldığı bütün alış-veriş türleri hakkında “Allah alışverişi helal ve faizi haram kılmıştır” 353 ayeti gelmeden önce Hz. Peygamber onları haram kılmıştır denilebilir. Böylece Kur’an’da benzerini bulamayınca Peygamber’in her hadîsi hakkında, ‘o böyle bir şey söylememiştir’ diyerek reddetmek caiz olur. Sonuçta o, hadîsin lafzının ilgili ayetlerin lafızlarından farklı olması ya da daha uzun ve geniş olmasına dayanarak sünnetin reddedilebileceği kaygısını taşımaktadır 354 . Kırbaşoğlu, Şâfiî’nin hadîslerin lafızlarına gösterdiği bu ilginin nedenini onun lafızcılığına bağlamakta, onun karşı delillerini hep lafız merkezli olarak geliştirdiğini belirtmekte ve şu değerlendirmeyi yapmaktadır: “Halbuki o, dinin genel prensiplerini, Kur’an’ın ticarî ilişkiler konusunda vazettiği hukukî–ahlâkî ilkeleri 350 Dağcı, A.g.e., s. 71. 351 Kırbaşoğlu, “er-Risâle’nin Şekil ve Muhteva Açısından Eleştirisi”, s. 226, 228. Krş; Şâfiî, Risâle, 68-69 (no. 333-334). Ayrıca bkz. Bakkal, “ mam Şâfiî’de Nesh Anlayışı”, s. 125. 352 Gürkan, slam Hukuk Metodolojisinin Oluşumu ve Şâfiî’nin Yeri, s. 328. 353 2. Bakara, 275. 354 Şâfiî, Risâle, 68-69 (no. 330-334). 72 tespit ederek, bunları esas alsaydı, lafızları ayetlerin lafızlarından farklı olan pek çok hadîsin Kur’an’a ilke olarak uygunluğunu rahatlıkla gösterebilirdi ve bu suretle bu tür hadîslerin reddedileceği endişesine kapılmazdı” 355 . Şu halde Şâfiî’nin nesh teorisi ile ilgili bu tutumu onun savunmuş olduğu nasslara dayalı anlama ve yorumlama yönteminin bir uzantısı mahiyetindedir. Bunun için de nesh dahil herhangi bir gerekçe ile sünnet ve hadîslerin hükümsüz bırakılmasına mani olmaya çalışmaktadır. Sonuç olarak mam Şâfiî’nin hadîs/sünnet anlayışı noktasında oldukça farklı düşünce ve yaklaşımlara sahip olduğu ortaya çıkmaktadır. Onun en büyük gayret ve çabasının Hz. Peygamberin hadislerinin/sünnetinin otoritesini tesis etmek olduğu anlaşılmaktadır. Yine hadîs/sünnete ilişkin sergilediği her tutum ve yaklaşımda da onun savunmuş olduğu temel düşünce ve amaçla yakın bir ilgisi söz konusudur. Nitekim onun hikmet kavramını sünnet olarak anlaması, neredeyse hadislerin/sünnetin tamamını vahiy kategorisine dahil etmesi, hadîs-sünnet özdeşliği hususundaki gayretleri, hadislerin/haberlerin sıhhatine hükmetmede şeklî şartları kafi görmesi, hadîslerin arzına (metin tenkidine) sıcak bakmaması ve neshe anlayışında onun hadîslerin/sünnetin dindeki yeri ve konumunu temellendirmeye yönelik çabalarının izlerini görmek mümkündür. Daha da önemlisi Şâfiî’nin hadîs/sünnet alanında ortaya koyduğu bu anlayış ve düşüncelerin kendinden sonraki fıkıh ve hadîs çalışmalarını da derinden etkilemiş olmasıdır. III- ŞÂF Î’N N, ZÂH RÎ/LAFZÎ ANLAMI ESAS ALMASI KONUSUNDA YAPILAN DEĞERLEND RMELER Ş âfiî’nin bizzat kendi eserlerindeki görüşlerinden