Microsoft Word mulki huquq doc

 

484

Pərakəndə alqı-satqı müqaviləsi ikitərəfli müqavilədir. Ona görə ki, bu müqavilədən yaranan öhdəlik qarşı-

lıqlı xarakterə malikdir. Belə ki, müqavilədə iştirak edən hər bir tərəf biri digərinə münasibətdə həm hüquqlara 

malikdir, həm də vəzifələr daşıyır.  

Pərakəndə alqı-satqı müqaviləsi həm də əvəzli müqavilədir. MM-in 622-ci maddəsinin 1-ci bəndində göstə-

rildiyi kimi, alıcı mal üçün müəyyən edilmiş pul məbləğini ödəməyə borcludur.  

Ə

gər qanunda nəzərdə tutulan tələblərə javab verərsə, pərakəndə alqı-satqı müqaviləsi ümumi müqavilə ola 

bilər (MM-in 400-cü maddəsi). Bu onu ifadə edir ki, həmin müqavilə malların pərakəndə satışını həyata keçirən 

və bazarda üstün mövqe tutan şəxsə (pərakəndə ticarət müəssisəsinə) müraciət edən hər hansı bir şəxslə eyni 

şə

rtlərlə bağlanılır. Başqa sözlə desək, ümumi müqavilə növünə aid edildiyinə görə pərakəndə alqı-satqı müqa-

viləsində malların qiyməti, habelə müqavilənin digər şərtləri bütün istehlakçılar (alıcılar) üçün eyni cür mü-

ə

yyənləşdirilir. Pərakəndə alqı-satqı müqaviləsinin bütün hallarda ümumi müqavilə növünə aid edilməsi müba-

hisəli məqamlarda onu mal göndərmə müqaviləsindən fərqləndirmək üçün əsas və həlledici rola malik olur. Be-

ləliklə, bu müqavilənin ümumi müqavilə növünə aid edilməsi onu nümayiş etdirir ki, pərakəndə ticarətçi (ticarət 

təşkilatı), yəni müqavilədə satıcı rolunda çıxış edən tərəf alıcıya zəruri olan mal satmağa imkanı olduğu hallar-

da, onunla müqavilə

 bağlamaqdan imtina etmək ixtiyarına, müqavilə bağlanarkən bir alıcıya nisbətən, di-

gərinə üstünlük vermək hüququna malik deyildir. O, alıcı ilə müqavilə bağlamaqdan əsassız imtina etmə-

məli, habelə alıcıya qeyri-bərabər şərtlər təklif etməməlidir.   

Pərakəndə alqı-satqı müqaviləsi bağlanma üsuluna görə qoşulma müqaviləsi hesab edilir; qoşulma müqavi-

ləsi standart şərtlər nəzərdə tutan müqavilədir (MM-in 417-ci maddəsi). Bu onu ifadə edir ki, müqavilənin şərt-

ləri satıcı tərəfindən müəyyənləşdirilir və bu şərtləri digər tərəf (alıcı) yalnız təklif olunmuş müqaviləyə bütöv-

lükdə qoşulmaq yolu ilə qəbul edə bilir. MM-in 622-ci maddəsinin 1-ci bəndində ifadə edilmiş qaydaya görə 

mal alıcıya satıcının elan etdiyi qiymətlə satılır. Bu isə malın qiymətinin satıcı tərəfindən birtərəfli qaydada mü-

ə

yyən  edilməsini  nümayiş  etdirir.  Müqavilənin  predmeti  istisna  olmaqla,  onun  qalan  digər  şərtləri  də  həmin 

qaydada müəyyənləşdirilir. Odur ki, pərakəndə alqı-satqı müqaviləsi alıcının standart formalara qoşulması yolu 

ilə bağlanmır; o, müqavilə şərtlərinin müzakirəsində iştirak etmir.  

