Microsoft Word içindekiler doc

Celal Demir 
52 
sözler içinde iyelik ekli kelime grupları da önemli bir yer tutmaktadır. Bu gruptaki tamlamalar, mecaz
î 
anlamda kullanıldığı için grubu oluşturan ögeler arasındaki anlam ilgisi belirgin ve mantıklı olmayabilir. 
Zaten bu kelime gruplarının çoğu temel anlamıyla düşünüldüğünde mantığımıza uymamaktadır:  bit 
yeniği, ayak üstü, tuz ekmek hakkı, devlet kuşu, ne oldum delisi, talih güneşi, ayak altı, edep dışı, göz 
nuru, anam südü, isyan bayrağı, ümit ışığı, adam evl
âdı, akıl hocası, can kulağı, gönül avcısı, gönül 
penceresi, hasret ateşi, l
âf salatası, namus borcu, ömür törpüsü, ümit ışığı, yüz karası, baş belâsı gibi. 
12.
 
Belirsizlik Bildiren Tamlamalar 
 
Bu gruptaki tamlamalar bir varlığın belirsizliğini ifade etmek veya bir varlığın kimliğini belirsiz 
yapmak amacıyla oluşturulmaktadır. İlgi h
âlindeki öge, bir varlığı belirtme, iyelik ekli öge ise söz konusu 
varlığı belirsiz h
âle getirme görevindedir. İkinci öge birinci ögenin belirsizliğini ifade eden sıfat 
konumundadır. Bu bakımdan bu kelime grupları da ters çevrilmiş ve belirsizlik ifade eden sıfat tamlaması 
biçimindedir: padişahın biri, adamın biri, arkadaşın biri, bunların hepsi, cariyenin biri, çobanın biri gibi. 
Birinci unsuru düşürülmüş bazı ad tamlamaları da bu grupta değerlendirilebilir: birisi / biri, kimisi 
/ kimi, hepisi / hepsi, hiçbirisi / hiçbiri…Araştırmalar derinleştirilince bu bölümle ilgili alt başlıkların 
sayısı da artabilir. 
13.
 
Kalıplaşmış Tamlamalar 
 
Bu gruptaki tamlamalar, tek sözcük h
âline geldiği için birleşik kelime olarak değerlendirilen 
kelime gruplarıdır. Dil bilgisi kitaplarında bunlara “birleşik kelime” denmektedir. “Birleşik kelime, 
herhangi bir kelime grubunun kelimelerinin tek bir kelime h
âlinde birleşmesiyle ortaya çıkan 
unsurdur…birleşik kelime, birleşmiş bir isim tamlaması olabilir: hanımeli, ayakkabı, yüzbaşı, kahverengi, 
cumartesi…”
94
. Bu tamlamalardan bazılarında ilgi h
âlindeki öge, bazılarında ise iyelik ekli öge temel 
anlamını kaybetmemiştir. Bu özelliklere bakarak bu tür tamlamaların varlıklar arasındaki benzerlik, 
mensubiyet veya iyelik ilişkisi dikkate alınarak oluşturulduğunu düşünebiliriz. Bu gruptaki tamlamalar 
kendi içinde alt gruplara ayrılabilir: 
a.
 
Bitki İsimleri: keçiboynuzu, hanımeli, aslanağzı, kaynanadili, deve dikeni, kuşburnu gibi. 
b.
 
Hayvan İsimleri: karafatma, danaburnu, şeytaniğnesi gibi.  
c. Yer İsimleri: İki adın iyelik ilgisiyle bağlanmasından oluşan ve birleşik kelime h
âline gelmiş 
yer adları, bu grupta değerlendirilebilir: Marmara Denizi, Bozok Yaylası, Konya Ovası gibi.  
Bu tamlamalardan bazıları, uzun süre sonra kalıplaşarak tek sözcük h
âline gelmiştir: Kuşadası, 
Boğaziçi, İnönü, Adapazarı, Hanönü gibi. 
Bu tamlamalardan bazılarının sonundaki iyelik eki de düşürülmüştür:  Dolapdere, Ceylanpınar, 
Topkapı, Arnavutköy gibi. 
ç. Eşya İsimleri: kol saati, buzdolabı, çamaşır makinesi, yel değirmen, ayakkabı gibi. 
d. Organ İsimleri: 
âdemelması, köprücük kemiği, diz kapağı gibi. 
e. Yiyecek İsimleri: bülbül yuvası, kadınbudu, kazandibi, avuk göğsü gibi. 
…. 
                                                 
94
 Ergin, 1983 : 385. 

---

Türkiye Türkçesi Gramerlerinde İsim Tamlaması Sorunu ve Bir Tasnif Denemesi 
53 
Bu konuya yeni başlıklar eklenebilir: uluslar arası, balmumu, kahverengi, ebemkuşağı, kuşpalazı 
gibi. 
Yazım kılavuzlarında kelimelerin bitişik ve ayrı yazılmasında esas alınacak özellikler değişiklik 
göstermektedir. Bu gruptaki azı birleşik kelimeler, TDK Yazım Kılavuzunda ayrı yazılmaktadır:  deve 
kuşu, deve dikeni, arap sabunu gibi. 
Kaynaklar 
 
Abdullah R
âmiz Paşa, Emsile-i Türkiye, (Hazırlayan: Emir İçhem İdben), TDK Yayınları, Ankara 1866. 
 
ADALI Oya, Türkiye Türkçesindeki Biçimbirimler, TDK Yayanları, Ankara 1979. 
 