hareketle onun lafza bağlı yorum yöntemini incelemeye başlamadan önce konuya giriş mahiyetinde, Şâfiî’nin zahirî/lafzî yoruma bağlılığı hakkındaki düşünce ve değerlendirmelere yer vermek istiyoruz. Zira klasik ve çağdaş bir çok slâm uleması ve araştırmacının Şâfiî’nin lafza bağlı bir yorum anlayışını benimsediğine ve bunu ilke edindiğine dikkat çektikleri görülmektedir. Biz burada örnek olması bakımından bazılarının görüşlerine yer vermekle yetinmeyi düşünüyoruz. 355 Kırbaşoğlu, “er-Risâle’nin Şekil ve Muhteva Açısından Eleştirisi”, s. 229. 73 lk olarak bizzat Şâfiî’nin talebesi el-Muzenî (ö. 264), üstadı Şâfiî’ye göre başka bir metin delili (nass) bulunmadıkça haberlerin lafızlarının, zâhirî anlamlarının ifade ettiği hükümleri doğuracağı görüşünde olduğunu şöyle ifade etmektedir: “…Buna göre Şâfiî’nin görüşü şöyledir: Allah ve Peygamberi’nin emir ve yasakları umûmuna, zâhirine ve kat’îliğine hamlolunurlar. Ancak, haberlerin siyakında veya haricî bir delilde, kastın husûsî olduğu, batınî anlamın kastedildiği, irşâd, ibâha veya delâlet etmenin murad edildiğine dair bir kanıt bulunursa, o takdirde bu delilin kabul edilmesi icap eder. Binaenaleyh, Allah ve Rasûlü bir şeyi emrettikleri ve bu şeyi de tesmiye ettikleri zaman, o şeyin isminin (lafzının) icap ettirdiği durum ne ise, hükmü de öylece umûmuna ve kat’î manasına alınmalıdır . Zira, Allah ve Rasûlü, onun genel olduğunu kastetmemiş olsalardı veya başka amaçları bulunsaydı, mutlaka onu beyan ederlerdi. Böyle bir beyanları bulunmadığına göre, biz anlarız ki, beyan edilmemiş ş ey kastedilmiş de değildir. Ve yalnızca bize emredileni anlarız. Çünkü Allah, gaybın bilgisi ile bizleri mükellef tutmaz…” 356 . Muzenî’nin, üstadı hakkındaki bu değerlendirmeleri Şâfiî’nin ilke olarak nassların lafzına bağlı bir yorum anlayışını benimsediğinin en orijinal bir tesbiti mahiyetindedir. Bu tesbitten anlaşıldığına göre, Ş âfiî zahirden ayrılmayı başka bir delilin bulunmasına bağlamakta, bunun bulunmaması durumunda herhangi bir yorum ve gerekçe ile zahirin dışında bir değerlendirme yapılmasına karşı çıkmaktadır. mam Serahsî (ö. 490) ise Şâfiî’nin mürsel (munkatı) haberleri değerlendirirken, zahirî inkıtaya binaen hüküm verdiğini dolayısıyla manevî inkıtayı dikkate almadığını, manevî inkıta daha güçlü olmasına rağmen onunla amel etmediğini belirtmekte ve bunun nedenini ise Şâfiî’nin ahkâmın çoğunu zahire bina etmesine bağlamaktadır. Buna karşı, kendisinin de aralarında bulunduğu Hanefî alimlerinin ise, hükümleri, iyi incelendiğinde açıkça ortaya çıkan etkili (muessir) manalar üzerine bina ettiklerini belirtmektedir 357 . 356 Özafşar, Hadîsi Yeniden Düşünmek, s. 272 (Muzenî, Kitâbu’l-Emr ve’n-Nehy, s. 153’den naklen). 357 Serahsî, Usûlu’s-Serahsî, I. 379. Yüklə 2,11 Mb. Dostları ilə paylaş:
|