2. Pərakəndə alqı-satqı müqaviləsinin tətbiq 

sferası, məqsədi və əhəmiyyəti 

Pərakəndə alqı-satqı müqaviləsinin MM-in 614.1-ci maddəsində formulə edilən leqal anlayışından belə tə-

səvvür yaranır ki, satıcının müqavilə ilə alıcıya verdiyi malın əsas təyinatı ondan sahibkarlıq fəaliyyəti ilə bağlı 

olmayan şəxsi, ailə, ev və ya digər məqsədlər üçün istifadə etməkdən ibarətdir. Bu, həmin malın spesifik xüsu-

siyyətidir. Göstərilən həmin xüsusiyyət müstəsna dərəcədə sahibkarlıq fəaliyyətinin həyata keçirilməsi üçün is-

tifadə  olunan  malların  alqı-satqı  münasibətlərinin  pərakəndə  alqı-satqı  müqaviləsi  ilə  tənzimlənməsini  istisna 

edir. Bu cür münasibətlər pərakəndə alqı-satqı müqaviləsinin müəyyən etdiyi qaydalarla nizama salınmaqdan 

çox uzaqdır. Məsələn, sənaye avadanlıqlarının, tikinti texnikasının və sahibkarlıq fəaliyyətinin həyata keçiril-

məsi ilə bağlı olan digər malların alqı-satqı münasibətləri bu müqavilə vasitəsi ilə rəsmiləşdirilmir. Odur ki, hə-

min münasibətlərə MM-in pərakəndə alqı-satqı müqaviləsi barədə müddəaları tətbiq edilmir. Bu cür müddəala-

rın tətbiq sferasına yalnız sahibkarlıq fəaliyyəti ilə bağlı olmayan şəxsi, ailə, ev və ya digər istifadə üçün 

nəzərdə tutulan malların alqı-satqısı ilə yaranan münasibətlər daxildir. 

Pərakəndə alqı-satqı müqaviləsinin hüquqi məqsədi mal üzərində mülkiyyət hüququnu satıcıdan alıcıya 

keçirməkdən ibarətdir. Bu müqavilə nəticəsində satıcı mala olan mülkiyyət hüququnu itirir, alıcı isə həmin 

mal üzərində mülkiyyət  hüququ qazanır. Belə təsəvvür  yaranır ki, pərakəndə alqı-satqı müqaviləsi mülkiyyət 

hüququnun əldə edilməsinin törəmə üsulu kimi satılmış malın alıcının mülkiyyətinə daxil edilməsini şərtləndi-

rən hüquqi fakt (əqd) kimi çıxış edir.  

Alıcının əldə etdiyi mal üzərində mülkiyyət hüququ əldə etməsi vaxtı onun malın əvəzini ödədiyi anla şərtlə-

nir. Əgər müqavilədə ayrı qayda nəzərdə tutulmayıbsa, alıcı əşyanın əvəzini ödədiyi andan onun mülkiyyətçisi 

olur.  Malların  pərakəndə  nisyə  alqı-satqısı  müqavilələrində,  o  cümlədən  alıcı  tərəfindən  malların  hissə-hissə 

ödənilməsi şərti ilə bağlanmış müqavilələrdə alıcı malın əvəzini tam ödədiyi halda onun üzərində mülkiyyət hü-

ququ əldə edir.  

Pərakəndə alqı-satqı müqaviləsinin hüquqi məqsədindən fərqli olaraq onun sosial-iqtisadi məqsədi alıcının 

müqavilə əsasında əldə etdiyi maldan hansı məqsədlər üçün istifadə etməsini ifadə edir. Həmin müqavilə 

ə

sasında əldə edilən maldan istifadə məqsədləri kifayət qədər geniş və müxtəlifdir. Maldan istifadə məqsədləri-

nin dairəsi MM-in pərakəndə alqı-satqı müqaviləsinin leqal anlayışını verdiyi 614.1-ci maddəsində göstərilmiş-

dir. Bu, maldan sahibkarlıq fəaliyyəti ilə bağlı olmayan şəxsi, ailə, ev və digər təyinat məqsədləri üçün isti-

fadə etməkdən ibarətdir. Məsələn, evdə və məişətdə istifadə etmək üçün xalça, soyuducu, mebel və s. alırıq. 

Pərakəndə  alqı-satqı  müqaviləsinin  əhəmiyyəti  kifayət  qədər  böyükdür.  Alqı-satqı  müqaviləsinin  ən  geniş 

---