Microsoft Word Insan huquqlari II kitab doc
Yüklə 2,86 Kb. Pdf görüntüsü
|
97 təmin olunur. Mənbə kimi isə müəyyən olunan obyektiv hüquq normaları çıxış edir. Bununla yanaşı, obyektivlik də mövcud olur və obyektivlik əsasında bərabərlik meydana gəlir. Obyektiv hüquq normaları imkanları və gerçəklikləri ifadə edən normalardır. Obyektiv hüquq həmçinin ümumilikdə bütün şəxslərin nisbi bərabərlik əsasında düşündüyü hüquq da hesab oluna bilər. Bununla yanaşı, obyektiv hüququn mənşəyi həm də subyektiv hüquqlardan da meydana gələ bilir. Məsələn, bir şəxsin (bir alimin, tədqiqatçının) subyektiv təhlilləri də sonradan obyektivlik üçün əsas götürülə bilər. Subyektiv əqli nəticələr obyektivlik üçün əsas rolu oynaya bilir. Hüququn genişlənməsi, obyektiv hüquq sahələrinin böyüməsi bu baxımdan subyektiv nəzəri fikirlərin cəmindən asılı olur. Subyektiv fikirlərin inkar olunması və yaxud da təsdiq edilməsi elə obyektiv hüququn inkişafına şərait yaradır. Məsələn, müəyyən bir sahədə hüquq normalarının inkarı və daha da əlverişli nəticələr verən digər hüquq normalarının qəbulu elə obyektiv hüququn inkişafını şərtləndirir. Obyektiv hüquqlar burada subyektiv hüquqların törəməsi üçün baza mənbə rolunu oynayır. Deməli, obyektivlik universal və fərdi nəzəri törəmələrdən meydana gəlir. Burada dialektik məzmun həm inklarda, həm də təsdiqdə öz əksini tapır. Qanunların şaxələnməsi, yeni qanunvericiliyin meydana gəlməsi, əvvəlki qanunvericilik aktlarının ləğv olunması və ya da tərkiblərində yeni qanunvericilik aktları ilə əlaqədar olaraq dəyişikliklərin aparılması elə obyektiv hüququn digər obyektiv hüquq tərəfindən inkar edilməsi (subyekt tərəfindən yeni obyektiv hüququn meydana gəlməsi) prosesləri ilə həyata keçirilir. Hüquq fərdin hüququndan və toplumun hüququndan ibarətdir. Fərdin hüququ da elə toplumun hüququnun içərisindədir. Bu baxımdan da universal sənədlər normativ hüquqi aktlar olaraq fərdin hüquqlarını ümumi və məxsusi əsaslarla təmin etməni əsas götürür. Burada şəxsin və şəxslərin 98 hüquqları normalara salınır. Hər iki tərəfin mənəvi aləmini şərtləndirən və onların vəzifə və səlahiyyətlərini müəyyən edən və onların münasibətlərini tənzim edən normalar əslində bir- birilərinin daxilindən təzahür olunur. Dialektik vəhdətə uyğun olaraq baza hüquqlardan törəmə hüquqlar meydana gəlir. Baza hüquqlar universal olur və vahid xətt üzrə müəyyən edilir. Normalar arasında şərtləndirici məzmun dialektikanın əsaslarını meydana gətirir. Bir şəxsin hüquqlarının normalar şəkilində reallaşdırılması digər şəxslərlə olan əlaqələrdə mümkün bir hala çevrilir. Bu da ondan irəli gəlir ki, dövlət universal qaydada, bütün vətəndaşların hüquqlarını əks etdirən normalar qəbul edir, normaların icrasını təmin edir. Dövlət özü də daha çox vətəndaşlarının yaratdığı, yəni cəmdən təkə doğru formalaşmış bir qurum kimi əhəmiyyət kəsb edir. Dövlət öz vətəndaşları arasında ümumi əsaslarla heç bir fərq