62
ld olunacaq n tic l rin Az rbaycan mentalitetinin düny vi
d y rl rin ara dırıcıları üçün, eyni zamanda, bu probleml rl
maraqlanan sıravi oxucular üçün böyük h miyy t k sb ed c yi
heç kimd
übh do urmur”.
(26. 51)
Problemin bird f lik çözümü t bii ki, mümkün deyil. Buna
mü yy n zaman v “m rh l li h ll modeli”nin i l nib hazırlan-
ması, bunun t tbiq olunması üçün is q tiyy tli addım lazımdır.
Dü ünürük ki, önd ged n media qurumları bu i in lokomotivi ola
bil r v bel bir addımı atmaqda t r ddüd etm m lidirl r. Bu,
yalnız ümumi i in – müasir milli m tbuatımızın xeyrin olar.
Az rbaycan qanunvericiliyi azsaylı xalqlara v milli azlıqlara
bütün sah l rd geni f aliyy t imkanları yaradıb. Onların K V
orqanları t sis etm k v ölk d ki bütün növ K V-l r çıxı imkan-
ları xeyli sad l dirilib. T kc , qanunlar v q rarlar deyil, milli
proqramlarda da multikultural subyektl rin media münasib tl ri,
bütün növ informasiyaların yayım imkanları t sbit olunub.
Az rbaycan Milli Elml r Akademiyasının Arxeologiya v
Etnoqrafiya nstitutunun Etnososiologiya öb sinin elmi m kda ı
Arif Qafarovun “Elm” q zetind çap olunmu “Az rbaycan K V-
l rind etnik m s l l rin monitorinqi, ara dırılması v öyr nil-
m si” adlı m qal sind n bel n tic y g lm k olar ki, bu sah d
K V-l rin monitorinqinin aparılması, xüsusi il d etnik m s l l r
üzr K V-l rin f aliyy tin n zar t çox vacibdir. Monitorinqi
aparan qrup yayımın aparıldı ı bütün dill ri bilm lidir. Yazılı
K V-l rin monitorinqini aparmaq daha asandır, çünki q zet v
jurnalları ist nil n vaxt oxuyub n tic çıxarmaq mümkündür.
Canlı efird ged n verili i is yerind c qeyd almaq lazım g lir.
Bu is , daha böyük maddi v texniki imkanlar t l b edir.
A.Qafarovun fikrinc , K V-l rd milli m s l l r dair yayımlanan
x b r v m lumatlar c miyy t müsb t v ya m nfi t sir ed bil r.
Müsb t t sir ondan ibar tdir ki, yayımlanmı m lumatlar bir ölk
razisind ya ayan müxt lif xalqların nümay nd l rin
birg ya ayı ın müsb t t r fl rini göst r r k tolerant d y rl r
yüks ldilir. M nfi t siri is xalqlar arasındaki f rql ri i ird r k
onların arasında mübahis salır v dövl tin sosial stabilliyinin
63
pozulmasına yol açır: “Az rbaycanda aparılmı ara dırma
n tic sind aydın oldu ki, respublikada etnik m s l l r toxunan
K V-l r bu m s l y neytral yana ır v c miyy td ki tolerantlı a
m nfi t sir göst rilmir. Bu m s l üzr ara dırmalar aparıb,
verili l r v m qal l r yayımlayan xsl r is çox zaman
müt x ssis olmadıqları üçün onların pe karlıqları h r zaman
lazimi d r c d yüks k olmur”.
(29)
Milli azlıqların K V-l rd t qdim olunması t kamülünün
u urlu modeli ingilis alimi Saymon Klark (Simon Richard Curtis
Clarke) t r find n verilmi dir. O, milli azlıqların m tbuatda t q-
dim olunmalarının 4 m rh l sini göst rir.
Birinci m rh l – tanımamaq. Bu m rh l d mü yy n bir
qrup K V-l rd n, ümumiyy tl , k narda qalır. Onu n la a
qoyurlar, n d hansısa müsb t t r fl rini göst rirl r. Dig r qrup-
ların üzvl ri bel bir qrupun olması haqda heç bir x b r almırlar.
