Microsoft Word Kitab-2 cbs doc

62
ld  olunacaq n tic l rin Az rbaycan mentalitetinin düny vi
d y rl rin ara dırıcıları üçün, eyni zamanda, bu probleml rl
maraqlanan sıravi oxucular üçün böyük  h miyy t k sb ed c yi
heç kimd
übh  do urmur”.
(26. 51) 
Problemin bird f lik çözümü t bii ki, mümkün deyil. Buna 
mü yy n zaman v  “m rh l li h ll modeli”nin i l nib hazırlan-
ması, bunun t tbiq olunması üçün is   q tiyy tli addım lazımdır.
Dü ünürük ki, önd  ged n  media qurumları bu i in lokomotivi ola 
bil r v  bel  bir addımı atmaqda t r ddüd etm m lidirl r. Bu, 
yalnız ümumi i in – müasir milli m tbuatımızın xeyrin  olar. 
Az rbaycan qanunvericiliyi azsaylı xalqlara v  milli azlıqlara 
bütün sah l rd  geni   f aliyy t imkanları yaradıb. Onların K V
orqanları t sis etm k v  ölk d ki bütün növ K V-l r  çıxı  imkan-
ları xeyli sad l dirilib. T kc , qanunlar v   q rarlar deyil, milli 
proqramlarda da multikultural subyektl rin media münasib tl ri,
bütün növ informasiyaların yayım imkanları t sbit olunub. 
Az rbaycan Milli Elml r Akademiyasının Arxeologiya v
Etnoqrafiya nstitutunun Etnososiologiya  öb sinin elmi  m kda ı
Arif Qafarovun “Elm” q zetind  çap olunmu   “Az rbaycan K V-
l rind  etnik m s l l rin monitorinqi, ara dırılması v  öyr nil-
m si” adlı m qal sind n bel  n tic y   g lm k olar ki, bu sah d
K V-l rin monitorinqinin aparılması, xüsusi il  d  etnik m s l l r
üzr   K V-l rin f aliyy tin   n zar t çox vacibdir. Monitorinqi 
aparan qrup yayımın aparıldı ı bütün dill ri bilm lidir. Yazılı
K V-l rin monitorinqini aparmaq daha asandır, çünki q zet v
jurnalları ist nil n vaxt oxuyub n tic  çıxarmaq mümkündür. 
Canlı efird  ged n verili i is  yerind c  qeyd  almaq lazım g lir.
Bu is , daha böyük maddi v  texniki imkanlar t l b edir. 
A.Qafarovun fikrinc , K V-l rd  milli m s l l r  dair yayımlanan 
x b r v  m lumatlar c miyy t  müsb t v  ya m nfi t sir ed  bil r.
Müsb t t sir ondan ibar tdir ki, yayımlanmı   m lumatlar bir ölk
razisind  ya ayan müxt lif xalqların nümay nd l rin
birg ya ayı ın müsb t t r fl rini göst r r k tolerant d y rl r
yüks ldilir. M nfi t siri is  xalqlar arasındaki f rql ri  i ird r k
onların arasında mübahis  salır v  dövl tin sosial stabilliyinin 

