Microsoft Word II cild musiqi tarixi son 2017. doc
Yüklə 3,4 Mb. Pdf görüntüsü
|
372
Baletin ikinci qəhrəmanı – Gülyanağın nişanlısı Polad, Gülya- nağı sevən və öz xoşbəxtliyi uğrunda mübarizə aparan gəncdir. Baletdə xalqla bağlı olan Polad obrazı bütün əsər boyu onu müşayiət edən “Şur”da iradəli mövzu ilə xarakterizə olunmuşdur.
Cahangir xanın mövzusu ilə polifonik surətdə birləşərək, Po- ladın mövzusu xanla görüş səhnələrində qətiyyətli səslənir. Po- ladın obrazı I pərdənin Adajio-sunda, II pərdənin variasiyaların- da, II pərdənin sonunda “Pas d`action” və III pərdədə Cahangir xanla Poladın təkbətək döyüşü səhnəsində açılır. Cahangir xan leytmotivdə zəhmli, qəddar hökmdar kimi sə- ciyyələnir. Onun mövzusunun səsləndiyi “Cahargah” məqamı və taxta nəfəsli alətlərin aşağı registri artıq ilk səhnədəki etiraz qə- bul etməyən zalım hökmdarın qəddarlığını, amirliyini nəzərə çarpdırır. Baletdə leytmotiv, xanın əhval-ruhiyyəsini xüsusi qeyd edərək intonasiya cəhətdən dəyişir. 373
Xanın leytmotivi baletdə daha mütəhərrik olub, hər dəfə gər- gin inkişafa məruz qalır. III pərdədə xanın mövzusu dəyişərək, ayrı-ayrı elementlərdən azad olaraq ən yüksək kulminasiya nöq- təsinə çatır. Baletdə leytmotivlərdən geniş istifadə olunması müəllifin ba- leti simfonikləşdirmək cəhdindən xəbər verir, ancaq baletdə in- kişaf etmiş simfonizm yoxdur, yalnız ona ayrı-ayrı cəhdlər var. Və bunun da çox açımı var, belə ki, bu, Azərbaycan musiqili- səhnə əsərində – balet janrında ilk təcrübədir. Baletdə rəqs və mərasim oyunları şəklində xalq səhnələri geniş göstərilmişdir. Bizə belə gəlir ki, xalq mahnı və rəqslərinin həqiqi melodiyalarından istifadə edilən bu səhnələr ilk balet tamaşasının milli audutoriya tərəfindən qavranılmasında mühüm rol oynamış- dır. “Ay bəri bax”, “Kikican”, “Tərəkəmə”, “Şalaxo” belə melodi- yalardır. Baletin bir sıra səhnələrində muğam tipli improvizə olun- muş oxumalar, milli rəqs, ritmik quruluşların intonasiyaları eşidilir. Musiqinin milli xarakteri I pərdədə Gülyanaqla Poladın toya hazırlıq səhnəsində əyani surətdə görünür – burada artıq adları çəkilən “Şalaxo”, “Tərəkəmə”, “Ay bəri bax” və b. səslənir.
374
“Qız qalası”nın müəllifləri milli musiqili cazibədar balet ta- maşası yarada bildilər. Baletin musiqisi pantomima deyil, məhz rəqs vasitəsilə xore- oqrafik obrazlar yaratmağa əsas verir. İlk balet üçün bu xüsusilə vacib idi, çünki ideyanın milli əsərin məzmununu açan yeni xo- reoqrafik ifadə imkanı təsdiq olunurdu. Belə ki, II pərdədə Gül- yanağın şirin xəyalları səhnəsində ənənəvi kordebalet rəqsləri – variasiyalar, Adagio ilə süita kimi təqdim edilmişdi. Bəstəkar ənənəvi klassik baletlərdə olduğu kimi “Qız qala- sı”nda vals janrına müraciət edərək, bir neçə bölmədən ibarət geniş musiqili səhnə təqdim etmişdir.
Digər ənənəvi tipli geniş balet epizodu bir neçə kiçik bölmə- lərdən ibarət “Allegro”nun nəticəsi olan böyük “Adajio”dur. “Allegro”nun əsasını təsirli rəqs Pas d`action təşkil edir.
375
Bədəlbəyli baletdə ənənəvi balet tamaşasının mühüm məsə- lələrindən birini yerinə yetirir, o, qəhrəman obrazlarının səhnədə müşahidə olunan qabarıq portretini yaradır. Janrın tələblərinə riayət edərək, bəstəkar qəhrəmanları – Gül- yanaqla Poladı fərdiləşdirilmiş qabarıq səciyyədə təsvir edir. Beləliklə, Gülyanaq Bayatı-şiraz variasiyaları ilə təqdim olu- nur, burada bəstəkar onun zərifliyini, şıltaqlığını nəzərə çarpdı- rır. Skripka və yuxarı tembrli taxta nəfəsli alətlərin səsləndirdiyi dəqiq ritmləşdirilmiş mövzu onu şıltaq, incə, qayğısız, həyatdan zövq alan bir qız kimi səciyyələndirir.
Polad – onun fərdiləşdirilmiş portreti olan variasiyalarla təq- dim olunur. Poladın leytmotivi kimi variasiyalar da onu ciddi, qətiyyətli, Gülyanaqdan fərqli səciyyələndirir.
376
Baletin musiqili dramaturgiyasında divertisment-süita baş- lanğıcı çox güclü ifadə olunmuşdur. Hətta demək olar ki, o (süita-divertisment) dramaturgiyanın əsasını təşkil edir. Bununla belə, baletin məhz xalq musiqisinə əsaslanması onun komponentlərini bütöv bir tam kimi üzvi surətdə bağlama- ğa imkan verir. Baletin bir dramaturji tam kimi qavranılmasında süjet – libretto böyük rol oynayır. Bundan əlavə, ayrı-ayrı into- nasiyaların, oxumaların, rəqslərin ayrı-ayrı fraqmentlərinin tez- tez xatırlanması bütün hadisələri yada salaraq bir-biri ilə bağla- yır, həmçinin tamaşanın tam qavranılmasına imkan yaradır. Ta- maşanın tamlığına baletin orkestrləşdirilməsi də kömək edir, bu- rada da müəyyən leytmotiv prinsipi qeyd edilir. Belə ki, məsələn Ü.Hacıbəyli ənənələrinə sadiq qalaraq, Ə.Bədəlbəyli orkestrə tar, zurna, dəf kimi xalq çalğı alətlərini daxil edir. Qəhrəmanlara orkestrin müxtəlif tembrli solo partiyaları verilmişdir. Gülyanağı səciyyələndirən mülayim təlatümlü lirika skripka- ların ifasinda emosional, klarnetin zərif tembrində, kədərli qo- boyda səslənir. Bəzən Gülyanağın mövzuları arfanın axınlı ifası, valtorna fonunda simli alətlərin pitsikatosu ilə müşayiət olunur. Polad çox vaxt taxta nəfəsli alətlər qrupunun tembrləri, tar ilə təqdim olunur. Bəstəkar Cahangir xanı trombon, tuba, gərənay, faqot, bas- klarnetin zəhmli səslənməsi, nadir hallarda isə simli alətlərin aşağı registrdə səslənməsi ilə səciyyələndirir.
Yüklə 3,4 Mb. Dostları ilə paylaş:
|