Microsoft Word dr tezim orjinal son ornek doc

 
105 
kuvvetli  olanının  tercihe  değer  olmasının  yanısıra,  Kur’an  âyetinin  mânâsına 
benzemesi veya Hz. Peygamberin başka bir sünnetine uygun olması, yahut da alimler 
tarafından  daha  çok  benimsenmesi
493
  veya  kıyas  açısından  daha  doğru  ve  Hz. 
Peygamberin  sahabîlerinin  çoğu  tarafından  kabul  edilmiş  olması  birer  tercih 
nedenidir
494
.  
Aslında  Şâfiî’nin  bütün  bu  değerlendirmeleri,  onun  daha  önce  ifade  ettiği 
üzere  gerçekte  hadisler  arasında  ihtilaf  olmadığı  iddiasının  sağlam  temellere 
dayanmadığını,  dolayısıyla hadisler arasında çelişki ve  ihtilafın var  olduğunun  açık 
bir itirafıdır. Dolayısıyla o, bu ihtilafları ortadan kaldırmak için ilgili rivâyetleri hem 
subût  yönünden  hem  de  Kur’an’a,  sünnete,  icma’ya  ve  kıyas’a  arzederek  metin 
yönünden incelemeye aldığını ortaya koymaktadır. Dolayısıyla bu durum, onun arzla 
ilgili  olumsuz  tutumunu  da  sarsmaktadır.  Dolayısıyla  Şâfiî’nin  kendisi  de  metin 
tenkidini  kaçınılmaz  görmüş,  düşük  yoğunlukta  da  olsa  metin  tenkidine 
başvurmaktan geri duramamıştır. Ancak hadîslerin arzına ve metin tenkide neredeyse 
sadece ihtilaflı hadîsleri uzlaştırmada başvurması, hadîsleri değerlendirmede genel ve 
temel  bir  ilke  olarak  benimsememesi,  hatta  menfî  bir  tavır  takınması  Şâfiî’nin 
yöntemini tartışılır hale getirmiştir.  
Kısacası  Şâfiî,  hadîslerde  görülen  çelişkileri  hadîs  için  önemli  bir  kusur 
olarak  görmemiş  ve  bu  nedenlerle  çelişkili  hadîsleri  reddetmemiş,  mümkün 
olduğunca  uzlaştırmaya  çalışarak  veya  tercih  usûlünü  uygulayarak  bunlarla  amel 
etmiştir
495
.  Dolayısıyla  bir  bütün  olarak  hadislerle  amel  etmek,  Şâfiî’nin  temel 
fikridir
496
.  Ancak  her  ne  kadar  Şâfiî’nin  ihtilaflı  hadîslerin  arasını  telifte,  mümkün 
mertebe her bir hadîsle amel edilmesini arzuladığı kabul edilse de, onun, kendisinin 
                         
493
   Alimler tarafından daha çok benimsenmiş olması da muğlak bir konudur. Zira bu durumda hangi 
alimler  veya  hangi  bölgedeki  alimler,  bunların  sayısı  ve  de  alimlerin  bir  şeyi  benimsemiş 
olmasının  mutlak  anlamda  o  şeyin  doğru  mu  olduğu  şeklinde  bir  takım  sorular  gündeme 
gelmektedir.  
494
   Şâfiî, Risâle, 162 (no. 782). 
495
   Hasan,  slâm Hukukunun Doğuşu, s. 204-205.  
496
   G. Lecomte’ye göre, Şâfiî’nin hadîs noktasındaki tutumu tam anlamıyla kesindir ve  htilâf’ın bir 
çok  pasajı,  onun,  Peygamber  hadîsi  bünyesine  dâhil  bütün  unsurların  topluca  kabulünü 
dokunulmaz  bir prensib  yaptığını  ortaya  koymaktadır. Daha açık bir  ifadeyle, hadîs  bütünüyle 
kabul edilmelidir, bir kısımının reddi, tamamını reddetmek gibidir. Lecomte, Gérard, “Şâfiî’nin 
“ htilâfu’l-Hadîs”inden  bn  Kuteybe’nin  “Muhtelifu’l-Hadîs”ine”,  çev.  .  Kâfî  Dönmez,  slâm 
Medeniyeti, c. V, sy. 1,  stanbul, 1981, s. 7-8.  

