Microsoft Word Hazir kitab docx
Yüklə 3,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
138 ğurmur. İstintaq işində bundan sonrakı sənəd iyun ayına aiddir. Deməli, bu izahat yanvar-iyun ayları arasında, böyük ehtimalla, şahidlər də dindirildikdən sonra yazdırılıb. Bu vaxt, təbii ki, “NKVD” artıq ən sınanmış işgəncə üsullarıyla müttəhimi “yola gətirmiş”, onu özünə lazım olan ifadələri nəinki söyləməyə, hətta yazmağa “razı salmışdı”. Burada da gözlənilməz, qeyri-adi heç nə yoxdur. Stalinin baş memar olduğu inkvizisiya hüquq sistemi qarşısında bığıburma marşallar və ordu gene- ralları, Siyasi Büro üzvləri özlərinin əksinqilabi cinayət törətdiklərini boyunlarına alıb güllələnməyə layiq olduqlarını öz dilləriylə bəyan edirdilərsə Əliabbas Qədimovu bu gün ağzıgöyçəkcəsinə qınamağa kim- sənin mənəvi haqqı yoxdur! Şəkidə İspalkom Ələşrəfin gedərgəlməzə göndərdiyi insanların övladları, nəvə- nəticələri bizimlə, şübhəsiz, razı olarlar. Beləliklə, baxaq görək “NKVD” mənən məğlub ol- duğu, ancaq cismən qalib gəldiyi Əliabbas Qədimovdan nə almağı bacarıb. “Antisovet ifadələrimə görə 1927-ci ildə mən həbs edilərək yaşadığım yerdə 3 il iş aldım. Şəkidə cəzamı çəkərkən Özbə- kistana göndərilmək üçün 3-4 aydan sonra Bakıya sürgün edildim. Üsyan yatırıldıqdan sonra Bakıya gəlmiş şəkililərdən Şabalıdlı Şeyx’in 54 və Türkiyədən göndərilmiş 4 nəfərin qaldı- rdığı üsyan haqqında Bakıda eşitdim. Şəkililərin dediyinə görə, Türklər bu 4 nəfər vasitəsiylə silah və pul boyun olmuşdular. 54 Şəkinin Baş Şabalıd kəndindən olan Molla Mustafa Məhəmməd oğlu Şeyxzadə nəzərdə tutulur. 139 Mən Bakıda mərhum Məhəmməd bəy Hüseynbəyov’la görüşdüm. O, deyəsən, Şimali Qafqazdan gələrək Şəkidəki xəstə qardaşının yanına tələsirdi. O, mənə bildirdi ki, mənim məlu- matıma görə, Türklər Azərbaycanın əksinqilabçı partiyalarıyla əlbir olaraq ASSR-in müxtəlif bölgələrində üsyan qaldıracaqlar. O, bir keçmiş müsavatçı kimi məndən xahiş etdi ki, Müsavat təşkilatının rəhbərliyindəki şəxslərdən biri vasitəsiylə bu xəbərin gerçək olub-olmadığını yoxlayım. Mən rəsmi şəxslərdən kimsəni tanımırdım, ancaq “DPZ”- də 55 dustaq olarkən oradakı müsavatçılardan, o cümlədən Kərbəlayı Vəli Mikayılovdan 56 dəfələrlə Mədinə xanımın Müsavatın mərkəzi simalarından biri olduğunu eşitmişdim. Onun yanına getmək üçün heç bir tanışım, parolum və b. yox idi. Ancaq o, mənim həyat yoldaşımın 1925-ci ildə bitirdiyi 55 Rusca «дом предварительного заключения» (“ilkin dustaqlıq evi”) sözlərinin qısaltmasıdır. Bu dustaqxana indiki Nizami metrosu ilə üzbəüzdəki 16-mərtəbə bunanın arxasında, Quba yolundakı əski şirniyyat fabrikinin binasında yerləşirdi. 56 Kərbəlayı Vəli Mikayılov 1877-ci ildə Bakıda doğulub. Görkəmli ictimai-siyasi xadimdir. Müsavat Partiyasının qurucularındandır. Zaqafqaziya Seyminin və Azərbaycan Milli Şurasının üzvü (1918), Azərbaycan Cümhuriyyəti (1918-1920) dönəmində Hökumət mətbəəsinin müdiri olub. Sovet hakimiyyəti zamanı Bakıda 42-ci məktəbdə müəllim, Maarif Komissarlığının nəşriyyat şöbəsində ticarət agenti işləyib. Gizli müsavat təşkilatıyla əlaqəsinə görə 1923-cü ildə həbs edilib, 25.4.1924-cü ildə 3 illiyə Yaroslavla sürgün edilib (AR MTN arxivi, PR-19894). 