AĞIRGÖL Akif ve ÖZKAN Cafer, Kaynak Dilbilgisi, İstanbul 1989. 
 
EMRE Ahmet Cevat, Türkçe Sarf ü Nahv, Kütüphane-i Hilmi, İstanbul 1926. 
 
EMRE Ahmet Cevat, Yeni Bir Gramer Metodu Hakkında L
âyiha, Birinci Cilt, Devlet Matbaası, İstanbul 1931. 
 
Ahmet Rasim, Muhtasar Sarf-ı Türk
î, Artin Asaduryan Matbaası, İstanbul 1306. 
 
AKSAN Doğan, Anlambilimi ve Türk Anlambilimi, DTCF Yayınları, Ankara 1978. 
 
AKSAN Doğan, Her Yönüyle Dil, Genel Hatlarıyla Anlam Bilimi, C.II, TDK Yayınları, Ankara 2000. 
 
ATABAY Neşe, Kutluk İbrahim ve ÖZEL Sevgi, Sözcük Türleri, TDK Yayınları, Ankara 1983. 
 
ATABAY Neşe, ÖZEL Sevgi ve ÇAM Ayfer, Türkiye Türkçesinin Söz Dizimi, TDK Yayınları, Ankara 1981. 
 
BANGUOĞLU Tahsin (1986), Türkçenin Grameri, TDK Yayınları, Ankara.  
 
BAŞMAN Avni, Dilbilgisi, MEB Yayınları, Ankara 1952. 
 
BEDROS Zeki, İl
âveli Sarf-ı Osmânî, Artin Asaduryan Matbaası, İstanbul 1310. 
 
BİLGEGİL Kaya, Türkçe Dilbilgisi, Derg
âh Yayınları, İstanbul 1984. 
 
DEMİR Tufan, Türkçe Dilbilgisi, Kurmay Yayınları, Ankara 2004. 
 
DEMİRAY Kemal, Dilbilgisi (Lise I,II), 2. cilt, Ankara 1956. 
 
DENY Jean, Türk Dili Grameri, Osmanlı Lehçesi, (Çeviren: Ali Ulvi Elöve), MEB Yayınları, İstanbul 1947. 
 
DİZDAROĞLU Hikmet, Tümce Bilgisi, TDK Yayınları, Ankara 1976. 
 
EDİSKUN Haydar, Türk Dil Bilgisi, Remzi Kitap Evi, İstanbul 1988. 
 
EDİSKUN Haydar ve DÜRDER Baha, Örnek Dilbilgisi, Remzi Kitap Evi, İstanbul 1991. 
 
EMRE Ahmet Cevat, Türk Dil Bilgisi, Türk Dil Kurumu Yayınları, İstanbul 1945. 
 
ERCİLASUN Ahmet Bican, Türk Gramerinin Sorunları Toplantısı, TDK Yayınları, Ankara 1995.
 
 
ERGİN Muharrem, Türk Dil Bilgisi, Bayrak Yayınları, İstanbul 1998. 
 
ERGİN Muharrem,Türk Dil Bilgisi, Boğaziçi Yayınları, İstanbul 1983. 
 
GENCAN Tahir Nejat, Dilbilgisi, (Lise I, II, II), Kanaat Yayınları, İstanbul 1978. 
 
GENCAN Tahir Nejat, Dilbilgisi, Ayraç Yayınları, Ankara 2001. 
 
GÜLENSOY Tuncer, Türkçe El Kitabı, Akçağ Yayınları, Ankara 2000.
 
 
Halit Ziya, Kav
âid-i Lisân-ı Türkî, Matbaa-yı Osmaniye, İstanbul 1302. 
 
Hasan Şefik, Sarf-ı Türk
î, Mahmud Bey Matbaası, Dersadet 1307. 
 
HATİBOĞLU Vecihe, Türkçenin Sözdizimi, TDK Yayınları, Ankara 1972. 
 
HENGİRMEN Mehmet, Türkçe Dilbilgisi, Engin Yayın Evi, Ankara 1995. 
 
Hüseyin Cahid, Türkçe Sarf ü Nahv, 
Matbaa-yı Ahmed İhsan, Dersadet 1324. 
 
İbrahim Nemci Türkçe Gramer, Birinci Kısım, Kanaat Kütüphanesi, İstanbul 1933. 
 
İbrahim Nemci Türkçe Gramer, Kanaat Kütüpanesi, İstanbul 1929. 
 
KAHRAMAN Tahir, Çağdaş Türkiye Türkçesinin Dilbilgisi, Ankara 1996. 
 
KARAHAN Leyla, Türkçede Söz Dizimi, Akçağ Yayınları, Ankara 1995. 
 
KARAÖRS M. Metin, Türkçenin Söz Dizimi ve Cümle Tahlilleri, Erciyes Üni. Yay. Kayseri 1993. 
 
KOÇ Nurettin, Yeni Dilbilgisi, İnkıl
âp Kitap Evi, 3. Baskı, İstanbul 1990. 
 
KORKMAZ Zeynep, Gramer Terimleri Sözlüğü, TDK Yayınları, Ankara 1992. 
 
KÜKEY Mazhar, Türkçenin Sözdizimi, Kardeş Matbaası, Ankara 1975. 
 
MAYZEL S. S., “Türk Dilinde İzafet”, (Çeviren: Abdülkadir İnan), TDAY- Belleten, Ankara 1957. 

---