Microsoft Word history of east theatre
Yüklə 1,18 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “pəşşn pleys”
- “Məcmuyeyi-cəngi şəhadət”
- “Şəbihgərdan”
_____________Milli Kitabxana_____________ 185 tamamlanırdı. Bununla da şiə məmləkətinə təqribən iki ay (məhərrəm və səfər) müddətində emosional bir qayədə yaşanılacaq təziyələr qədəm qoyurdu. Təziyələr fasilə vermədən 40 gün davam edəcək və bu 40 gün ərzində müxtəlif yerlərdə şəbih tamaşaları oynanılacaqdı. Şəbih tamaşalarının mövzusu, sujeti Kərbəla hadisələrindən və ya həzrət Əlinin həyatından götürülmüş pyeslər əsasında düzənlənir. Müsəlman dünyasının bu dini dramları Ninəva çölündə şəhid düşmüş şiə qəhrəmanlarının iztirablarından, əziyyət-lərindən, şücaətindən, sədaqətindən bəhs edən rövzələrə söykənirdi. İslam mədəniyyəti şəbəkəsində isə rövzələrin sayı-hesabı yoxdur. Müsəlman Şərqinin müxtəlif dövrlərdə yaşamış mütəfəkkirləri, alimləri, tarixçiləri və şairləri külli miqdarda rövzələr (rouzələr) yazmışlar. Avropada şəbihləri “pəşşn pleys” adlandırıb onları “ehtiraslı pyeslər” kimi qələmə verirlər. Tarixi XVI əsrdən üzü bəri hesablanan bu epik başlanğıca tabe dramların qəhrəmanlarını üç qrupda cəmləşdirirlər: 1) suyuşirin personajlar - imam Hüseyn və onun tərəfdarları, qohumları bu kateqoriyaya aiddir; 2) qanıacı personajlar - Yezid ibn Müaviyə, Şümr, Ömər ibn Səəd, Malik ibn Nusayr bu sıraya daxildir; 3) tərəddüd edən personajlar - ibn Hürr kimi fikrini dəyişib əməlindən peşman olan obrazlar. Avropada dini dramlar əsasən üç məcmuə ilə təqdim edi- lən toplulara görə tanınır. Bunalardan birincisi Fətəli şah Qacara mənsub “Məcmuyeyi-cəngi şəhadət” adı ilə məşhurlaşmış topludur ki, 33 məclisdən ibarətdir. Məclislərin bəzisi A. Kudesko, Şarl Virold və Anri Jenere tərəfindən tərcümə edilmişdir. Şiələrin çox sevdiyi “Əliəkbərin şəhidliyi” _____________Milli Kitabxana_____________ 186 məclisi bu məcmuəyə aiddir. İkinci məcmuəni Bağdadın alman konsulu Vilhelm Litten dərc etdirmişdir. Üçüncü məcmuəni toplayıb ingiliscə çapa hazırlamış adam polkovnik ser Riçard Pelli olmuşdur. Bu toplular vasitəsilə “Həzrət Abbasın ölümü”, “İbn Hürrün tərəddüdü”, “Müslüm balaları”, “Qasım otağı” kimi şəbih dramları Avropada işıq üzü görmüşdür. Şəbih tamaşaları xüsusi təkyələrdə, - iri çadırlarda, - oynanılardı. Tamaşaların xərcini təkyədarlar çəkirdilər. Şiə camaatı hələ məhərrəm ayından öncə bu şəbihlərə hazırlıq işi aparardı. Bu hazırlıq prosesinin əsas yükü həmişə şəbihgərdanın boynuna düşərdi. “Şəbihgərdan” şəbihi təşkil edən adama, şəbih rejissoruna deyilir. Təziyələr yaxınlaşarkən şəbihgərdan qapı-qapı gəzib şəhidlərin və onların qatillərinin şəbihlərini müəyyənləşdirirdi. Yezidin, Şümrün şəbihlərini tapmaq həmişə xüsusi çətinlik törədirdi. Çünki heç kim şiələrin sevimli imamının qatilini oynamaq istəmirdi. Ona görə də şəbihgərdan bu aktyorları əsirlərin, kafirlərin içindən