Microsoft Word Munasib?tl?rin balaslasd?r?lmas? I cild doc
Yüklə 4,18 Mb. Pdf görüntüsü
|
74 Düzgünlük əsasında qurulan
formada və
formanın fəaliyyətində ədalətin mövcudluğu onun təmiz, saf gerçəkliyini şərtləndirir və məzmununu ehtiva edir. Ədalətli məzmuna sahib olan forma başlıca olaraq tarazlı fəaliyyəti təmin edir və nəticədə də tarazlı münasibətlər formalaşır. Humanistlik və haqq-ədalət və düzgünlük əlamətlərini özündə cəmləşdirməklə yüksək əxlaqa sahib olan liderlər milli maraqlarla yanaşı, rəngarəngliyin tərkibi olaraq digər xalqların da maraqlarına xüsusi önəm veriblər və belə hesab ediblər ki, dəyərlər ortaqdır, hər bir xalqın xoşbəşt yaşamağa haqqı vardır. Bu liderlər isə daima qlobal müharibələrin, uzun sürən silahlı toqquşmların əleyhinə olaraq, bəşəri sabitliyi qlobal və regional, o cümlədən milli səviyyədə sosial sabitliyi bəşəri sülhün təminatında mühüm istiqamət kimi görüblər. ABŞ prezidenti olmuş Vudro Vilson I Dünya müharibəsindən bezmiş Avropa xalqları üçün “Müharibəyə yox” şüarını gətirmiş oldu. ABŞ-dan gələn çağırışlar içərisində “Bir daha dünya iki cəbhəyə bölünməsin, rədd olsun xalqları onların xəbəri olmadan, iradəsini əks etdirmədən qırğınlara gətirib çıxaran əski cinayətkar gizli diplomatiya! İdarə edənlərin ümumi razılığına əsaslanan və sadə insanların təşkilatları vasitəsilə ifadə olunan iradəsinin dəstəklədiyi hüququn aliliyi bərqərar olsun-Yeni və daha yaxşı bir dünya düzəni qurulsun” (İng. “The reign of law, based upon the consent of the governed and sustained by the organized opinion of mankind”) kimi şüarlar mərkəzi yeri tutdu. 1 Humanizm və hüququn ilahi səltənəti mövcud olmalı idi. Vudro Vilson öz Kovenantı (nizamnaməsi-bu Kovenant ümumi sülh müqaviləsinin əsas tərkib hissəsi idi. –“inteqral part of the general treaty of peace”. Kovenant əsasən bəşəriyyətin sülh problemini, sonra isə ayrı- ayrı xalqların sülh məsələsini həll etməyi qarşısına məqsəd
1 Stefan Zweig. Sternstunden Der Menschheit. Vierzehn historische Miniaturen. Fischer Taschenbuch Verlag. Stefan Sveyq Bəşəriyyətin ulduzlu saatları. Tarixi miniatürlərdə. Alatoran. Alman dilindən tərcümə: Ağalar Məmmədov. Bakı, Qanun. 2010, 408 səh., səh. 375-397. 75 qoymuşdu) ilə Avropada müəyyən qədər sülhə nail oldu. Bir çox xalqlar müstəqillik əldə etdilər. Millətlər Liqası Vudro Vilsonun nəzəriyyələri əsasında formalaşdı.
Digər bir humanist fikirli lider olmuş və öz düçüncələrini əməli fəaliyyəti ilə ahəngləşdirmiş, Türkiyə dövlətinin və xalqının inkişafını seçimlərdə, fərdi və ümumi dəyərlərin harmonizasiyasında, cəmiyyətin fərqli əsaslarla inkişafında görən Türkiyə dövlətinin banisi Atatürk də qeyd edirdi: “Azadlıq olmayan bir ölkədə ölüm və uçurum vardır. Hər irəliləyişin və qurtuluşun anası azadlıqdır”, “Milli əməllər, milli iradə yalnız bir şəxsin düşüncəsində deyil, bütün millət fərdlərinin arzularının, əməllərinin birləşməsindən ibarətdir.”, “Çağdaş bir respublika qurmaq demək, millətin insan kimi yaşaya bilməsi, insan kimi yaşamağın nədən asılı olduğunu öyrənməsi deməkdir”, “Millətin rəy və iradəsinə əsaslanan hər işin nəticəsinin millət üçün xeyir və səadət olacağı gerçəkdir”, “Millətə əfəndilik etmək yoxdur; xidmət etmək vardır. Bu millətə xidmət edən onun əfəndisi olur”, “Millət tərəfindən, millətin adından, dövləti idarə etməyə səlahiyyətli olanlar üçün lazım olduqda, millətə hesabat vermək məcburiyyətdir, saymazlıq və özbaşınalıq yaramaz”, “Millət işlərində hər fərdin zehninin sərbəst fəaliyyətdə olması gərəklidir”, “Vicdan azadlığı mütləq və müdaxilə edilməzdir, o, fərdin təbii hüquqlarının ən mühümlərindən hesab edilməlidir”, “Din və məzhəb hər kəsin öz vicdanından doğan bir işdir. Heç kəs heç kimi nə bir din, nə bir
76 məzhəbi qəbul etməyə məcbur edə bilməz. Din və məzhəb heç bir zaman siyasət aləti kimi istifadə edilə bilməz”, Milləti aldatmayacayıq. Millətə daima və daima gerçəyi söyləyəcəyik. Bəlkə səhv etdik, yanlış şeyləri gerçək zənn etdik; qoy millət onu düzəltsin”. 1
Digər bir humanist baxışlı, yüksək mənəviyyatı özündə cəmləşdirən və 1915-ci ildən Hindistan milli azadlıq hərəkatına rəhbərlik edən Mahatma Qandi Hindistanda müsəlman və hindusların birləşərək vahidliyinə çağırırdı. Onun rəhbərliyi altında 1947-ci ildə Hindistan müstəqillik qazandı. Mahatma Qandinin qeyri-silahlı yolla kütləvi xalq hərəkatına rəhbərlik etməsi, müstəqillik uğrunda mübarizəsi dünya tarixində onu ən gözəl şəxslərdən birinə çevirdi. Hindistanlılar onu -“maxatma”, sanskritdən tərcüməsi -“böyük qəlb” adlandırdılar. Tarixdən məlumdur ki, 1857-ci ildə Britaniya-Ost-Hind şirkətinin idarəçiliyindən olan narazılığın nəticəsi olaraq axırıncı moğol imperatoru Bahadur Şah Zəfərin liderliyi ilə “Sipahlar üsyanı” başladı. Bu, müstəqillik uğrunda ilk müharibə idi. Hərbi yolla üsyan yatırıldı, Moğollar sülaləsinin hakimiyyətinə son qoyuldu. Nəticədə Britaniya Ost-Hind şirkəti ləğv edildi və Hindistan Britaniya İmperiyasının koloniyası olaraq Britaniya taxt-tacının idarəçiliyinə verildi. Koloniyadan azad olmaq uğrunda azadlıq mübarizələri davam edirdi. 1920-ci ildən etibarən Mahatma Qandi kimi rəhbərlər britaniya kolonial hökumətinə qarşı kütləvi kampaniyalara başladılar. Britaniya İmperiyasının koloniyasından azad olmaq istəkləri ilə yanaşı, çox illərdən bəri hinduslar və müsəlmanlar arasında gərginlik yaşanırdı. Müsəlmanlar azlıq təşkil edirdilər və müsətqillk qazandıqdan sonra hindusların hakimiyyəti altına keçməli idilər və buna görə də müstəqillik məsələsinə ehtiyatla yanaşırdırlar. Onlar hindusların idarəçiliyinə inanmırdılar və Britaniya kolonial hökumətinə qarşı çıxmaqda tərəddüd edirdilər, qətilik nümyiş etdirmirdilər. Müsəlmanlarla hinduslar arasında birliyin
1 Utkan Qocatürk. Atatürk.-Bakı:Elm, 1991.-212 s. Tərcümə və qeydlər Dünyamalı Vəliyevindir. Kitabda Atatürkün ölməz sözləri bölməsi. səh.99-184. Yüklə 4,18 Mb. Dostları ilə paylaş:
|