Microsoft Word içindekiler doc

Celal Demir 
42 
A. YAPI BAKIMINDAN İSİM TAMLAMALARI 
 
1. Ekli Tamlamalar 
a.
 
İyelik Ekli Tamlamalar 
birinci öge + 
Ø (ilgi hâli eki) + ikinci öge + iyelik eki 
Bu gruba giren tamlamaların ikinci ögesinde iyelik eki bulunmakta fakat birinci ögesinde ilgi h
âli 
eki bulunmamaktadır. Yeni dil bilgisi kitaplarında bu kelime gruplarına  “belirtisiz / belirsiz ad 
tamlaması” denmektedir: olay yeri, gönül bağ + ı, Türk yurt + u, doğum gün + ü, sonuç bildiri + si, 
yayla hava + sı, Zeytin ağaç + ı, Türk köylü + sü, karınca ordu + su gibi. 
 
Bu tür isim tamlamalarında ilgi h
âlindeki öge, kendi içinde başka bir kelime grubu veya cümle 
olabilir. Fakat iyelik ekli öge bir isim veya isim gibi kullanılan bir sözcük olur: Eski zaman sevdalar + ı, 
uzun romanları okuma zorkluk + u Taze soğan koku + su, Ortadoğu’yu işgal etme planlar + ı sonradan 
görme suçlama + sı, yeniden seçilememe endişe +si, “Yüzde yüz gelirim.” düşünce + si, “İçeri girmek 
yasaktır!” yazı + sı gibi. 
b.
 
İlgi Ekli Tamlamalar 
birinci öge + ilgi h
âli eki + ikinci öge + Ø (iyelik eki) 
Bu grupta yer alan kelime gruplarının birinci ögesine ilgi h
âli  (+in / + nin) eki getirilir, ikinci 
ögesine iyelik eki getirilmez. Bu tamlamalara, bazı dil bilgisi kitaplarında “genitif grubu”
76
 denmektedir. 
Birinci öge isim veya zamir olabilir: biz + im kız, siz + in ev, komşu + nun bahçe, Ahmet + in araba, ben 
+ im çocuklar, sen + in kafa, Şükrü + nün oğlan gibi. 
 
Bu tür tamlamalarda ögelerin her ikisi de kendi içinde başka bir kelime grubu olabilir. Ancak ilgi 
h
âlindeki öge bir zamir ise bu durum söz konusu olmaz: ben + im eski araba, Ayşe + nin defter, Kerim + 
in eski ev, Mehmet Ağa + nın bozuk araba, siz + im büyük oğlan, biz + im haftalık izinler, sen + im 
dünyalık işler, Biz + im Erzurum’dan gelecek malzemeler, Siz + in Ankaradaki ev, siz + in İstanbul’da 
okuyan oğlan, çarşıdaki dükk
ân + ın arka duvar gibi. 
c.
 
İyelik ve İlgi Ekli Tamlamalar 
birinci öge + ilgi h
âli eki + ikinci öge + iyelik eki 
Bu tür tamlamada birinci ögede ilgi h
âli eki, ikinci ögede iyelik eki bulunmaktadır. Grubu 
oluşturan ögelerin her ikisi de eklidir. Dil bilgisi kitaplarında bu tür tamlamaya “belirtili / belirli ad 
tamlaması” denmektedir: herkes +in dert + i, iş + in kolay + ı, çocuk + un uyku + su, yazar + ın öykü + 
sü, bizi + m insan + ımız, siz in gelme niz, onlar + ın endişeler + i gibi. 
Bu tür isim tamlamalarında da ögelerin her ikisi de kendi içinde ayrı bir kelime grubu olabilir: 
seninle çalışma + nın en güzel yan + ı, geriye kalan yüzde elli + nin beklenti + si, biz + im en büyük arzu 
+ muz, onlar + ın bizden istedik + leri, herkes + in bir geleceğe yönelik hayaller + i, sen + in İstanbuldaki 
çalışmalar + ın, bu çocuklar + ın oyunlar + ı , mavi gökler + in beyaz ve kızıl süs + ü, batan gemi + nin 
mallar + ı, bin yıldan uzun bir gece + nin beste + si, eski günler + in hatırı, deterjanlı su +(y)un temizleme 
güç + ü, bu insanlar + ın gülümseyen yüz + leri, hangi öğrenci + nin not + u, eski köy + ün yeni 
âdet + i 
gibi.  
                                                 
76
 Ergin, 1983: 393 

---

Türkiye Türkçesi Gramerlerinde İsim Tamlaması Sorunu ve Bir Tasnif Denemesi 
43 
d.
 