1928-ci ildə yenidən tutulub və buraxılıb (AR MTN arxivi, PR-41457, 4-cü cild). Güney Azərbaycana mühacirət edib və müharibə zamanı sovet qoşunları buraya girərəkən kommunistlər onu Zəncanda məhv ediblər. 140 seminariyanın direktoru idi. Qərara gəldim ki, yetirməsinin əri olmasından istifadə edərək onunla görüşüm. Təxminən aprelin 20-ci günlərində onun evinə getdim. Məni hörmətlə Abbas əfəndi kimi qarşıladı və çaya qonaq etdi. Deyəsən, otaqda yalnız ikimiz idik. Soruşdi ki, Şəkidə necə yaşayırlar? Ona dedim ki, mənim bildiyimə görə, Şəkidə üsyan gedir və ondan Müsavat partiyasının buradakı rolunu soruşdum. Mədinə xanım cavab verdi: “Heç bir rolu yoxdur; bu, başdan-ayağa provokasiyadır”. Elə hiss etdim ki, o, mənə inanır. Mən çıxıb getdim, ancaq bir gün sonra yenə onun yanına qayıdıb sorğumu təkrarladım və “doğrudanmı məhv olan xalqa kömək etmək istəmirsiniz?”- deyə əlavə etdim. O, qəti şəkildə “yox” deyərək imtina etdi. Mən ondan xariclə əlaqəsinin olub-olmadığını soruşdum. O, müsbət cavab verərək Çəyirtkə təşkilatının 57 bir iştirakçısı vasitəsilə İranla əlaqə saxlayır. O, məni həmin şəxslə calaşdırmağa söz verdi, ancaq o, bu vaxt Bakıda olmadı. Şəkiyə Türkiyədən gəlmiş 4 şəxsin rolunu aydınlaşdırmaq üçün mən Mədinə xanımdan Türkiyə ilə əlaqələrini soruşdum. O, əlaqələrin olduğunu bildirdi və soruşdu ki, bu, Sizin nəyi- nizə gərəkdir? Cavab verdim ki, oraya getməyim pis olmazdı. 57 Çəyirtkə ilə mübarizə təşkilatı nəzərdə tutulur. Kərbəlayı Vəli Mikayılov 141 Ancaq Şəkidən gələnlərin hamısının dönə-dönə danışdığı 4 nəfər haqqında mən ona heç nə demədim. Şəkililərdən öyrəndim ki, üsyandan öncəki son ayı Bakıda yaşamış Bəhram bəy Əlicanbəyov aprelin 20-ci günlərində burada, onun qardaşı Mustafa Əlicanbəyov isə Tiflisdə həbs olunublar. Mən Mədinə xanımın dediklərini rəhmətlik Hüseynbəyova çatdırdım ki, üsyan başdan-ayağa provokasiyadır. Bundan sonra o, Şəkiyə yola düşdü. Həbs edildiyim günədək bir daha Mədinə Qiyasbəyovanın yanında olmadım. Yaxşı xatırlamıram, iki, ya üç il sonra Qubada qəbuluma bir qoca kişi gələrək onu Mədinə xanımın göndərdiyini və İranla əlaqə yaradan həmin şəxs olduğunu dedi. Mən ondan xaricdən nə kimi xəbərlər olduğunu soruşdum. O, öz adamını gözləmədən İrandan çıxdığıını və növbəti səfərində məlumat gətirə biləcəyini söylədi. Bu Torpaq Komissarlığı qulluqçusu özünün xidməti işləriylə bağlı gəlmişdi. 1933-cü ildə mən həkim kimi bir evə guya xəstə üstünə çağırılmışdım. Orada keçmiş ağ zabit kimi 1927-1929-cu illərdə “DPZ”-də və Bayıl türməsində yatmış Heydər bəy Məhəm- mədbəyov’la rastlaşdım. O, Qubada Müsavat ideyalarını təbliğ etməyi mənə “rəsmən” təklif etdi. Onun təklifindən qəti şəkildə imtina edərək bildirdim ki, siyasi əqidəcə müsavatçı deyiləm. 1935-ci ildə mən yenə də həmin Heydər bəy Məhəm- mədbəyovun yanına dəvət olundum, ancaq bu dəfə o, həqiqətən xəstə idi və aramızda heç bir siyasi söhbət olmadı. Onu bir daha görmədim. Yüklə 3,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|