Microsoft Word Hazir kitab docx

 
130 
noyabr  1919-da  AC  maarif  naziri  Rəşid  xan  Qaplanov’un 
əmriylə Şəki kişi gimnaziyasına riyaziyyat müəllimi təyin 
edilmişdi  (16).  O,  az  sonra  xəstələnərək  vəfat  edib  və 
Şəkidə  basdırılıb.  Aydəmir  Şəkiyə  gəldikdə  onun  cənazə 
törəniylə qarşılaşıb və dəfn mərasimində alovlu nitq söy-
ləyib.  Bu  müəllimin  cox  gənc  yaşında  dünyasını  dəyiş-
məsi  haqqında  həm  Aydəmirin  “Suyu  arayan  adam” 
romanında, həm də ozamankı mətbuatımızda bilgi var. 
Ə.ƏFƏNDİYEVİN İFADƏSİNİN ARDI 
Əbdülmabud Əfəndiyev bugünün tarixçiləri üçün çox 
maraqlı və dəyərli olan yeni-yeni faktları sadalamaqdadır:  
“Hətta  belə  bir  hadisə  olmuşdu:  mən, 
Əfəndiyev  Əbdür-
rəşid, Qədir Ağa oğlu, Məhəmmədiyyə və Abid Əfəndiyev 
Şəki şəhərində sovetləşməyədək AK(b)P-nin özəyini yaratmışdıq. 
Bundan  xəbər  tutan  Əliabbas  Qədimov  mənə  demişdi:  “Mən 
sizin  aşağıdan  təşkilat  yaratmağınızı  alqışlayıram”.  Bu  məsə-
ləni  ondan  gizli  saxladığımdan  dedim  ki,  bizim  heç  bir  təşkila-
tımız yoxdur.  
Sovetləşmədən sonra, 1920-ci ildə millətçi olmadığını, onda 
bu təmayülün İranda, bir kitabxanada olduğu zaman meydana 
gəldiyini  bildirən  Əliabbas  Qədimov  AK(b)P  sıralarına  daxil 
oldu. 
1921-ci ildə Qədimov AK(b)P-nin digər üzvləri, o cümlədən 
Həşim  Məhəmmədzadə,  Əliəkbər  Mahmudov  və  Həsən 
Əbdürəhman  oğlu  ilə  birlikdə  Xüsusi  Şöbə  tərəfindən  həbs 
edildilər. O zaman mən özəyin katibi idim. 

---

 
131 
Mən  məktubla  Xüsusi  Şöbəyə  müraciət  edərək  belə 
adamlara  ehtiyacımız  olduğunu  bildirib  onların  azad 
edilməsini  xahiş  etdim.  Həbs  olunan  bu  adamlar  25  gün 
sonra  azad  edildilər.  Ancaq  Xüsusi  Şöbədən  məni  xəbərdar 
edərək  bildirdilər  ki,  Həşim  Məhəmmədzadə  “Əhrar”  partiya-
sının  üzvüdür.  Əliəkbər  Mahmudov  isə  nəzarət  altında  olmaq 
şərtiylə azad edilmişdi. 
Xüsusi  Şöbə  qırmızı  ordunun  tərkibinə  birləşdirildikdən 
sonra bu qəbildən olan işlər Tribunalın icraatına verildi. 
Ə.Qə-
dimov  bundan  sonra  həkimlik  fəaliyyətinə  son  qoyub 
vəkil  işləməyə  başladı.  Tribunalın  sessiyalarında,  məhkə-
mələrdə  çıxışlar  edirdi.  Nəhayət,  o  yenidən  həbs  olundu,  bir 
aydan  artıq  yatdıqdan  sonra  azad  edildi. 
Tribunaldan  edilən 
təklif  əsasında  vəkillikdən  imtina  etdi.  Əliabbas  Qədi-
movu  tribunalın  əlindən  atası  aldı.  Guya  onun  hansısa 
xidməti olmuşdu ki, bu da tribunal üzvlərinə bəlli idi. 
Qədimov  1921-ci  ildə  Zaqatalada  məskunlaşdı. 
1923/24-də 
Ə.Qədimov  DSİ  tərəfindən  Zərgər  Əlibala,  Kar  Dəllək 
ləqəbiylə tanınan Nəsrulla Əfəndiyev, Məhəmməd Vahab 
oğlu  və  Baba  Qəbulov’la  birlikdə  həbs  edildi.  Bu  dəfə 
onları mühakimə edib hər birinə 2,5 və 3 il iş verdilər. Ə.Qədi-
mov  həbs 
cəzasını  Şəkidə  çəkdi.  Ara-sıra  xəstəxanaya  da 
gəlirdi. Nəzarət altında olmaq şərtiylə azad edildikdən sonra bir 
müddət  burada  işlədi. 
1930-cu  ildə  Bakıya  köçdü.  Mənə 
məlum olduğuna görə, son vaxtlar o, Qubada yaşayır”. 
Göründüyü  kimi,  müstəntiqin  istəyinə  baxmayaraq 
Ə.Əfəndiyev  Əliabbas  həkim  haqqında  “lazımi”  məlu-
matlar vermir, əksinə, sanki üzünü gələcəyin araşdırıcıla-

