Microsoft Word mustafa ilbo\360a y\374ksek lisans tezi doc
Yüklə 0,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- DÖRDÜNCÜ BÖLÜM EZEL OBJELER VE WHITEHEAD ONTOLOJ S
- 4.1.Ezeli Obje ve Tanrı
45 onun varlık olmayandan varlığa girişi olarak anlaşılmaması gerektiğini de dile getirmiştik. 326 Çünkü ezeli objeler varlıkların kesinliğini oluşturana kadar potansiyelliğini devam ettirirler. Bu noktadan sonra ezeli objelerin varlık alanına çıkışları, onların varlık alanına yeni varlıklar olarak geldikleri anlamına gelmemekte olup, onların bu alana şekil veren anlamında çıkmaları demektir. Yani ezeli objeler bu noktada aktüel varlıklara girerler ve onların kesinliklerini oluştururlar. Zaten Whitehead ezeli objelerin varlık alanına çıkışını, böyle bir imadan kaçınmak için “giriş” terimiyle ifade etmiştir. 327 Ezeli objelere bu açıdan bakıldığında, Whitehead'in ifadesiyle, bizim aktüel dünyamızda ezeli objelerin yarı gölgelerinin olduğundan bahsedebiliriz. 328 Bu nitelendirmeler ise ezeli objelerin aktüel varlıklardan önce gelmesi, başka bir ifadeyle onların bağımsız birer varlığa sahip oldukları ve aktüel varlıklarla aynı anlamda var olmadıkları anlamına gelmektedir. 329
Whitehead’e göre varlık alanına çıkan hiçbir yeni ezeli obje yoktur. Çünkü ezeli objeler aktüel olaylar gibi zamanda yerleşik olmadıkları gibi geçmişte de yerleşik vaziyette değildirler. Onlar doğada sürekli olan ve akıp gitmeyen zaman-mekân üstü unsurlardır. Bu nedenle Whitehead'e göre varlık alanına çıkan yeni bir ezeli objeden bahsetmek olanaksızlaşmaktadır. 330
Ezeli objelerle ilgili olarak söylenebilecek başka bir özellik ise onların soyut olmalarıdır. Whitehead'e göre ezeli objeler soyuttur. Bu soyutluk onların doğalarında vardır. Ancak Whitehead'in, bir ezeli objenin soyut olmasından bahsettiğinde kastettiği şey, ezeli objelerin kendi özleriyle ilgili bir durum olmayıp, belirli bir deneyim durumuna referansta bunmadan “anlaşılabilir” olmalarıyla ilgilidir. 331
anlamına geldiğinin farkındadır. Ancak O, aşkınlık ile ezeli objelerin varlıkla ilişkisinin kesildiğini kastetmemektedir. Aynı şekilde, soyut olmak ezeli objelerin diğer ezeli objelerle ilişkisinin kesildiği anlamına da gelmemektedir. Bu şekilde ezeli
326 PR, 226. 327 PR, s. 38. 328 PR, s. 282. 329 LECLERC, a.g.e., s. 94. 330 PR, s. 33. 331 PR, s. 69–70; Everett W. HALL, “Of What Use Are Whitehead’s Eternal Objects?”, Alfred North Whitehead Essays On His Philosophy (Ed. George L. KLINE) içinde, Prentice-Hall, Inc., Englewood Cliffs, N. J., U.S.A. 1963, s. 104, 107.
46 objeler aktüaliteye olan referanslarından ve diğer ezeli objelerle olan ilişkilerinden ayrılmamaktadırlar. 332
objelerin Tanrı tarafından yaratılmamış olmasıdır. 333
Buna ek olarak ezeli objelerle ilgili olarak söylenebilecek son özellik ise onların tamamının Tanrı’nın birincil yönünde idrak edilmesidir. Whitehead'e göre her şey bir yerde olmalıdır. Burada “bir yer” ifadesiyle Whitehead bir takım aktüel varlıkları kastetmektedir. Ona göre bu “bir yer”, dünyevi olmayan bir yer olan Tanrı’nın ilk yönüdür. 334
332 SMW, s. 160; Ivor LECLERC, “Form And Actuality”, The Relevance Of Whitehead (Ed. Ivor LECLERC) içinde, London: George Allen & Unwin Ltd., New York: Humanities Press Inc. 1961, s. 176; Mevlüt ALBAYRAK, Tanrı ve Süreç, Fakülte Kitabevi, Isparta 2001, s. 9. 333 PR, s. 392. 334 PR, s. 73; POLS, a.g.e., s. 155.
47 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM EZEL OBJELER VE WHITEHEAD ONTOLOJ S Whitehead ontolojisinde ezeli objelerin Tanrı, nesneler ve gerçeklik ile ilişkilerini net bir biçimde ortaya koymak için gerekli olan üçüncü bölümden sonra, bu bölümde ezeli objelerin sırasıyla Tanrı, nesneler ve gerçeklik karşısındaki fonksiyonlarını ortaya koyacağız. Ezeli objeler Whitehead felsefesindeki varlık türlerinden birisidir. Onun felsefesindeki ezeli objelerin ve diğer varlıkların ortaya konulması, söz konusu varlıkların diğer evrensel varlıklarla ilişkilerinin nitelikleriyle ilgilidir. Bu noktada başlangıç noktamız ezeli objeler ve Tanrı arasındaki ilişki olacaktır.
Ezeli objelerin Tanrı ile olan ilişkisine geçmeden önce Whitehead'in Tanrı tasavvuruna kısaca değinmek yerinde olacaktır. Zira Whitehead'in sahip olduğu Tanrı tasavvurunun, klasik anlamda teistik bir Tanrı tasavvuru olmaması böyle bir açıklama yapmayı zorunlu hale getirmektedir. 335
Bu sebeple önce Whitehead'in Tanrı tasavvuruna değinilip sonrasında ezeli objelerle olan ilişkisine geçilecektir. Whitehead felsefesinde var olan bütün şey’ler genel olarak ikili bir yapıya sahiptir. Whitehead şey’ler için geçerli olan ikili yapının Tanrı için de geçerli olduğunu söyleyerek, 336
evrende sürekli değişen varlıklarla değişimin dışında kalan varlıklar arasındaki ilişkinin temellerini oluşturmuştur. Bu anlamda Whitehead'in Tanrı’yı çift kutuplu olarak kabul etmesinde sürecin açıklanması zorunluluğu etkili olmuştur denilebilir. Böylelikle Whitehead süreklilik ve değişme arasındaki birliği de sağlayarak evrenle uyumlu bir Tanrı tasavvuru ortaya koymaya çalışmıştır. 337
Whitehead'in tasavvuruna göre Tanrı, birbirinden ayrılamayan ve birbiriyle ilişkili olan iki yöne sahiptir. Bu yönlerden ilki onun asli/evvel (primordial) yönüyken ikincisi oluşan/ahir (subsequent) yönüdür. 338
335 PR, s. 519. 336 ALBAYRAK, a.g.e., s. 70. 337 Mehmet AYDIN, Süreç Felsefesi Işığında Tanrı-Âlem ilişkisi, A.Ü. .F.D. Cilt: XXVII, Ankara, 1985, s. 51. 338
PR, s. 46, 49, 50. Yüklə 0,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|