470
Mühüm qüsurlar odur ki, bu cür qüsurların aradan qaldırılması tənasübsüz xərclər çəkmədən və ya vaxt
sərf etmədən mümkün olmur və ya dəfələrlə aşkar edilir və ya aradan qaldırandan sonra yenidən üzə çıxır. Əş-
yada mühüm qüsurların müəyyən edilməsi əşyanın keyfiyyətinə aid tələblərin əhəmiyyətli dərəcədə pozulması-
nı şərtləndirir. Satılan əşyada mühüm qüsurlar aşkar edildikdə alıcıya ixtiyar verilir ki, o, iki alternativ hərəkət-
dən birini seçsin (MM-in 587.2-ci maddəsi):
●
müqavilənin icrasından imtina etmək və əşya üçün ödədiyi pul məbləğinin qaytarılmasını tələb et-
mə
k;
●
lazımi keyfiyyətli olmayan əşyanın müqaviləyə uyğun əşya ilə əvəz olunmasını tələb etmək.
Göstərilən hər iki halda təbii ki, mühüm qüsuru olan əşya geri, yəni satıcıya qaytarılır; bununla bağlı olaraq
yaranan münasibətlərə MM-in 157-ci maddəsində müəyyənləşdirilmiş qaydalar tətbiq olunur.
Komplektə daxil olan əşya hissələri barədə analoji qaydalar tətbiq edilir (MM-in 587.4-cü maddəsi). Başqa
sözlə desək, bu cür əşya hissələrində adi və ya mühüm qüsurlar tapıldıqda göstərilən alternativlərdən biri seçi-
lir.
Həm adi qüsurlar, həm də mühüm qüsurlar iki növdə ola bilər: açıq-aşkar qüsur növündə; gizli qüsur növün-
də.
Açıq-aş
kar qüsurlar odur ki, bu cür qüsurları əşyanın qəbul edilməsinin adi üsulları ilə və yaxud yoxlama-
nın xüsusi metodları vasitəsi ilə müəyyən etmək mümkün olur. Adi üsula əşyaya baxış keçirməyi, xüsusi meto-
da isə sınağı və ya laboratoriya analizini misal göstərmək olar. Gizli qüsurlar odur ki, bu qüsurları açıq-aşkar
qüsurları müəyyən etmək üçün istifadə edilən üsullarla (adi və xüsusi üsullarla) müəyyən etmək mümkün ol-
mur. Gizli qüsurların mühüm xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, bu cür qüsurları yalnız sazlama, montac (quraşdır-
ma), istifadə və saxlama prosesləri zamanı müəyyən etmək olur.
Satıcı əşyanın ona məlum olan həm açıq-aşkar, həm də gizli qüsurları barədə alıcıya məlumat verməyə borc-
ludur. Bu vəzifəni yerinə yetirməməyə görə o, alıcı qarşısında məsuliyyət daşıyır.
Bununla bərabər, qeyd etmək lazımdır ki, alıcı yalnız verilmiş (satılmış) əşyanın qüsurlarının (həm adi, həm
mühüm, həm açıq-aşkar, həm də gizli qüsurlarının) aşkar edilməsi müddətləri haqqında qaydaya əməl etdikdə
yuxarıda göstərilən tələbləri (alternativləri) irəli sürmək ixtiyarına malikdir. Satılmış əşyanın qüsurlarının aşkar
edilməsi müddətlərinə riayət edilməsi alıcı üçün prinsipial əhəmiyyətə malikdir. Başqa sözlə desək, alıcının əş-
yanın qüsurları ilə bağlı tələbləri irəli sürməsi həmin qüsurların qanunda müəyyənləşdirilmiş müddətdə aşkar
edilməsindən asılıdır. Bu cür müddətlər isə MM-in 589.2-ci və 589.6-jı maddələrində nəzərdə tutulmuşdur.