Birleşik İsim Tamlamaları 
 Birleşik isim tamlaması, üç şekilde kurulabilir. Başka bir deyişle iki veya daha çok isim 
tamlamasının birleşimi üç biçimde olabilir: 
isim tamlaması + isim / isim ögesi : aşk şiirleri antoloji + si 
isim / isim ögesi + isim tamlaması: Sivas yardımlaşma dernek + i 
 isim 
tamlması + isim tamlaması :  insan kaynakları takip çizelge + si 
Bu tür tamlamada ögelerden biri veya her ikisi de kendi içinde belirtili veya belirtisiz isim 
tamlaması olabilir. Bu tür tamlamalar, en az iki isim tamlamasının ekli veya eksiz olarak birleşmesinden 
oluşmaktadır.  
“Birleşik” sözcüğü ile en az iki isim tamlamasının ekli veya eksiz birleşerek oluşturduğu yeni bir 
isim tamlaması kastedilmektedir. Bu tür tamlamalara yeni dil bilgisi kitaplarında  “zincirleme ad / isim 
tamlaması” denmektedir: insan haklar + ı beyanname + si, Ankara Ticaret Oda + sı, Osmanlı Devlet + i 
eğitim sistem + i, güneş ışınlar + ı + nın etki + si, belediye başkanlar + ı toplantı + sı, ermişler + in yüz 
+ ü su +(y)u hürmet + i, banka hesap numaralar + ı, Atatürk Öğrenci Yurt + u, yer altı suları araştırma 
rapor + u gibi.. 
 
Bu tür isim tamlamalarında ögelerden biri veya her ikisi de kendi içinde isim tamlamasıdır. 
Ancak bu ögelerin içinde başka kelime grupları bulunabilir: (ben + im) Hakk’a tapan milletim + in hakk 
+ ı, kestane ağaçları + nın serinletici gölge + si, Çanakkale Boğazı + nın serin sular+ı gibi.  
 
e. Eksiltili İsim Tamlamaları 
Ø (birinci öge) + Ø (ilgi hâli eki) + ikinci öge + iyelik eki 
Bazı durumlarda isim tamlamasının ilgi h
âlindeki ögesi düşürülebilir. “İyelik ekleri eklendikleri 
kelime dışında bir şahıs ifade ettikleri için iyelik grubunun / isim tamlamasının yalnız tamlanan unsuru 
da grubun yerini tutabilir. Babam (benim babam), meyvesi (onun meyvesi) gibi.”
77
 Türkçede bu tür 
kullanımlar son derece yaygındır. İlgi h
âlindeki öge zamir ise, bu sözcük çoğu kez düşürülmektedir: 
 
“Sözümü dinlediler.”, “Geldiğinizi duymadım.”, “Kapımız herkese açık.”, “Babasıyla  eskiden 
beri tanışırım, 
(arkadaşımın)dede + si, (binanın)çatı + sı, (arsanın) orta + sı… 
Kullanımı yaygınlık kazan eksiltili tamlamalar da bulunmaktadır: Tek baş + ı (na kaldı), yalnız 
baş + ı (na ne yaparsın), yıllar önce + si (ne uzanalım), ardı arka + sı (kesilmiyor), öte beri + si(bize 
emanet), geri + si (gelmedi), daha + sı (var), bir yıl sonra + sı (nı merak ediyorum), benden sonra +sı 
(tufan), yüzde elli + si (çekimser oy kullandı), size göre olan + ı (kalmadı), bir + i (beni aramış), kim + i 
kimse + si (yok mu), fazla +sı (ile ödedim, ara + sı (iyi değilmiş) …  
 
2. Eksiz Tamlamalar 
a. Ek Almamış (Takısız) Tamlamalar: Bu grupta ele alınan tamlamaların birinci ve ikinci 
ögelerinde çekim eki bulunmamaktadır. Bu tür kelime gruplarının isim tamlaması mı, sıfat tamlaması mı 
                                                 
77
 Ergin, 1983 :383. 

---