Microsoft Word gelecek dunya duzeni I kitab doc
Yüklə 4,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
207
cəhəti isə ondan ibarətdir ki, istər regionda yerləşən xalqlar tərəfindən bir çox hallarda qəbul edilməyə bilir. Eyni zamanda regionda maraqları olan digər böyük dövlətin maraqları ilə çarpazlaşma yaranır ki, bu da geosiyasi mənzərəni risqli və təhlükəli edir. Təbii ki, həm realizm tərkibində idealizm, həm də idealizm tərkibində realizm mövcuddur. Ona görə də bu baxışları konkret olaraq və kəskin formada bir-birindən ayırmaq olmaz. Hətta son zamanlar, xüsusilə postmodernizm və insanların ayıq olduqları bir dövrdə real maraqların həm də ideal yollarla təmin edilməsi prinsipi əsas götürülür və bundan da qarşılıqlı faydalanma məsələsi ortaya çıxır. İdealizm və realizm qarşılıqlı, birgə maraqlar ideyasını ortaya çıxarmış olur. Təbii ki, idealizm prinsipi daxilində realizm cərəyanları meydana gəlir. Dövlətin real maraqları ortaya çıxır və dövlət inkişaf üçün hərəkət etmək məcburiyyətində qalır. Dövlət daima öz marağının arxasınca düşür. Burada hətta “sürünə” də bilir. İşğal (hərbi yollarla) isə bir üsul kimi istisnalar şəkilində tətbiq edilir. İdealizm hərəkətlərdə ədaləti, humanizmi, rəngarəngliyi nəzərə almağı və hərəkətləri ölçüb- biçməyi tələb edir, realizm isə başlıca olaraq maraqların təmin edilməsi üçün bütün mümkün vasitələrdən (burada vasitələr ədalətsiz də ola bilər) istifadə etməni tələb edir. Məsələn, müharibələrdə insanların qırılması anti-humanizmdir. Lakin dövlət özünü hərbi təcavüzdən müdafiə etmək üçün istifadəsi baxımından hərbi vasitələrdən kənarda qala bilmir. Burada real şərait humanizm prinsiplərini-idealizmi kölgədə qoyur. Bu baxımdan da hesab etmək olar ki, idealizm realizm üzərində yalnız səthi “ pərdələri” çəkmək üçün bir örtük vasitəsidir. Reallıq hər zaman şəraitə uyğun olaraq bu pərdəni “cıra” bilir). BMT bütün dövlətlər üçün vahid münasibətlər qaydalarının əsas istiqamətlərini müəyyən edibdir. BMT bir tərəfdən öz ixtisaslaşdırılmış qurumları ilə universal və xüsusi- fərdi qaydada münasibətləri tənzimləmək funksiyasını yerinə yetirir, digər tərəfdən də humanitar siyasət həyata keçirir,
208
böhranların, münaqişələrin, müharibələrin qarşısını almaq məqsədilə siyasət (preventiv siyasət həyata keçirir və baş vermiş münaqişələrin, böhranların sülh yolu ilə aradan qaldırılmasına çalışır) reallaşdırır. Başqa tərəfdən də inkişaf konsepsiyalarını müəyyən etməklə dünyanın ümumi şəkildə inkişafına çalışır ki, dövlətlər, xalqlar və cəmiyyətlər arasında şərti olsa da uyğunluq-nisbi və şərti bərabərlik yaradılsın və təqribi tarazlı münasibətlərdən sabitlik yaransın və mövcud sabitlik qaydaları qorunsun. Dövlətlərin daxili gücləri onların xarici gücləri ilə birləşib, hər iki istiqamət bir-biri üçün enerji veribdir. Lakin əsas nüvə mərkəzi isə daxili güc hesab edilibdir ki, xarici güc də bu və ya digər səviyyədə daxili gücə xidmət göstəribdir. Dövlət özünün daxili gücünü artırmaq üçün xaricdən resursları cəlb edibdir. Məsələn, ABŞ dünya
üzrə iqtisadi siyasətinin şəbəkləşməsindən dünyanın ən nəhəng güc tərəfinə, mərkəzinə çevrilibdir. XX
