Microsoft Word içindekiler doc

Celal Demir 
40 
Mayzel, diğer tamlama türleri gibi bu kelime grubunu da ayrıntılı olarak incelemiş, ifade ettiği 
anlamları dokuz gruba ayırmıştır
73
. Mahzar Kükey ise bu tür tamlamanın ad tamlaması değil gerçekte bir 
sıfat tamlaması olduğunu ayrıca vurgulamıştır
74
.  
Bazı yazarlara göre takısız tamlama türü Türkçenin yapısına uymamakta, bu tamlama türünün 
tarih
î metinlerde örneği bulunmamaktadır. Bazı yazarlara göre bu tamlama türü sadece Türkiye 
Türkçesinde değil, Türkçenin diğer çağdaş şivelerinde de yaygın olarak kullanılmaktadır
75
. 
SONUÇ ve BİR TASNİF DENEMESİ 
Eski dil bilgisi kitaplarında isim tamlamasının tanımı ve tasnifi konusunda önemli bir sorun 
bulunmuyordu. Bu eserlerin çoğunda isim tamlaması  aşağı yukarı aynı cümlelerle tanımlanmış, aynı 
terimlerle adlandırılmış ve aynı başlıklar altında gruplandırılmıştır. Hatta çoğunda aynı örnekler 
gösterilmiştir.  
1932’de Türk Dili Tetkik Cemiyeti’nin kurulmasından sonra Arapçanın kurallarını değil, 
Türkçenin kendi özelliklerini esas alan yeni dil bilgisi kitapları yazılmaya başlanmıştır. Bu aşamada 
dilimizin bütün özellikleri gibi kelime gruplarının da ayrıntılı olarak ele alındığını bütün özelliklerin 
yeniden adlandırıldığını, bütün kuralların yeniden tanımlandığını söyleyebiliriz. Türkçe isim 
tamlamasının da gerek yapısal özellikleri gerekse anlam özellikleri bu dönemde ayrıntılı olarak ele 
alınmıştır. 
Ancak bu dönemde ve daha sonra, isim tamlamasını tanımlama, adlandırma ve tasnif etme 
konusunda birlik sağlanamamıştır. Çünkü bu çalışmalarda ‘ayırarak değil, birleştirerek inceleme’ eğilimi 
etkili olmuştur. Yazarlarımız, isim tamlamalarını aralarındaki farklılıklara göre gruplandırmak yerine 
benzeyenleri bir araya getirerek başlık sayısını azaltmayı daha faydalı görmüşlerdir.  
“İsim tamlaması” ve benzer başlıklar altında toplanan örnekleri, aralarındaki anlam veya şekil 
benzerliğini dikkate alarak, bir başlık altında toplamak, ister istemez, dildeki ayrıntıların üzerini 
örtecektir. Öyle yapmak yerine bu kelime grupları arasındaki küçük farklılıkları bile değerlendirerek 
dildeki zenginliği göstermek daha doğru bir yaklaşım olabilir. 
                                                                                                                                                             
artması ile zincirleme takısız tamlamanın sözcükleri de artar: iki paket sigara, beş kutu kesmeşeker, beş metre kumaş, yüz on 
yedi metre tül vb. sayı adları da takısız tamlama biçiminde sıralanır ve rakam büyüklüğüne göre sayı adı artar: bin sekiz yüz 
on yedi, on milyon dokuz yüz vb. Aslında yedi kat gibi tamlamalar da takısız tamlama sayılır. Özellikle beş elma, üç kalem eşya 
gibi. Ayrıca sağ sol ön arka gibi sözcükler de takısız tamlama kurarlar: sağ el, sol, el, ön kapı arka oda yukarı mahalle, aşağı 
salon vb.” (Hatiboğlu, 1972:18-20). 
73
 “a) Birinci öge bir madde ismini, ikinci öge de ondan yapılan nesneyi ifade eder: taş köprü, altın saat… b) Birinci öge bir 
sosyal durumu, ikinci öge ise has ismi ifade eder: çoban hasan, Mimar Sinan…c) Birinci öge milliyeti, ikinici öge ise bir 
mesleği ifade eder: tatar arabacı, Ermeni ebe, Rum kemancı… Bu durumda ikinci öge iyelik ekli söylenebilir: Bulgar generali, 
Ermeni komitecisi…ç) Birinci öge cinsiyeti veya yaşa aidiyeti ikinci öge ise bir canlı varlığı ifade eder: kadın doktor, erkek 
sincap, dişi serçe…d) Birinci öge unvanı, ikinci öge has ismi ifade eder: mösyö Ribot, Madam Mihaylov, Mister Robinson…e) 
Birinci öge has ismi, ikinci öge ise unvanı ifade eder: Mehmet Ağa, Ahmet Efendi, Enver Bey… f) İkinci öge karşılaştırma 
objektini ifade eder: 1. Birinci öge hayvan veya mevhum canlılar ikinci öge bunların özel huyuna sahip olanı ifade eder: eşek 
oğlan, aslan asker…2. Birinci öge bir şeyi ikinci öge insan vücudundan bir parçayı ifade eder: gül yanak, kiraz dudak, pala 
bıyık…3. Birinci öge karakteristik vasfıyla bir şeyi, ikinci öge onunla karşılaştırılan şeyi ifade eder: silindir şapka, toz şeker, 
kaymak k
âğıt. Bu nevi izafet son zamanlarda meydana gelmiş yeni terkiptir. g) Birinci öge bir sayı ifade eder, ikinci öge bu 
sayı ile sayıldığını gösterir: 5 masa, 17 defter. ğ) Birinci öge ölçü derece veya tür gösterir. İkinci öge ise bu ölçüde alınan 
maddeyi ifade eder: iki metre kumaş, beş litre süt, bir bardak su” (Mayzel, 1958: 293-295). 
74
  “Tamlayan ve tamlanan adların ikisinin de ek almadan ad tamlaması oluşturması olanaksızdır.  Şu örnekler ad tamlaması 
değil birer sıfat tamlamasıdır: tahta köprü, taş yol, demir kafes, altın yüzük.” (Kükey, 1975:116). 
75
  “Günümüz Azerbaycan Türkçesinde bu biçim fazla yaygın değildir. Öteki Türk lehçelerinde her iki tarafı eksiz olan 
tamlamalar sık sık göze çarpar.” (Ferhat Zeynelov, Türk Lehçelerinin Karşılaştırmalı Dilbilgisi. Çeviren: Yusuf Gedikli, Cem 
Yayın Evi, İstanbul 1993, s. 82). 