---

 
106 
geliştirdiği  belli  kıstaslar  çerçevesinde  hadîsleri  değerlendirdiği  ve  kıstaslarına 
uymayan hadîsleri hukuk malzemesi yapmadığı da belirtilmiştir
497
.  
Değerlendirme:  
Ş
âfiî’nin  nassları  anlama  ve  yorumlama  yöntemine  dair  bizzat  kendi 
ifadelerinden de açıkça anlaşılmaktadır ki, o, temelde ilke olarak âyet ve hadîslerin 
zahirî/lafzî anlamlarına göre anlaşılması ve uygulanması taraftarıdır. Bu düşünceden 
hareketle o nassları anlamada zâhir ve bâtın kavramlarına dikkat çekmiştir. Ona göre, 
nasslarda kastolunan esas illet ve gayeyi ortaya çıkaracak olan bâtınî anlam ise ancak 
nasslardan  bir  delâlet  olması  şartıyla  esas  alınabilir.  Dolayısıyla  o  başka  delillerle 
bâtınî  anlamın  alınmasına  taraftar  değildir.  Bu  yaklaşımı  ile  o,  hadîslerde  zahirî  ve 
umûmî  anlamın  altyapısını  daha  da  güçlendirmiş  ve  onu  temel  bir  ilke  haline 
getirmiştir.  Ayrıca  bu  durum  nassı  anlama  ve  yorumlama  çabasındaki  müctehidin 
hareket  alanını  da  daraltmıştır  ki,  aslında  Şâfiî’nin  temel  amacı  ve  projesinin  de 
bundan  ibaret  olduğunu  söylemek  mümkündür.  Oysa  kendisinden  önceki  müctehid 
imamlara  baktığımızda  onların  nassları  değerlendirirken  -Şâfiî’de  olduğu  gibi- 
öncelikle konuya zâhir ve bâtın açısından yaklaştıklarını söylemek mümkün değildir. 
Bilakis  onlar,  nasslara,  öncelikle  gözetilen  mana,  maksat,  illet,  hikmet,  maslahat, 
kamu yararı ve uygulama gibi temel ilkeler açısından yaklaşmışlardır.  
Ancak  yine  de  Şâfiî,  nassların  zahirine/lafzî  anlamına  sıkı  sıkıya 
bağlanmanın  bir  takım  sıkıntılara  ve  tıkanmalara  neden  olacağının  farkına  varmış 
olmalı ki, sınırlı da olsa nassların te’viline kapı aralamış ve bilhassa ihtilaflı hadîsler 
konusunda  zahirî  anlamdan  ayrılarak,  hadîslerin  varit  olduğu  şartları,  sebepleri  ve 
amaçları dikkate alarak mana ve maksat eksenli yorumlarda da bulunmuştur.  
Fakat  Şâfiî’nin,  nassların  zahirinden  ayrılarak  batınî/maksadî  anlamların 
alınması  durumunda  keyfi  yorumların  yaşanacağı  endişesine  kapıldığı 
anlaşılmaktadır.  Bu  nedenle  zahîrî  anlamı  öncelemekte  ve  bundan  ayrılmayı  sıkı 
ş
artlara bağlamaktadır. Dolayısıyla bu sıkı şartlar dışında Şâfiî, nassların zahirinden 
ayrılmayı bir risk olarak görmekte ve güvensizlik duymaktadır. Halbuki güvensizlik 
                         
497
   Gürkan,  slam Hukuk Metodolojisinin Oluşumu ve Şâfiî’nin Yeri, s. 275.  

---