əsrin ikinci yarısında regional müharibələrin idarəedilməsi bir növ böyük dövlətlərin əllərinə keçibdir. Müharibələrə, münaqişə və böhranlara, eləcə də sülhə və sabitlik sistemlərinə nəzarət böyük dövlətlərdə olub. Lazım olan anda onlar tərəfindən “müharibə alovlarının” yandırılması prosesləri həyata keçirilib. Regionlarda müharibələr bir tərəfdən regionun özünün dövlətləri tərəfindən müəyyən edilən maraqlarla əlaqəli olubsa, digər tərəfdən də regiondakı ölkələrdə maraqları olan kənar dövlətlərin maraqlarının toqquşmasından meydana gəlib. Eyni zamanda böyük dövlət kiçik dövlət daxilində öz maraqlarını formalaşdırmaq naminə mane olan elementləri aradan qaldırmaq üçün də müharibə variantına əl atıbdır. Müharibələr həm məkanda maraqları formalaşdırmaq, həm də məkanı əldən buraxmaq ehtiyatından, həmçinin digər imkanların tükənməsi zamanı da baş veribdir. Müharibələr aclıq, yoxsulluq ucbatından yeni sərvətlərin axtarılması istiqamətində də reallaşdırılıbdır. Müharibələrə 209
dəstək başlıca olaraq dünyanın bölüşdürülməsi siyasətinin tərkibi olub və dövlətlər öz maraqlarını digər dövlətlərdə müharibələr vasitəsilə də formalaşdırıblar. Müharibələrdən, yəni zərbələrdən siyasət istiqamətləri və cərəyanları özlərinə yer tapıbdır. Müharibələr həm də regional siyasi sistemin istiqamətlərini və axarını dəyişməyə qadir olubdur və nəticədə mənzərə dəyişibdir, əvvəlki görünüşünü itiribdir. XX əsrdə Almaniya və Yaponiyanı, II Dünya müharibəsindən sonra müttəfiqlər (SSRİ, ABŞ və Böyük Britaniya) arasında Avropanın bölünməsini, Koreya müharibəsini (SSRİ-ABŞ qarşıdurmasını özündə əks etdirən), Vyetnam və Kambocadakı hərbi əməliyyatları (Çin, SSRİ, ABŞ qarşıdurmalarını özündə əks etdirən), Yaxın Şərqdə baş verən müharibələri, Fars körfəzi ətrafında yerləşən dövlətlərdə baş verən müharibələri (1980- 1988-ci illərda baş vermiş İran-İraq müharibəsini, 1990-1991- ci illərdə baş vermiş İraq-Küveyt və İraq-ABŞ müharibəsini), 1947-ci ildə Hindistanın müstəqillik qazanması və Pakistanın ondan ayrılması ilə həyata keçən müharibələri, 1971-ci ildə Banqladeşin Pakistandan ayrılması ilə baş verən hərbi əməliyyatları və qırğınları, 1979-1989-cu illərdə Əfqanıstanda SSRİ-ABŞ qarşıdurmasını və digər qarşıdurmaları, hərbi çevrilişləri (Afrika, Asiya, Latın Amerikası və s. ölkələrdə), vətəndaş müharibələrini və s. buna misal çəkmək olar. “Soyuq müharibə” dövrünün müharibələri başlıca olaraq ideoloji amillər üzərində həyata keçirilib və digər amillər də köməkçi amillər hesab olunub. Kommunizmi dəstəkləyən qüvvələrə SSRİ, anti-kommunistlərə isə ABŞ hərbi və maliyyə yardımları göstəribdir. Müharibələr böyük dövlətlərin maraqlarının regional məkanlar üzrə böyüməsində ən mühüm vasitələrdən hesab edilib. Kiçik dövlətlərin də öznümüdafiə vasitəsi rolunu oynayıb. Bununla
yanaşı, humanitar diplomatiya (böhranların, hərbi münaqişələrin qarşısını almaq üçün humanitar müdaxilə siyasəti) da dünyada böyük dövlətlərin maraqlarının genişlənməsinə xidmət göstərib. Müharibələr Yüklə 4,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|