Microsoft Word mulki huquq doc

 

526

barəsində də ayrıca danışmaq lazımdır. Hüquq ədəbiyyatında bu məsələyə də münasibət birmənalı deyil. Müəl-

liflər arasında eləsi vardır ki, kommersiya təjrübəsi və istehsal sirri (nou-hau) anlayışlarını eyniləşdirir. Şübhə-

siz, bu fikir həqiqətdən uzaqdır. Belə ki, istehsal sirri (nou-hau) qorunan kommersiya informasiyasıdır. Kom-

mersiya təjrübəsi dedikdə isə şəxsin sahibkarlıq fəaliyyətinin həyata keçirilməsi və kommersiya əməliyyatları-

nın aparılması zamanı əldə etdiyi bilik və vərdişlərin məjmusu başa düşülür. Françayzinq müqaviləsi çərçivə-

sində françayzerin kommersiya təjrübəsi françayzi tərəfindən istifadə oluna bilər. Belə halda kommersiya təjrü-

bəsindən istifadə hüququ françayzinq müqaviləsinin predmetinə daxil olur.  

Lakin işgüzar nüfuzdan istifadə hüququ françayzinq müqaviləsinin predmeti ola bilməz. Müəlliflərdən 

N.Q. Vilkova isə bunun əksi olan mövqedə duraraq göstərir ki, işgüzar nüfuzdan istifadə françayzinq müqavilə-

sinin predmeti ola bilər. Bu fikirlə çətin razılaşmaq olar. Məsələ burasındadır ki, işgüzar nüfuz şəxsi qeyri-mad-

di nemət, işgüzar nüfuz hüququ isə şəxsi qeyri-əmlak hüququdur.  şgüzar nüfuz hüququ özgəninkiləşdirilmir və 

başqa şəxsə istifadəyə verilmir. Bu hüquq müstəqil əmlak hüququ deyildir.  Lakin françayzerin işgüzar nüfuz 

hüququ françayzinq müqaviləsi əsasında françayzi tərəfindən istifadə oluna bilər. Belə ki, françayzerin bazarda 

rəqabət aparmaq qabiliyyəti onun işgüzar nüfuzunun keyfiyyəti və səviyyəsi ilə bağlıdır. Françayzerin işgüzar 

nüfuzu onun bazara çıxardığı məhsulların keyfiyyətindən asılıdır. Şübhəsiz, malların keyfiyyəti nə qədər yaxşı 

olarsa, françayzerin işgüzar nüfuzu da bir o qədər yüksək olur.  stehlakçılar həmişə sahibkar françayzerin işgü-

zar nüfuzunun keyfiyyətini nəzərə alırlar. Digər tərəfdən, françayzinq müqaviləsinin predmetinə daxil əqli mül-

kiyyət obyektlərindən (firma adlarından, əmtəə nişanlarından, kommersiya işarəsindən və s.) istifadə hüququ bu 

və ya digər dərəjədə işgüzar nüfuz hüququ ilə bağlı olur. Başqa sözlə desək, françayzerin işgüzar nüfuzu onun 

firma adı, əmtəə nişanı və digər fərdiləşdirmə vasitələri ilə əlaqədardır. Məhz françayzerin işgüzar nüfuzu onun 

öz fərdiləşdirmə vasitələri altında istehlakçılara təklif etdiyi malın yüksək keyfiyyətini və bazardakı mövqeyini 

müəyyənləşdirir. Şübhəsiz, françayzerin fərdiləşdirmə vasitələrindən istifadə edən zaman françayzi onun işgü-

zar nüfuzuna arxalanır.   

Müqavilənin predmeti onun mühüm şərtidir. 

3. Müqavilənin digər elementləri 

Müqavilənin elementlərindən olan müddət onun mühüm şərti hesab edilmir. Françayzinq müqaviləsinin 

müddəti MM-in 728-ci maddəsi ilə tənzimlənir. O, müqaviləni bağlayan tərəflərin razılığı ilə müəyyən edilir. 