---

 
132 
rına  (yəni  bizlərə)  tutaraq  onun  tərcümeyi-halında  unu-
dulmamalı 
məqamları 
sadalayır. 
Şahidin 
tarix 
baxımından  dəyərli  faktlarla  zəngin  ifadəsindən  daha 
sonra öyrənirik:  
“Şəkidə  baş  verən  üsyan  ərəfəsində  mən  Qədimovu  Bakıda 
görmüşdüm. O, mənə dedi ki, müalicə üçün Suraxanıya palçıq 
vannası  qəbul  etməyə  gəlmişəm. 
Beləliklə,  üsyan  zamanı 
Qədimov Şəkidə deyil,  Bakıda olub. 
Əlavə  edib  bildirirəm  ki,  1918-də  Türkiyədə  seminariya 
bitirən, hazırda Bakıda müəllim işləyən 
Əhməd Bayramzadə
49 
Qədimovu tərifləyərək deyirdi ki, Avropa müharibəsi ərəfəsində 
İsveçdə  sosialistlərin  qurultayı  çağırılıb.  Qədimov  İstanbuldan 
bu qurultaya nümayəndə seçilib. 
Qədimovun 
Bəhram  bəy  Nəbibəyov’la  əlaqələri  mənə 
məlum deyil”. 
Yəqin  ki,  müstəntiq  Ə.Qədimovu  dolaşdırmaq  üçün 
1930-cu  il Şəki üsyanının başçılarından olmuş Bəhram bəy 
Nəbibəyov
’la onun əlaqə saxlaması haqqında Ə.Əfəndiyev-
dən  söz  qoparmaq  istəyib,  ancaq  yenə  də  məqsədinə 
çatmayıb. 
Göründüyü  kimi,  şahid  Əbdülmabud  Əfəndiyev 
ağzıbütöv adamdır və nəinki Əliabbas Qədimovu “ilişdir-
məyə”  çalışan  çekistlərin  əlinə  “dişədəyən”  heç  bir  fakt 
verməyib, əksinə, ən kiçik fürsətdə belə onun xeyrinə olan 
faktları  qabardıb,  onun  təmizə  çıxarılmasına  cəhd  edib. 
Elə  buna  görədir  ki,  izahat  bitdikdən  sonra  o,  Ə.Qədi-
                                                 
49
 Əhməd  Bayramzadə  1919-cu  ildə  Şəki  kişi  gimnaziyasının 
müəllimi idi (5). 

---

 
133 
movun  xeyrinə  olacaq  bir  hadisəni  də  xatırlayarıb  və 
onun dindirmə protokoluna salınmasına nail olub: “Daha 
bir əlavə edib məlumat verirəm ki, Vahid Əfəndiyev Qədimovun 
özünün yanında deyib ki, Aşqabadda maşınist işləyərkən tez-tez 
parovozda  Əliabbas  Qədimovun  verdiyi  gizli  ədəbiyyatı 
daşımışam”
. Əslində bu, “Əliabbas Qədimov inqilabçı olub, 
ondan əl çəkin” deməkdir. 
ƏLİƏŞRƏF KƏRİMOVUN İFADƏSİ 
DT çavuşu Xasayev 11 fevral 1937-də Şəki şəhər sakini, 
Şəki ipək kombinatının direktoru, 1920-dən AK(b)P üzvü, 
ailəli,  savadlı,  mühakimə  olunmamış,  Azərbaycan  SSR 
vətəndaşı Əliəşrəf İsmayıl oğlu Kərimov’u da şahid kimi 
dindirib.  İnsanları  gedərgəlməzə  göndərən  bədnam 
“üçlüy”ün  Şəkidə  ən  fəal  üzvlərindən  olan  Ə.Kərimov 
nəinki  doğma  şəhərində,  hətta  ətraf  bölgələrdə  də  çox 
evlər  yıxıb,  çox  ocaqlar  söndürüb.  Bu  peşəkar  çekist 
Ə.Qədimovu  da  aradan  götürmək  üçün  onun  haqqında 
bildiyi  və  eşitdiyi  hər  şeyi  ən  xırdalığınadək  ortaya 
qoyub.  Onun  Türkiyədə  oxuduğunu  və  türkpərəst  oldu-
ğunu istintaqın nəzərinə çarpdırmaq üçün onu “Qədimov 
Abbas əfəndi” adlandırır:  
“Həkim  Qədimov  Abbası  1917-ci  ildən  həkim  kimi  tanıyı-
ram. Həmin vaxt o, Türkiyədən gəlmişdi və ona “Abbas əfəndi” 
deyirdilər.  Qədimov  Abbasın 
əksinqilabi  fəaliyyəti  ilə  bağlı 
mənə aşağıdakılar bəllidir. 
Hələ 1919-cu ildə Dağlıq Qarabağda erməni-müsəlman 
qırğını  vaxtı  Qədimov  Abbas  və  Nurməhəmməd  əfəndi 

---