Microsoft Word mulki huquq doc

 

476

mətinin alıcı tərəfindən gecikdirilməsi məhkəmə praktikasında özgəsinin pul vəsaitindən istifadə kimi qiy-

mətləndirilir. Ona görə də satıcı MM-in 449-cu maddəsində nəzərdə tutulduğu kimi faiz ödənilməsini tələb et-

mək hüququna malikdir. Satıcı alıcı tərəfindən göstərilən tələblərin yerinə yetirilmədiyi halda, iddia ərizəsi ilə 

məhkəməyə müraciət edir. 

Alıcı ona verilmiş əşyanın qiymətini ödəməməyə görə satıcı qarşısında məsuliyyət daşıyır. Belə ki, alıcı-

nın özünün əsas vəzifələrindən biri olan alınmış əşyanın əvəzini ödəmək vəzifəsini yerinə yetirməməsi satıcının 

müəyyən  tələblər  irəli  sürməsini  şərtləndirir.  Bu  tələbin  gerçəkləşdirilməməsi  müəyyən  hüquqi  nəticələrin 

ə

mələ gəlməsinə səbəb olur. Başqa sözlə desək, əgər alıcı alqı-satqı müqaviləsini pozmaqla əşyanı qəbul etmək-

dən imtina edirsə, belə halda satıcı iki alternativdən birini seçir:  

●

 əşyanın ödənilməsini tələb etmək; 

●

 müqavilənin icrasından imtina etmək. 

Alqı-satqı müqaviləsində satıcının alıcıya satılmış əşyanı bir neçə partiya (hissə-hissə) ilə verməsi qaydası 

nəzərdə tutula bilər. Belə halda ödəniş xüsusi qayda ilə həyata keçirilir ki, bu qayda MM-in 598.5-ci maddəsin-

də nəzərdə tutulmuşdur. Bu qayda alqı-satqı müqaviləsinin hüquqi tənzimlənməsində yeni qaydadır. Göstərilən 

həmin qaydanın mahiyyəti ondan ibarətdir ki, satıcının əşyaları partiyalarla verməyə borclu olduğu hallarda, o, 

ə

vvəl verilmiş əşyaların hamısının qiyməti tam ödənilənədək qalan digər əşyaların verilməsini dayandıra 

bilər. Satıcı belə halda müqavilənin icrasından imtina etmir, o, yalnız alıcıya verdiyi malların qiyməti tam 

həcmdə  ödənilənə  kimi  müqavilənin  icrasını  dayandırır.  Malın  verilməsinin  dayandırılması  barədə  satıcı 

alıcıya xəbər verməyə borcludur. 

Alqı-satqı müqaviləsi ilə hesablaşmanın (ödənişin) başqa qaydası da nəzərdə tutula bilər. Məsələn, hesablaş-

manın akkreditiv formasına keçilə bilər və ya qabaqjadan ödəniş qaydasının tətbiqi nəzərdə tutula bilər və s. 

2.3. Qabaqjadan ödəniş  

Qabaqjadan ödəniş əşyanın qiymətinin ödənilməsinin xüsusi qaydalarından biridir. Bu cür xüsusi qayda mü-

qavilənin ödəniş şərti kimi çıxış edir. Bununla bərabər, qabaqjadan ödəniş barədə qaydanın müəyyən edilməsi 

bu cür alqı-satqı müqaviləsinin alqı-satqının bir növü kimi fərqləndirilməsini şərtləndirmir. Ona görə ki, göstə-

rilən qayda tərəflərin razılığı ilə müəyyən edilir. Tərəflər isə öz mülahizələrinə görə alqı-satqının istənilən nö-

vündə qabaqjadan ödəniş qaydasından istifadə etmək barədə razılığa gələ bilərlər. 

Qabaqjadan ödəniş qaydası tərəflərin razılığı ilə alqı-satqı müqaviləsinin ödəniş barədə şərti kimi müəyyən 

edilir. Ödənişin qeyri-sabit olduğu bir şəraitdə tərəflər bu şərti alqı-satqı müqaviləsinə daxil edirlər. Belə təsəv-

vür yaranır ki, qabaqjadan ödəniş barədə qayda müqavilə şərtidir. Ona hesablaşma formasının müəyyən edil-

məsi kimi baxmaq olmaz. Bu qaydanı həm də tərəflərin müəyyən etdiyi hesablaşma qaydası hesab etmək 

olmaz. Qabaqjadan ödəniş barədə müqavilə şərti ödənişin müddəti barədə şərtdir. Bu şərt malın satıcıdan alıcı-

ya verilməsi müddətindən əvvəl gerçəkləşdirilir. 

Öz təbiətinə görə qabaqjadan ödəniş kommersiya kreditinin bir növüdür. Belə ki, kommersiya kreditinə 

görə müqavilə üzrə hər hansı qarşılıqlı öhdəlik vaxt və müddət etibarı ilə üst-üstə düşmür. Kommersiya krediti-

nə görə mal ya onun ödənişindən əvvəl verilir, ya da ki, ödəniş malın verilməsindən əvvəl həyata keçirilir. 

Beləliklə, alqı-satqı müqaviləsinə görə alıcının əşyanın qiymətini satışdan əvvəl tam və ya qismən ödə-

məsinə  qabaqjadan  ödəniş  deyilir.  Qabaqjadan  ödənişin  müddəti  alqı-satqı  müqaviləsində  nəzərdə  tutulur. 

Ə

gər müqavilədə belə müddət nəzərdə tutulmazsa, alıcı ödənişi ağlabatan müddətdə həyata keçirməyə borclu-

dur (MM-in 427.2-ci maddəsi).  

Alıcının əşyanın qiymətini qabaqjadan ödəmək vəzifəsini icra etməməsi müəyyən nəticələrə səbəb olur. Bu 

hal satıcıya ixtiyar verir ki, mümkün olan iki alternativdən birini seçsin (MM-in 441.2-ci maddəsi): 

●

 öhdəliyin icrasını, yəni əşyanın verilməsini dayandırmaq; 

●

 müqavilənin icrasından imtina edib, zərərin əvəzinin ödənilməsini tələb etmək. 

Ödəniş məbləğini qabaqjadan almış satıcı da əşyanı müəyyən edilmiş müddətdə vermək vəzifəsini icra etmə-

məyə görə məsuliyyət daşıyır. Bu hal alıcıya mümkün olan iki alternativdən birini seçməyə ixtiyar verir (MM-

in 599.3-cü maddəsi): 

●

 qiymətini ödədiyi əşyanın verilməsini tələb etmək; 

●

 əşya üçün qabaqjadan ödədiyi məbləğin qaytarılmasını tələb etmək. 

Satıcının qiyməti qabaqjadan ödənilmiş əşyanı vermək vəzifəsini icra etməməsi onun üçün həm də arzuolun-

maz digər nəticəyə səbəb ola bilər. Belə ki, satıcı əşyanın müqaviləyə görə verilməli olduğu gündən alıcıya 

verildiyi  günədək  qabaqjadan  ödəniş  məbləğindən  faiz  ödəməyə  borcludur,  yəni  hər  gecikdirilən  gün 

üçün faiz hesablanır. Əgər alıcının tələbi ilə əşya üçün qabaqjadan ödənilən məbləği satıcı geri qaytararsa, be-

lə halda da satıcı faiz ödəyir. Göstərilən halda faiz qabaqjadan ödənişin həyata keçirildiyi gündən qabaqjadan 

ödəniş məbləğinin alıcıya qaytarıldığı günədək olan müddət üçün hesablanır (MM-in 599.4-cü maddəsi).  

---