S.Klarkın fikrinc , 1980-ci ill rd Amerikadakı cinsi azlıqların
durumu t xmin n bel idi.
kinci m rh l – la a qoymaq. T qdim olunmanın bu
m rh l sind mü yy n bir qrupun üzvl ri K V-l rd s ri t siz v
cahil kimi t qdim olunurlar. Burada dominantlı ın tipik nümun -
sini mü ahid ed bil rik. Bir qrup dig rinin alçaldılması hesabına
öz nüfuzunu qaldırır. M s l n, bu yaxınlarda Amerikada r bl r
(v h m d amerikalı r bl r) bu formada la a qoyulurdu. Onlar
haqda müsb t fikirl r v ya da simpatiya yaradan obrazlar dem k
olar ki, efirl rd t qdim olunmurdu.
Üçüncü m rh l – nizamlama. Bu m rh l d milli azlıqlar
ölk d ki mövcud nizamın qoruyucusu kimi t qdim olunurlar:
polis, sg r, dedektiv v ya c sus kimi. M s l n, Amerikada afro-
amerikalılar 1960-cı ill rd bu cür t qdim olunurdular. Hal hazırda
is , latın amerikalılar bu cür t qdim olunur.
Dördüncü m rh l – hörm t. Bu m rh l d azlıq h m m nfi,
h m d müsb t olan bütün rollar paketini ld edir. Bu o dem k deyil
ki, h min azlıq haqda olan bütün steriotipl r itir v onlara qar ı ancaq
simpatiya yaranır. Sad c olaraq, onlara aid edil n xüsusiyy tl rin
diapazonu geni l ndirilir. Bu cür diapazon geni l nm si h min azlıq
64
nümay nd l rinin h m müsb t, h m d m nfi c h tl rinin dig r
qruplar t r find n q bul olunmasına v onların dig r qrupların üzvl ri
il b rab rl dirilm sin d lal t edir.
ndi is Az rbaycan dövl tinin dig r sah l rd atdı ı müsb t
addımların b zil rini diqq t çatdıraq:
2003-cü il fevralın 17-d Prezident Heyd r
liyev “Az rbaycan
Respublikasının inki afı namin informasiya v kommunikasiya
texnologiyaları üzr Milli Strategiyanın (2003-2012-ci ill r) t sdiq
edilm si haqqında” S r ncam (
1146) imzaladı. Prezidentin 2002-
ci il 9 yanvar tarixind imzaladı ı 865 saylı S r ncama sas n,
Birl mi Mill tl r T kilatının
nki af Proqramı il birlikd
hazırlanmı , müvafiq milli v beyn lxalq qurumların müsb t r yini
almı “Az rbaycan Respublikasının inki afı namin informasiya v
kommunikasiya texnologiyaları üzr Milli Strategiya”nın 5-ci –
“ nformasiyala dırmanın sas prinsipl ri” b ndind göst rilir ki, milli
informasiya resurslarının hazırlanmasına, milli proqram t minatının
yaradılmasına üstünlük verilir, Az rbaycanda ya ayan dig r xalqların
informasiya resurslarının formala ması üçün rait yaradılır.
S r ncamda, h mçinin, “milli azlıqların m d ni inki afına xidm t
ed n informasiya resurslarının formala dırılmasına
rait
yaradılması” da tövsiy olunur.
(30)
Az rbaycan hökum ti t r find n q bul edil n “E-hökum t
portalı”ının da m qs di yalnız Az rbaycan dilini bil n
xsl r
xidm t göst rm kd n ibar t deyil. Portal haqqında ümumi m lu-
matda qeyd olunur ki, “Elektron hökum t – müasir informasiya
texnologiyalarından istifad etm kl dövl t qurumları t r find n
Az rbaycan Respublikasının razisind ya ayan bütün v t nda la-
ra, hüquqi v fiziki xsl r , xarici v t nda lara v v t nda lı ı ol-
mayan
xsl r informasiya v e-xidm tl rin göst rilm sin
rait
yaradır”.
Bu m s l il ba lı vacib bir nüansa diqq t yetirilm si
ümumi i in s m r liyini daha da artırmı olar. N z r alsaq ki,
Az rbaycan etnik t rkibin gör müxt lif milli azlıqların ya adı ı
dövl tl rd n biridir, burada Az rbaycan v t nda lı ına m nsub
olan, lakin dövl t dilini mük mm l bilm y n
xsl rin v ya
Dostları ilə paylaş: |