Müddət təyin edilərkən malın və xidmətlərin satışı ilə bağlı tələbat nəzərə alınır. Bir qayda olaraq, müqavilə 

uzun müddətə bağlanır. Müddətli əqd olduğuna görə françayzinq müqaviləsi qeyri-müəyyən müddətə bağlana 

bilməz. Tərəflər françayzinq müqaviləsində müqavilənin müddətini dəqiq göstərməlidirlər (MM-in 727-ci mad-

dəsi). 

Françayzinq müqaviləsi müddətin bitməsi ilə ləğv edilir. Lakin müddətin başa çatması müqavilənin avto-

matik olaraq xitam edilməsini şərtləndirmir. Bunun üçün zəruridir ki, tərəflər müqavilənin ləğv edilməsi barədə 

öz niyyətlərini bildirsinlər. Əgər tərəflərdən heç biri müqaviləni ləğv etmək üçün bu hüquqdan istifadə etmirsə, 

müqavilə iki il müddətinə uzadılır (MM-in 728.2-ci maddəsi). Qeyd etdiyimiz bu qayda müddəti on ildən çox 

olan françayzinq müqaviləsinə aiddir. On ildən çox müddətə bağlanan françayzinq müqaviləsinin daha bir xü-

susiyyəti vardır. Belə ki, bu cür müqavilə xitam edilərkən qanun ləğv etmə üçün zəruri olan bir illik gözləmə 

müddəti müəyyən edir (MM-in 728.2-ci maddəsi). Yalnız bu müddəti gözləməklə tərəflər müqaviləni ləğv edə 

bilərlər. 

Müddət bitdikdən sonra françayzinq hüquq münasibətlərinə dərhal xitam verilmir, yəni müqavilə avtomatik 

olaraq pozulmur. Belə halda tərəflərin qarşılıqlı etimad prinsipi tətbiq edilir. Tərəflər bu prinsipə əməl etmə-

yə borcludurlar. Həmin prinsipə görə onlar müqavilənin müddətini işgüzar qarşılıqlı münasibətlərin faktik qur-

tardığı vaxtadək uzadırlar. Belə halda münasibətlərin faktik qurtardığı vaxtadək, yəni uzadılan müddət üçün tə-

rəflərin razılığı ilə müqavilə şərtləri əvvəlki kimi eyni qala və ya dəyişdirilə bilər. Müqavilənin mətnində tərəf-

lər müqavilənin müddətini və ya müddətin uzadılması şərtlərini dəqiq göstərməlidirlər (MM-in 727-ci maddə-

si). 

Françayzinq müqaviləsinin elementlərindən biri olan qiymət müqavilənin mühüm şərti hesab edilmir. Mü-

qavilənin  qiyməti  istifadəçi  müəssisənin,  yəni  françayz  alanın  françayz  verənə  verdiyi  haqqı  (ödənişi)  ifadə 

edir. Buna françayz haqqı deyilir. Ödənişin müxtəlif formaları tətbiq edilir: birdəfəlik ödəniş; vaxtaşırı (illik, 

aylıq,  rüblük  və  s.)  ödəniş;  satış  pulundan  faizlə  hesablanan  ayırmalar  formasında  ödəniş;  malın  topdansatış 

qiymətinə əlavə formasında ödəniş və s. 

Pauşal ödənişlə royalti ödənişin uyğunlaşdırılması forması nisbətən daha geniş yayılmışdır. Pauşal ödəniş 

birdəfəlik  (cəmlənmiş,  toplanmış)  ödənişdir.  Bu  ödəniş  müqavilə  bağlandıqdan  dərhal  sonra  həyata  keçirilir. 

Pauşal ödəniş françayzinqin yeni obyektlərinin yaradılması ilə bağlı françayz verənin çəkdiyi xərcin əvəzi kimi 

çıxış edir. O, həm də faktiki olaraq ilkin (başlanğıc) öyrətmə üçün françayz verənə ödənilən haqqı ifadə edir. 

---