seçirdi. İmamın qatillərinin şəbihini çıxarmaq həyat üçün təhlükəli bir iş idi. Məsələ bu ki, cuşa gəlmiş şiə seyrçiləri şəbihi Yezidin və ya Şümrün özü bilib onu asanlıqla öldürərdilər. Təkyələrin qurulub bəzədilməsinə də şəbihgərdan nəzarət edirdi. İranda təkyələr bir qayda olaraq yaraşıqla düzəldilirdi. Bunun səbəbi də odur ki, tacirlər, məmurlar, varlı şəxslər sanki öyünüb, bir- birilə bəhsə girib təkyələri daha çox rövnəqləndirməyə çalışardılar. Nəticə etibarı ilə təkyələr bahalı xalçalarla, Kəşmir şalları ilə, zərif çini və qızıl qablarla bəzədilərdi. Təkyələr adətən düzbucaqlı formasında olurdu. Onların ən böyüyü şəhərin mərkəzi bölgəsində qurulurdu. Belə təkyələr 3- 4 min seyrçi tuturdu. Təkyələrin böyründəcə səkquxanalar (su “evləri”) və tağnümalar (qrim otaqları) ucaldılırdı. Səkquxanalarda camaata su, şərbət paylanılırdı. Tağnümalar isə aktyorların geyim otaqları idi. Tamaşadan öncə təkyənin içində _____________Milli Kitabxana_____________ 187 iri bir piştağ (taxt) qurulurdu, böyründə isə minbər. Minbər rovzəxanın çıxışı üçün nəzərdə tutulurdu. Bu piştağ, onun üzərində qoyulmuş xurma ağacının budaqları Kərbəla çölünü, bir vedrə su isə Fərat çayını bildirirdi. Şəbihlər bu piştağın üstündə çıxış edirdilər. Onlar əksərən öz rollarının sözlərini öyrənmirdilər və birbaşa şəkildə şəbihgərdanın göstərişlərindən asılı olurdular. Hətta şəbihgərdan səhnədə gəzib əlindəki ağacla onlara necə rəftar edəcəklərini göstərirdi. Şəbihlər rollarını tamamladıqdan sonra səhnəni tərk etmirdilər; aşağı əyləşib adi seyrçiyə çevrilir və hadisələrə, sözlərə, nidalara mömin şiə kimi reaksiya verirdilər. Suyuşirin qəhrəmanların şəbihləri ağ qaftan, yaşıl ya qırmızı əba geyinirdilər, başlarına yaşıl çalma qoyurdular; çiyinlərində iosə qızılı tikmələr olurdu. Döyüş səhnələrində onlar qılınc bağlayırdılar, yumşaq dəridən hazırlanmış ağ uzunboğaz çəkmə geyinirdilər. Evdə, qohumlarının yanında isə bu qəhrəmanlar sadə başmaqlarda (nəleynlərdə) gəzirdilər. Qanıacı personajların şəbihlərinin əynində isə qara rəng üstünlük təşkil edirdi. Qadınların şəbihləri də qara çarşablarda olurdular. Tərəddüd edən (və ya peşmanlamış) personajların geyimlərində ağ və qırmızı rənglərin kombinasiyasından yararlanırdılar. Mələklər cübbə geyinirdilər, başlarına isə tac qoyurdular. İmam Hüseynin şəbihi mütləq yaraşıqlı ortaboylu adam olmalıydı və qılıncın dəstəyi boyda saqqal saxlamalıydı. Həzrət Abbasın şəbihi isə mütləq ucaboy, enlikürək şiələr arasından seçilməliydi. Tamaşaların əsas personajlarına həm də “daimi personajlar” deyirdilər. Şəbih tamaşaları başlanmamışdan öncə təkyədə rövzəxan- lar, mərsiyəxanlar, nouhəxanlar çıxış edirdilər, bir növ seyrçi auditoriyasını tamaşadan öncə coşdururdular, onları melodramatik ovqata kökləyirdilər. Bu tamaşalarda hər bir ifadə, hər bir replika, hər bir nida ağlamaqla, şivənlə, acı Yüklə 1,18 Mb. Dostları ilə paylaş:
|