Ihyou ulumid-din (Qalb kitobi). Abu Homid G’azzoliy
www.ziyouz.com
kutubxonasi
4
Va
u Robboniy ajoyib bir ishdir, aksar aql va fahmlar uning haqiqatiga yetishda ojiz
qoladi.
Uchinchi lafz «nafs» bo‘lib, u ham bir necha ma’nolar o‘rtasida mushtarakdir.
Ulardan
ikki ma’no bahsimiz mavzuiga taalluqlidir. Birinchisi shuki, nafs,
deganda insondagi
g‘azab va shahvat quvvatini jamlovchi ma’no iroda qilinadi. Kelgusida buning batafsil
sharhi keladi. Bu tasavvuf ahllariga g‘olib bo‘lgan ma’no bo‘lib,
ular fikricha, nafs
insondagi qoralangan sifatlarni jamlovchi asldir, ya’ni negizdir. Ular aytadilar: «Nafsga
qarshi kurashish va mudom uni sindirishdan boshqa chora yo‘q». Payg‘ambar
alayhissalomning mana bu so‘zlari ham bunga ishoradir: «Ichingdagi nafsing
dushmaningning eng yomonidir» (Bayhaqiy rivoyati, sanadida mavzu’chilardan
Muhammad ibn Abdurahmon bor).
Ikkinchi ma’no -
nafs yuqorida zikr etilganidek, bir ilohiy ne’matdir. Inson nafsi uning
o‘zidir. Lekin u holatining turlanishiga qarab har xil sifatlanadi.
Agar nafs Haq amriga
bo‘ysungan holda shahvoniy hurujlarni yengishga qodir bo‘lsa, u nafsi mutmainna, ya’ni
xotirjam-sokin nafs, deb nomlanadi. Alloh taolo aytadi:
«Ey xotirjam-sokin jon, sen rozi bo‘lgan va rozi bo‘lingan holda Parvardigoring
(huzuriga)ga qayt!»
(Val-fajr surasi, 27-28-oyatlar.)
Endi nafsni avvalgi ma’nosi bilan oladigan bo‘lsak, uning Allohga
qaytishini tasavvur qilib
bo‘lmaydi. Chunki u Allohdan uzoq va shaytonning jamoasidandir. Agar nafsning
sokinligi tom bo‘lmay, shahvoniy nafsga bir qarshi chiqib
va bir yoqlab ikkilanuvchi
bo‘lsa, u malomatgo‘y nafs, deb nomlanadi. Chunki banda Mavlosiga ibodat qilishda
qosirlikka yo‘l qo‘yganida nafsi uni malomat etadi. Alloh taolo aytadi:
Dostları ilə paylaş: 
