526
barəsində də ayrıca danışmaq lazımdır. Hüquq ədəbiyyatında bu məsələyə də münasibət birmənalı deyil. Müəl-
liflər arasında eləsi vardır ki, kommersiya təjrübəsi və istehsal sirri (nou-hau) anlayışlarını eyniləşdirir. Şübhə-
siz, bu fikir həqiqətdən uzaqdır. Belə ki, istehsal sirri (nou-hau) qorunan kommersiya informasiyasıdır. Kom-
mersiya təjrübəsi dedikdə isə şəxsin sahibkarlıq fəaliyyətinin həyata keçirilməsi və kommersiya əməliyyatları-
nın aparılması zamanı əldə etdiyi bilik və vərdişlərin məjmusu başa düşülür. Françayzinq müqaviləsi çərçivə-
sində françayzerin kommersiya təjrübəsi françayzi tərəfindən istifadə oluna bilər. Belə halda kommersiya təjrü-
bəsindən istifadə hüququ françayzinq müqaviləsinin predmetinə daxil olur.
Lakin işgüzar nüfuzdan istifadə hüququ françayzinq müqaviləsinin predmeti ola bilməz. Müəlliflərdən
N.Q. Vilkova isə bunun əksi olan mövqedə duraraq göstərir ki, işgüzar nüfuzdan istifadə françayzinq müqavilə-
sinin predmeti ola bilər. Bu fikirlə çətin razılaşmaq olar. Məsələ burasındadır ki, işgüzar nüfuz şəxsi qeyri-mad-
di nemət, işgüzar nüfuz hüququ isə şəxsi qeyri-əmlak hüququdur. şgüzar nüfuz hüququ özgəninkiləşdirilmir və
başqa şəxsə istifadəyə verilmir. Bu hüquq müstəqil əmlak hüququ deyildir. Lakin françayzerin işgüzar nüfuz
hüququ françayzinq müqaviləsi əsasında françayzi tərəfindən istifadə oluna bilər. Belə ki, françayzerin bazarda
rəqabət aparmaq qabiliyyəti onun işgüzar nüfuzunun keyfiyyəti və səviyyəsi ilə bağlıdır. Françayzerin işgüzar
nüfuzu onun bazara çıxardığı məhsulların keyfiyyətindən asılıdır. Şübhəsiz, malların keyfiyyəti nə qədər yaxşı
olarsa, françayzerin işgüzar nüfuzu da bir o qədər yüksək olur. stehlakçılar həmişə sahibkar françayzerin işgü-
zar nüfuzunun keyfiyyətini nəzərə alırlar. Digər tərəfdən, françayzinq müqaviləsinin predmetinə daxil əqli mül-
kiyyət obyektlərindən (firma adlarından, əmtəə nişanlarından, kommersiya işarəsindən və s.) istifadə hüququ bu
və ya digər dərəjədə işgüzar nüfuz hüququ ilə bağlı olur. Başqa sözlə desək, françayzerin işgüzar nüfuzu onun
firma adı, əmtəə nişanı və digər fərdiləşdirmə vasitələri ilə əlaqədardır. Məhz françayzerin işgüzar nüfuzu onun
öz fərdiləşdirmə vasitələri altında istehlakçılara təklif etdiyi malın yüksək keyfiyyətini və bazardakı mövqeyini
müəyyənləşdirir. Şübhəsiz, françayzerin fərdiləşdirmə vasitələrindən istifadə edən zaman françayzi onun işgü-
zar nüfuzuna arxalanır.
Müqavilə
nin predmeti onun mühüm şə
rtidir.
3. Müqavilə
nin digə
r elementlə
ri
Müqavilə
nin elementlə
rində
n olan müddə
t onun mühüm şərti hesab edilmir. Françayzinq müqaviləsinin
müddəti MM-in 728-ci maddəsi ilə tənzimlənir. O, müqaviləni bağlayan tərəflərin razılığı ilə müəyyən edilir.
