Microsoft Word mustafa ilbo\360a y\374ksek lisans tezi doc
Yüklə 0,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
54 Ezeli objelerin aktüel varlıkların içinde olduğu bir sürece dâhil olması, ezeli objelerin sahip olduğu ilişkisel özleriyle ilgili bir durumdur. Bu ilişkiselliğe ezeli objeler açısından bakılacak olursa, bu objelerin içsel olarak diğer ezeli objelerle ilişki içerisindeyken dışsal olarak da aktüel durumlarla ilişki içerisinde olduğu kabul edilecektir. 375
Bu ilişkide ezeli objeler aktüel varlıkların objektifleşme şekillerini oluşturmakta ve onların hem birleşmesinin hem de ayrılmasının illeti olmaktadır. 376
Tanrı’nın ve evrenin kendi yaratıkları tarafından ortaya konulan sürekli değişim içerisindeki karakteriyle, soyut formların ve yaratıcığın bitmez tükenmez alanı haline gelmektedir. 377
Böyle bir oluşumda ezeli objelerin ya da soyut formların bu dünyanın nesneleriyle olan ilişkisinin ilk safhası, onların aktüel varlıklar için “potansiyeller” olmalarıyla başlamaktadır. Whitehead'in sistemine genel olarak baktığımızda aktüel varlıkların ve ezeli objelerin bu sistemdeki en temel varlıklar oldukları görülecektir. 378
Aktüel varlıklar açısından bakıldığında her şeyin süreç içerisinde olması, buna bağlı olarak evrende yaratıcı bir ilerlemenin mevcudiyeti bu tekâmül fikrini açıklamak için potansiyel kavramını zorunlu kılmaktadır. 379 Whitehead felsefesinde yaratıcı tekâmülü açıklamaya dönük potansiyellik aktüel varlıklara ezeli objeler tarafından verilmektedir. O’na göre, zamanın ve mekânın bölünmeyen sürekli dizisi içindeki yaratıcı süreç boyunca “potansiyeller” ezeli objeler vasıtasıyla temin edilmektedir. Whitehead’e göre her aktüalite, öznenin deneyimine duyu verisi olarak sunulan 380
gelmektedir. Yalnız burada aktüel varlıkların belirli bir hale gelmelerine yardım eden potansiyelliğin sadece ezeli objelere has olmadığı da unutulmamalıdır. Zira Whitehead’e göre, aktüel varlıklar topluluğu olan aktüel dünyada varlık alanına girmiş olan objelerin yaratıcı süreç için potansiyeller veya veriler olmaları gibi, evrendeki diğer bütün varlıklar da oluşum süreçleri için potansiyeldirler. 381
Tanrı’nın da bu ilişkiye dâhil olduğu ezeli objeler ve aktüel varlıklar arasındaki böyle bir bağ,
375
POLS, a.g.e., s. 170, 195. 376
POLS, a.g.e., s. 148; ÜLKEN, a.g.e., s. 205. 377
A.N.W., Dinin Oluşumu, s. 156. 378
ROOT, a.g.e., s. 202. 379
PR, 68. 380
PR, s. 97. 381
PR, s. 35–36, 68.
55 Whitehead'e göre, onları süreç içerisinde birbirlerine muhtaç duruma getirmektedir. 382 Ancak burada dikkatle vurgulanması gereken husus, bu varlıkların sınırlanışları üzerindeki genel potansiyelliğin ezeli objeler tarafından sağlandığı olacaktır. Whitehead, ezeli objelerin potansiyelliği ile burada oluş için “saf potansiyel” olan varlığı kastetmektedir. 383
Böylelikle aktüel dünyada ezeli objeler aktüel varlıklara saf potansiyelliği sunar ve bu sunuş Tanrı’nın da devreye girmesiyle sübjektif gayeye dönüşür. Sübjektif gaye aktüaliteye alternatif imkânları anımsatır ve aktüalite bir kararla belirli bir hale gelir. Gerçekte bu durum bir anlamda imkânlar arasından bir sınırlama olarak kabul edilebilir. 384 Fakat Whitehead’e göre söz konusu sınırlama ilkesi potansiyellerin görülür hale gelmesini sağlamaktadır. 385
Böylece ezeli objelerin ve diğer aktüel varlıkların “potansiyel birlikteliği”, oluş süreci içerisindeki aktüel varlıkların gerçek birlikteliğini kazanmasında rol oynamaktadırlar. Böyle bir aktüel varlığı meydana getiren potansiyel varlıklar da aynı şekilde pek çok farklı potansiyellerin gerçek bir bireysel birlikteliği olabilir. Bu bireysellikler o bireye özgü olan gerçek ve özel birlikteliklerdir. 386 Zira Whitehead'e göre pek çok varlığın bir aktüaliteye olan gerçek birlikteliği içinde bir element olmaya dönük bu potansiyellik, ister aktüel olsun ister olmasın, bütün varlıklara bağlı olan genel bir metafizik karakterdir. 387
Gelinen noktada ezeli objelerin, diğer varlıkların oluş süreci için potansiyel olmalarından farklı olarak, kendilerinde mükemmel tarzda belirli durumda olduklarını ve içinde bulunduğu aktüel duruma göre farklı şekiller almalarına rağmen süreç boyunca kendi özünde aynı kaldıklarını da belirtmek gerekmektedir. 388
Whitehead'e göre ezeli objeler kendilerinde mükemmel tarzda belirlenmiştir. 389
aktüalitenin de kesinliğini ifade etmektedir. Bu yüzden aktüel dünyada bir örneğin gerçekleşmesi, kendileri de bir örnek ve potansiyel olan ezeli objelerin genel
382
PR, s. 392. 383
LECLERC, a.g.e., s. 99. 384
PR, s. 393; SMW, s. 162, 174; EMMET, “Whitehead, Alfred North”, a.g.e., s. 114. 385
TÜRER, a.g.e., s. 48. 386
PR, ss. 29–30. 387
PR, s. 33. 388
SMW, s. 88. Ayrıca Bkz. ALBAYRAK, a.g.e., s. 8. 389
POLS, a.g.e., s. 154. Yüklə 0,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|