Ə
gər alqı-satqı müqaviləsi ilə ayrı qayda müəyyənləşdirməyibsə, alıcı əşyanın qüsurları ilə bağlı tələbləri bu
şə
rtlə irəli sürə bilər ki, həmin qüsurlar bu maddədə müəyyənləşdirilmiş müddətdə aşkar edilsin (MM-in 589.1-
ci maddəsi).
Özü də qeyd etmək istəyirik ki, göstərilən həmin müddətlər satılan əşya üçün qarantiya müddəti və ya yarar-
lılıq müddəti təyin edilməsindən asılıdır. Əşya üçün yalnız qanuni qarantiya və ya yararlılıq müddəti müəyyən-
ləşdirilməyən halda alıcı əşyanın qüsurları ilə bağlı tələbləri həmin qüsurları MM-də nəzərdə tutulmuş müd-
də
tdə
aş
kar etdikdə irəli sürür.
Bu müddə
t iki ildə
n çox ola bilmə
z. ki il müddə
ti isə
əş
yanın alıcıya veril-
diyi gündə
n hesablanır. Alqı-satqı müqaviləsi ilə daha uzun müddətin müəyyənləşdirilməsi nəzərdə tutula bi-
lər. Daşınmalı və ya poçtla göndərilməli əşyanın qüsurlarının aşkar edilməsi müddəti əşyanın təyinat yerinə çat-
dırıldığı gündən hesablanır (MM-in 589.2-ci maddəsi).
Əş
ya üçün qarantiya müddəti və ya yararlılıq müddəti müəyyənləşdirildiyi halda, alıcı əşyanın qüsurları ilə
bağ
lı tə
lə
blə
ri hə
min qüsurları qarantiya müddə
ti və
ya yararlılıq müddə
ti ə
rzində
aş
kara çıxardıqda
irə
li sürə
bilə
r. Qarantiya müddəti və ya yararlılıq müddəti keçəndən sonra alıcının
pretenziya irə
li sürmə
k
hüququ itir. Lakin bəzi hallarda alıcı əşyanın qüsurlarını qarantiya müddəti bitəndən sonra aşkar edir. Belə
halda qüsurlar əşyanın alıcıya verildiyi gündən iki il ərzində müəyyən edilməlidir ki, alıcı tələb irəli sürə bilsin.
Bu cür əşyalar üçün müqavilədə qarantiya müddəti iki ildən az nəzərdə tutulur. Göstərilən halda satıcı bu şərtlə
məsuliyyət daşıyır ki, alıcı əşyanın qüsurlarının əşya alıcıya verilənədək əmələ gəldiyini və ya həmin məqama-
dək yaranmış səbəblərdən əmələ gəldiyini sübuta yetirsin (MM-in 589.7-ci maddəsi). Belə təsəvvür yaranır ki,
müqavilədə nəzərdə tutulan qarantiya müddəti iki ildən az olan hallarda alıcının mənafeyi xüsusi qayda əsasın-
da müdafiə edilir.
Qanunda həm də verilmiş əsas əşyanın komplektləşdirici məmulatlarının qüsurlarının aşkar edilməsi müd-
dətləri barədə qayda müəyyən edilmişdir (MM-in 589.4-cü və 589.5-ci maddələri). Burada iki halı fərqləndir-
mək lazımdır: müqavilədə komplektləşdirici məmulat üçün əsas məmulata (əşyaya) nisbətən daha qısa qaranti-
ya müddəti müəyyənləşdirilən hal; müqavilədə komplektləşdirici məmulat üçün əsas məmulata (əşyaya) nisbə-
tən daha uzun qarantiya müddəti müəyyənləşdirilən hal. Birinci halda, alıcı komplektləşdirici məmulatın qüsur-
ları ilə bağlı tələbləri həmin qüsurları əsas məmulatın qarantiya müddəti ərzində, ikinci halda isə komplekt-
ləşdirici məmulatın qarantiya müddəti ərzində (əsas məmulatın qarantiya müddətinin bitib-bitməməsindən