---

63
pozulmasına yol açır: “Az rbaycanda  aparılmı  ara dırma
n tic sind  aydın oldu ki, respublikada etnik m s l l r  toxunan 
K V-l r bu m s l y  neytral yana ır v   c miyy td ki tolerantlı a
m nfi t sir göst rilmir. Bu m s l  üzr  ara dırmalar aparıb,
verili l r v   m qal l r yayımlayan  xsl r is  çox zaman 
müt x ssis olmadıqları üçün onların pe karlıqları h r zaman 
lazimi d r c d  yüks k olmur”. 
(29) 
Milli azlıqların K V-l rd   t qdim olunması t kamülünün 
u urlu modeli ingilis alimi Saymon Klark (Simon Richard Curtis 
Clarke) t r find n verilmi dir. O, milli azlıqların m tbuatda t q-
dim olunmalarının 4 m rh l sini göst rir.
Birinci m rh l  – tanımamaq. Bu m rh l d  mü yy n bir 
qrup K V-l rd n, ümumiyy tl , k narda qalır. Onu n  la a
qoyurlar, n   d  hansısa müsb t t r fl rini göst rirl r. Dig r qrup-
ların üzvl ri bel  bir qrupun olması haqda heç bir x b r almırlar.
S.Klarkın fikrinc , 1980-ci ill rd  Amerikadakı cinsi azlıqların
durumu t xmin n bel  idi.
kinci m rh l  – la a qoymaq.  T qdim olunmanın bu 
m rh l sind  mü yy n bir qrupun üzvl ri K V-l rd   s ri t siz v
cahil kimi t qdim olunurlar. Burada dominantlı ın tipik nümun -
sini mü ahid  ed  bil rik. Bir qrup dig rinin alçaldılması hesabına
öz nüfuzunu qaldırır. M s l n, bu yaxınlarda Amerikada  r bl r
(v   h m d  amerikalı r bl r) bu formada la a qoyulurdu. Onlar 
haqda müsb t fikirl r v  ya da simpatiya yaradan obrazlar dem k
olar ki, efirl rd  t qdim olunmurdu. 
Üçüncü m rh l  – nizamlama. Bu m rh l d  milli azlıqlar 
ölk d ki mövcud nizamın qoruyucusu kimi t qdim olunurlar: 
polis, sg r, dedektiv v  ya c sus kimi. M s l n, Amerikada afro-
amerikalılar 1960-cı ill rd  bu cür t qdim olunurdular. Hal hazırda 
is , latın amerikalılar bu cür t qdim olunur. 
Dördüncü m rh l  – hörm t. Bu m rh l d  azlıq h m m nfi,
h m d  müsb t olan bütün rollar paketini  ld  edir. Bu o dem k deyil 
ki, h min azlıq haqda olan bütün steriotipl r itir v  onlara qar ı ancaq 
simpatiya yaranır. Sad c  olaraq, onlara aid edil n xüsusiyy tl rin
diapazonu geni l ndirilir. Bu cür diapazon geni l nm si h min azlıq

---

64
nümay nd l rinin h m müsb t, h m d   m nfi c h tl rinin dig r
qruplar t r find n q bul olunmasına v  onların dig r qrupların üzvl ri 
il  b rab rl dirilm sin  d lal t edir.
ndi is  Az rbaycan dövl tinin dig r sah l rd  atdı ı müsb t
addımların b zil rini diqq t  çatdıraq:
2003-cü il fevralın 17-d  Prezident Heyd r
liyev “Az rbaycan
Respublikasının inki afı namin  informasiya v  kommunikasiya 
texnologiyaları üzr  Milli Strategiyanın (2003-2012-ci ill r) t sdiq
edilm si haqqında” S r ncam (
 1146) imzaladı. Prezidentin 2002-
ci il 9 yanvar tarixind  imzaladı ı 865 saylı S r ncama  sas n,
Birl mi  Mill tl r T kilatının
nki af  Proqramı il  birlikd
hazırlanmı , müvafiq milli v  beyn lxalq qurumların müsb t r yini
almı  “Az rbaycan Respublikasının inki afı namin  informasiya v
kommunikasiya texnologiyaları üzr  Milli Strategiya”nın 5-ci – 
“ nformasiyala dırmanın sas prinsipl ri” b ndind  göst rilir ki, milli 
informasiya resurslarının hazırlanmasına, milli proqram t minatının
yaradılmasına üstünlük verilir, Az rbaycanda ya ayan dig r xalqların
informasiya resurslarının formala ması üçün  rait yaradılır. 
S r ncamda, h mçinin, “milli azlıqların m d ni inki afına xidm t
ed n informasiya resurslarının formala dırılmasına
rait 
yaradılması” da tövsiy  olunur. 
(30)
Az rbaycan hökum ti t r find n q bul edil n “E-hökum t
portalı”ının da m qs di yalnız Az rbaycan dilini bil n
xsl r
xidm t göst rm kd n ibar t deyil. Portal haqqında ümumi m lu-
matda qeyd olunur ki, “Elektron hökum t – müasir informasiya 
texnologiyalarından  istifad  etm kl  dövl t qurumları t r find n
Az rbaycan Respublikasının razisind  ya ayan bütün v t nda la-
ra, hüquqi v  fiziki  xsl r , xarici v t nda lara v  v t nda lı ı ol-
mayan 
xsl r  informasiya v  e-xidm tl rin göst rilm sin
rait
yaradır”.
Bu m s l  il  ba lı vacib bir nüansa diqq t yetirilm si 
ümumi i in s m r liyini daha da artırmı  olar. N z r  alsaq ki, 
Az rbaycan etnik t rkibin  gör  müxt lif milli azlıqların ya adı ı
dövl tl rd n biridir, burada Az rbaycan v t nda lı ına m nsub
olan, lakin dövl t dilini mük mm l bilm y n
xsl rin v  ya 

---