Müddət təyin edilərkən malın və xidmətlərin satışı ilə bağlı tələbat nəzərə alınır. Bir qayda olaraq, müqavilə
uzun müddətə bağlanır. Müddətli əqd olduğuna görə françayzinq müqaviləsi qeyri-müəyyən müddətə bağlana
bilməz. Tərəflər françayzinq müqaviləsində müqavilənin müddətini dəqiq göstərməlidirlər (MM-in 727-ci mad-
dəsi).
Françayzinq müqaviləsi müddətin bitməsi ilə ləğv edilir. Lakin müddətin başa çatması müqavilənin avto-
matik olaraq xitam edilməsini şərtləndirmir. Bunun üçün zəruridir ki, tərəflər müqavilənin ləğv edilməsi barədə
öz niyyətlərini bildirsinlər. Əgər tərəflərdən heç biri müqaviləni ləğv etmək üçün bu hüquqdan istifadə etmirsə,
müqavilə iki il müddətinə uzadılır (MM-in 728.2-ci maddəsi). Qeyd etdiyimiz bu qayda müddəti on ildən çox
olan françayzinq müqaviləsinə aiddir. On ildən çox müddətə bağlanan françayzinq müqaviləsinin daha bir xü-
susiyyəti vardır. Belə ki, bu cür müqavilə xitam edilərkən qanun ləğv etmə üçün zəruri olan bir illik gözləmə
müddəti müəyyən edir (MM-in 728.2-ci maddəsi). Yalnız bu müddəti gözləməklə tərəflər müqaviləni ləğv edə
bilərlər.
Müddət bitdikdən sonra françayzinq hüquq münasibətlərinə dərhal xitam verilmir, yəni müqavilə avtomatik
olaraq pozulmur. Belə halda tərəflərin qarşılıqlı etimad prinsipi tətbiq edilir. Tərəflər bu prinsipə əməl etmə-
yə borcludurlar. Həmin prinsipə görə onlar müqavilənin müddətini işgüzar qarşılıqlı münasibətlərin faktik qur-
tardığı vaxtadək uzadırlar. Belə halda münasibətlərin faktik qurtardığı vaxtadək, yəni uzadılan müddət üçün tə-
rəflərin razılığı ilə müqavilə şərtləri əvvəlki kimi eyni qala və ya dəyişdirilə bilər. Müqavilənin mətnində tərəf-
lər müqavilənin müddətini və ya müddətin uzadılması şərtlərini dəqiq göstərməlidirlər (MM-in 727-ci maddə-
si).
Françayzinq müqaviləsinin
elementlə
rində
n biri olan qiymə
t müqavilənin mühüm şərti hesab edilmir. Mü-
qavilənin qiyməti istifadəçi müəssisənin, yəni françayz alanın françayz verənə verdiyi haqqı (ödənişi) ifadə
edir. Buna françayz haqqı deyilir. Ödənişin müxtəlif formaları tətbiq edilir: birdəfəlik ödəniş; vaxtaşırı (illik,
aylıq, rüblük və s.) ödəniş; satış pulundan faizlə hesablanan ayırmalar formasında ödəniş; malın topdansatış
qiymətinə əlavə formasında ödəniş və s.
Pauşal ödənişlə royalti ödənişin uyğunlaşdırılması forması nisbətən daha geniş yayılmışdır. Pauşal ödəniş
birdəfəlik (cəmlənmiş, toplanmış) ödənişdir. Bu ödəniş müqavilə bağlandıqdan dərhal sonra həyata keçirilir.
Pauşal ödəniş françayzinqin yeni obyektlərinin yaradılması ilə bağlı françayz verənin çəkdiyi xərcin əvəzi kimi
çıxış edir. O, həm də faktiki olaraq ilkin (başlanğıc) öyrətmə üçün françayz verənə ödənilən haqqı ifadə edir.