149
qadimgi yunon faylasuflari Antisfen va Stoiklar tomonidan ilgari surilgan bo’lib,
ular Platon g’oyalarini tanqid qilgan edilar. Rosselin tomonidan asoslanganidan
keyin mustakil okimga aylandi. U faqat yakka narsalargina real mavjud,
universaliylar esa narsalarning nomi, deb ta’kidlagan.
Realizm -
Realistlar Anselm Kenterberiyskiy,
Foma Akvinskiy umumiy
ob’ektlar, tushunchalar yo alohida insonda, aqldan tashqarida, bu narsalarga qadar
yoki individual narsalarning o’zlarida, ularning ruhiy asoslarini tashkil etgan holda
mavjud, deb hisoblaydilar. Cherkov realizm nuqtai nazaridan, turli aqidalarni,
masalan Odam Atoning gunohkor bo’lganligi haqidagi
afsonani falsafiy asoslash
uchun foydalandi.
Apologetika -
yunoncha apologetikos - himoya kilish ma’nosini anglatadi.
Ilohiyotda tafakkur dalillari yordamida diniy ta’limotni himoya kilish va oqlash
bilan bog’liq bo’lgan soha. Dinning mohiyatini aqidalar tizimi xususiyatlari,
axloqiy
prinsiplari, ijtimoiy hayotdagi roli va ahamiyatini tahlil qilish asosida uni
falsafiy materialistik va genetik tanqiddan himoya qilishni o’z oldiga asosiy vazifa
qilib qo’yadi.
Patristika
- lotincha patris - demakdir. 2-8 asrlarda xristian ruhoniylarining
ilohiy, falsafiy, siyosiy-sosiologik qarashlari majmuini ifoda etuvchi tushuncha.
Antik davrning inqirozi yillarida gnostisizmga qarshi
kurash jarayonida vujudga
kelgan.
Sxolastika
- diniy falsafaning asosiy yo’nalishlaridan biri. Mazkur ta’limot
ilohiyotga asoslanib, diniy akidalarga falsafiy yondashgan. Sxolastika aslida, urta
asrlarda garbiy Yevropada rivojlangan.
Birok keyinchalik, mazkur termin Shark
falsafasiga nisbatan ham ishlatila boshlandi. Sxolastika antik falsafadan, xususan,
Prokl ta’limotidan ko’p bahramand bo’lgan. 13-14
asrlarda Sxolastikada
ikkiyoqlama haqiqat nazariyasi aql va iymon uyg’unligi vujudga keldi. Renessans
davrida sxolastik an’analarning ayrim jihatlari yanada rivojlandi. Sxolastikada
bilimning ikki tomoni - inson ongi orqali hosil bo’ladigan bilim hamda mushohada
orqali paydo bo’ladigan bilimni e’tirof qilib, ularni dialektik alokadorligini xisobga
olmaydi.
Dostları ilə paylaş: