Microsoft Word Elsever m kitab doc

 
318
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Şəkil 33. Maili səthdə yerdəyişmə deformasiyasını 
ölçmək üçün Nikolayev cihazı: 
 
a – ümumi görünüşü; b – sxem: 1 – özül; 2 – 0 – dan 15
0
 – dək 
maili vəziyyətə salına bilən səth; 3 – səthi müəyyən meyillilikdə 
yerləşdirmək üçün şkala; 4 – şkalanı bərkidən stift; 5 – ölçücü 
şkalanın dirəyi; 6 – ölçücü şkala; 7 – əqrəb; 8 – nümunə 
qoymaq üçün meydança; 9 – rıçaq mexanizminin sol cihazının 
düyməsi; 10 – rıçaq mexanizminin sağ cihazının ştoku;  
11 – kronşteynin tənzimləyici vinti; 12 – yük lövhəciyi. 
 
Cihaz, 5 mm həddində olan deformasiyaları ölçməyə 
imkan verir. Nümunənin qalınlığı 5 mm və maksimal deforma-
siya sürəti 1 mm/dəq olduqda deformasiya sürəti qradiyenti 
0,003 san
-1
 qiymətinə malik olur (sürət qradiyenti deforma-
siyanın xətti sürətinin nümunə qalınlığına olan nisbəti kimi 
hesablanır). 

---

 
319
Göstərilən cihazla 10
2
 – 10
3
 puaz (
2
1
,
0
1
m
san
H
puaz


) 
özlülüyə malik olan sistemləri tədqiq etmək mümkündür. Bu 
cihazın modifikasiyaedilmiş variantı 
2
8
6
10
10
m
san
H


 özlü-
lüyə malik sistemlər üçün ölçmələri həyata keçirməyə imkan 
verir. Paralel təyin olunan deformasiyalar arasındakı fərq 10 – 
15% təşkil edir. 
Yerdəyişmə modulu və sistemin özlülüyü aşağıdakı 
bərabərliklərlə hesablanılır: 
 
.
981
sin
el
l
P
E








  
qalıa
l
P











981
sin
  .  (52) 
 
burada:  α – səthin maillik bucağı,  α=15
0
 üçün sinus ~ 
0,26 – ya bərabərdir. 
    l – lövhəcik nümunənin qalınlığı, sm (m); 
    ε
el.
  və  ε
qalıq
 – uyğun olaraq elastiki və qalıq 
deformasiyalar; 
    981 – ağırlıq qüvvəsinin təcili; 
    τ – deformasiya müddəti, san; 
    P  –  gərginlik (örtücü və yük lövhəciklərinin 
ümumi kütləsinin lövhəciyin sahəsinə olan 
nisbəti kimi təyin edilir), qr/sm
2
 (kq/m
2
); 
    E – yerdəyişmə modulu, din/sm
2
 (kq/m
2
); 
    η – özlülük, puaz (
2
2
m
san
H

); 
    δ – cihaz şkalası vahidlərində deformasiya. 
 
Elastiki və qalıq deformasiyaların qiyməti deformasiyalar 
kinetikası əyrisinə görə tapılır. 
Nikolayev və Tolstoy cihazları qida məhsullarının struk-
turu və konsistensiyalarının tədqiq olunması üçün geniş tətbiq 
edilir. Tolstoy cihazında elastiklik və özlülüyün şərti – ani 
modulunun qiymətinə görə, eləcə  də sonra hesablanmış 

---

 
320
elastikliyə görə, quru südün istifadəsi ilə alınmış marqarinin 
konsistensiyası hesablanmışdır. Elə bu xüsusiyyətlər də sax-
lanma prosesində marqarinin strukturu və konsistensiyasında 
baş verən dəyişkənlikləri tədqiq etmək üçün istifadə edilmişdir. 
Prolin kütlələrinin konsentrasiyasının temperaturdan ası-
lılığı elastiklik modulunun qiymətinə görə müəyyənləşdirilir. 
Jelatin həlməşiklərinin struktur-mexaniki xüsusiyyətlərini 
yerdəyişmə  və sürüşmə modullarının qiymətinə görə xarak-
terizə etmək üçün QOST-a daxil edilmiş, nisbi vahidlərlə qiy-
mətlər verən Valent cihazının  əvəzinə Tolstoy cihazından 
istifadə edilməsi məsləhət görülür. 
Nikolayev cihazının köməyi ilə meyvəli-jeleli konfet küt-
ləsinin struktur əmələgətirmə dinamikası tədqiq olunmuşdur. 
Bu cihaz çörək xəmirinin elastiki-özlü xüsusiyyətlərinin 
və bu xüsusiyyətlərə mexaniki emalın, zülalların, kleyko-
vinanın, nişastanın və yarmaların miqdarının təsirinin tədqiq 
edilməsi üçün istifadə olunmuşdur. 
Ət qiyməsinin özlülüyünün ölçülməsi  əsasında, bişmiş 
kolbasalar istehsalı üçün nəzərdə tutulan ətin ilkin emalının 
optimal şəraitləri seçilmişdir. 
Səthi paralel və ara məsafəsinə malik olan cihazlar isti-
fadə edilmək üçün çox sadədir, mürəkkəb hesabat tələb etmir 
və yüksək həssaslıqla üstünlük təşkil edir. Bu cihazların çatış-
mazlığı ondadır ki, yerdəyişmə deformasiyasının ölçülmə 
şkalası bir neçə millimetrlə  məhdudlaşmışdır, ona görə  də bu 
cihazların köməyi ilə böyük deformasiyaları ölçmək olmaz. 
Daha böyük deformasiyaları ölçmək üçün dairəvi araboşluğuna 
malik cihazlardan, yəni rotasiyalı viskozimetrlərdən istifadə 
edilməsi məsləhət görülür. 
 
 
 
 
 
 

---

 
321
5.4.1.3. Volaroviçin rotasiyalı viskozimetri 
 
Maye və mayeyəbənzər sistemlərin  əyri axınını (sürət 
qradiyentinin yerdəyişmə  gərginliyindən asılılığını  əks etdirən 
əyri) tədqiq etmək üçün nəzərdə tutulan rotasiyalı viskozi-
metrlərin bir çox modelləri mövcuddur. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Şəkil 34. Volaroviç sisteminin RV – 8 markalı  
rotasiyalı viskozimetrinin sxemi 
 
1 – şkiv; 2 – bloklar; 3 – qurucu qayka; 
 4 – termostatlandırılan maye üçün stəkan; 5 – rotor;  
6 – stəkan; 7 – elektrikqızdırıcı spiralı; 8 – izolyasiya 
 qatı; 9 – stopor; 10 – şkala; 11 – əqrəb. 
 

---