qoymur, bundan irəli gələrək şəxslərin fərdi əsaslarla hüquqları təmin edilir. Normativ hüquqi aktlar indiki zamanı ifadə edir və eləcə də zamanı və şəraiti yetişdikdə hər bir şəxs ona məxsus olan hüquqdan faydalanır. Fərdin hüququ əsasən toplumun hüquqları irçərisində təmin olunur. Dövlətin universal mahiyyəti də məhz buradan üzərə çıxır. Universallıq içərisində, yəni baza hüquqları içərisində fərdi məxsusi hüquqlar meydana gəlmiş olur. Hüquq normaları insanların fərdi bərabərliklərini müəyyən xətlərdə eyniləşdirir. Dövlət həmçinin fərdi qaydada ayrı-ayrı şəxslərə hüquqlar verir, onların müəyyən şərait və məkanlarda hüquqlarını tanıyır, yardım və stimullaşdırmaq məqsədilə güzəştlər verir. Burada artıq məxsusilik meydana gəlir. Dövlət rəhbəri fərdi qaydada məhkumları və cinayət məsuliyyətinə cəlb olunanları əfv edir, məhkumların cəzalarını yüngülləşdirir. Məxsusilik daha çox real imkanların mövcudluğu və potensialın istiqamətləndirilməsindən ortaya çıxır. Bu baxımdan da universal münasibətləri tənzim edən hüquq normaları meydana gəlir. Fərdə (burada bir şəxsə) aid olan hüqüq normasının 99 meydana gəlməsi və onun tətbiqi başlıca olaraq digər subyektlərlə şərtləndirici əlaqədə ortaya çıxır. Burada dialektik vəhdət ondan ibarət olur ki, baza hüquqlar əsasında törəmə hüquqlar formalaşmış olur. Törəmə hüquqların mahiyyətində baza hüquqlar daima öz əksini tapır. Bütün konkret hallarda hüquqi aktlar baza hüquqların ədalət prinsipi və dəyərlərlə əks olunmasını təmin edir. Fərdin hüquqları əqli nəticələrə gəlmək yolu ilə dərk olunur. Obyektiv hüquq hamı tərəfindən qəbul edilən çoxlu sayda subyektiv hüquqların cəmidir. Obyektiv hüquq normaları da subyektlər tərəfindən təşkil edilən hüquq normalarının cəmi kimi xassələnir. Formal məntiq və hüququn dərk olunması (sillogizmlər yolu ilə) Əqli nəticələr düşüncələri daha təkmil və əhatəli edir. Obyektlər üzrə ardıcıl qaydada əqli nəticələrin çıxarılması məhz mühakimələrin sayını artırır. Artma prosesindən əhatəli mətn meydana gəlir. Burada dialektik məntiq də özünü göstərir. Bu baxımdan da belə qənaətə gəlmək olar ki, formal (sadə, klassik) məntiq i nəticələr öz-özlüyündə genişləndikcə dialektik məntiqə gətirib çıxarır. Formal (ənənəvi) məntiq sistemli təfəkkürün formalaşmasında mühüm rol oynayır və sadə yollarla başlanğıclar və ondan meydana gələn nəticələr arasında bir bağlayıcılıq yaradır. Sistemli təfəkkürün obyekti sistemi təşkil edən komponentlər olur. Sistemlilik əslində bütövün tərkib hissələri arasında əlaqələrin yaranmasına və nəzəri olaraq aşkarlanmasına xidmət edir. Məntiqi nəticələr başlanğıc və son arasında bir bütövün yaranmasına və oxşar məzmunların meydana gəlməsinə xidmət edir. Başlanğıc və son arasında (son məqsəd arasında) məsafə uzandıqca hüquq normalarının sayı artır, şərtləndiriciliyi genişlənir. Bu baxımdan da əhaətliyi meydana gəlir. Hüquq normalarından Yüklə 2,86 Kb. Dostları ilə paylaş:
|