---

Türkiye Türkçesi Gramerlerinde İsim Tamlaması Sorunu ve Bir Tasnif Denemesi 
41 
Bu bağlamda Türkçedeki isim tamlamalarını yapı özelliklerine ve anlam özelliklerine göre ayrı 
ayrı incelemek gerektiğine inanıyoruz.  
 Bütün 
bunları dikkate alarak şöyle bir tasnif yapabilir: 
TÜRKİYE TÜRKÇESİNDE İSİM TAMLAMALARI 
A.
 
YAPI BAKIMINDAN TAMLAMALAR 
1. Ekli Tamlamalar 
a. İyelik Ekli Tamlamalar 
b. İlgi Ekli Tamlamalar 
c. İyelik ve İlgi Ekli Tamlamalar 
d. Birleşik İsim Tamlamaları 
e. Eksiltili İsim Tamlamaları 
2. Eksiz Tamlamalar 
a. Ek Almamış (Takısız) Tamlamalar 
b. Eki Düşürülmüş Tamlamalar 
B.
 
ANLAMI BAKIMINDAN TAMLAMALAR 
1. İyelik (Aitlik / Sahiplik) Bildiren Tamlamalar 
a. Birinci Ögenin Aitliğini Belirten Tamlamalar  
b. İkinci Ögenin Aitliğini Belirten Tamlamalar 
2. İlgi Bildiren Tamlamalar 
a. İlgi Kurmak İçin Oluşturulan Tamlamalar 
b. Mevcut İlgiyi Belirten Tamlamalar 
3. Bölüm ve Kısım Bildiren Tamlamalar  
a. Bir Bütünün Bölümünü Belirten Tamlamalar 
b. Bir Bütünün Kısmını Belirten Tamlamalar 
4. Benzerlik Bildiren Tamlamalar 
a. Ekli Tamlamalar 
b. Eksiz Tamlamalar 
5. Nitelik Bildiren Tamlamalar 
a. Birinci Ögeye Yönelik Olanlar  
1. Özellik Belirten Tamlamalar 
2. Niteleyen Tamlamalar 
b. İkinci Ögeye Yönelik Olanlar 
1. Ekli Tamlamalar 
2. Eksiz Tamlamalar 
6. Sebep Bildiren Tamlamalar 
7. Eylem İlgisi Bildiren Tamlamalar 
a. Özne-Eylem İlgisi Bildirenler 
b. Nesne-Eylem İlgisi Bildirenler 
8. Tür Bildiren Tamlamalar 
9. Ürün (İstihsal) Bildiren Tamlamalar 
a. Ekli Tamlamalar 
b. Eksiz Tamlamalar 
10. Zaman Bildiren Tamlamalar 
11. Mecazlı Tamlamalar 
12. Belirsizlik Bildiren Tamlamalar 
13. Kalıplaşmış Tamlamalar 
a. Bitki İsimleri 
b. Hayvan İsimleri 
c. Yer İsimleri 
ç. Eşya İsimleri 
d. Organ İsimleri 
e. Yiyecek İsimleri 
…. 
 

---