Microsoft Word ocerkler son 'sas doc
Yüklə 4,56 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Azərbaycan Tarixi
- Qəzənfər Rəcəbli
Azərbaycan Tarixi 205 ci ildə Qarabağa qaçmışdır. Burada o, Nadir şah hakimiyyətinə qarşı mübarizə aparan üsyançı dəstələrinə rəhbərlik edir. Pənah xan çox varlı və nüfuzlu şəxs olmuşdur. A.Bakıxanovun yazdığına görə o, igid, işgüzar adam olmuşdur, savadsız olsa da təbii istedada malik olmuş, şəxsi münasibətlərdə sadə olmuşdur. Pənah xanın Xorasandan qaçmasından xəbər tutan Nadir şah, onu yolda ələ keçirmək üçün ardınca çaparlar göndərdi. Lakin Pənah xan bir müddət Qarabağın dağlarında və Qəbələ mahalında gəzib, dolaşdı. Mirzə Camal Cavanşir yazır ki, Nadir şahın vəfatından sonra Pənah xan üzə çıxdı. Vaxtilə şah tərəfindən Xorasana köçürülmüş Cavanşir eli oradan köçüb Qarabağa qayıtdı. Pənah xan onları qarşıladı. Hər kəs öz əvvəlki yurduna gedib rahatlandı. Pənah xan özünə qoşun düzəldib, Bayat qalasını özünə mərkəz seçdi. Pənah xan Qarabağ məlikliklərini özünə tabe etmək istədi. Qarabağ məlikləri Pənah xanın hakimiyyətinin möhkəmlənməsindən narahat olub Şəki və Şamaxı xanlarını ona qarşı mübarizə aparmağa təhrik etdilər. Pənah xanın adamlarından çoxlu zərər çəkən Şamaxı və Şəki xanları ittifaq bağlayıb, Pənah xanı aradan qaldırmaq üçün böyük qoşunla Bayat qalasına hücum edərək onu mühasirə etdilər, lakin onu ala bilməyib geri qayıtmalı oldular. Adil şah tərəfindən Azərbaycana sərdar təyin edilmiş Əmiraslan xan Pənah xanın Qarabağda olan şöhrətini eşitdikdən sonra ona hədiyyə olaraq at, qılınc və xələt göndərərək, onu Adil şaha itaət etməyə dəvət etdi. Pənah xan onun elçilərinə layiq olan hörmət və mehribanlıq göstərdi. Çünki belə bir güclü əmrlə düşmənçilik və müharibə etmək vaxtı deyildi. Pənah xan Adil şahın dövlətinə itaət etməyə hazır olduğunu və ona xidmət edəcəyini bildirib, sədaqət əlaməti olaraq elçilərlə birlikdə ellərin adlı-sanlı kəndxudalarından bir neçə nəfərini hədiyyələrlə Təbrizə Əmiraslan xanın yanına göndərdi. Əmiraslan xan bu barədə Adil şaha xəbər verdi. Qəzənfər Rəcəbli 206 1748-ci ildə Adil şah Pənah xana xan adı verilməsi və Qarabağa hakim təyin edilməsi haqqında fərman göndərdi. Az sonra Pənah xan Adil şahın öldürüldüyünü eşidib özünü tamamilə müstəqil elan etdi. Pənah xan 1752-ci ildə Şahbulağın üstündə Tərnəküt adlı yerdə yeni bir qala tikdirdi. Sonra o, Xəmsə məliklərini özünə tabe etmək fikrinə düşdü. Öncə Vərəndə məliyi Şahnəzər bəy ona itaətə gəldi. Vərəndə məliklərinin əsilləri Göyçə mahalından olub. Məlik Şahnəzər əmisi Məlik Hüsünü öldürüb məlik taxtına oturmuşdu. Xəmsə məlikləri bu hadisəni eşitdikdə «sən nə üçün itaəti vacib olan əminə ağ olmusan» deyə birləşərək onu cəzalandırmağa gedirlər. Məlik Şahnəzər Pənah xanın hakimiyyətini tanımaqla özünü onlardan qoruyur. O, Vərəndə ərazisində indiki Şuşa şəhərinin yerini Pənah xana tərif edir. Şəhərin bina olunacağı yerdə axar su və bulaq yox idi. Yoxlamaq üçün bir neçə quyu qazdırdılar. O, quyulardan su çıxandan sonra hicri tarixlə 1170-ci ildə, miladi tarixlə 1756/1957-ci ildə Şuşa şəhərinin binası qoyuldu. Əhməd bəy Cavanşir isə Şuşanın təməlinin qoyulmasını 1754-cü ildə hesab edir. Şahbulağın şakinləri və bir neçə kəndin əhalisi köçürülüb buraya gətirildi. Şəhər əvvəllər Pənahabad, sonra isə qonşuluqda yerləşən Şişəkəndin adı ilə Şuşa adlandırıldı. Vərəndənin ardınca Xaçın məlikliyi tabe edildi. Onların məliyi Həsən Cəlalyan idi. O, məliklik mənsəbindən məhrum olduqdan sonra, bir müddət bu mahalın müstəqil məliyi olmamışdır. Sonralar Xınzırıstanlı Məlik Mirzə xan bu mahala məlik təyin edilir. Sonra növbə ilə onun oğlu Məlik Allahverdi və nəvəsi Məlik Qəhrəman bu şərəfə nail olurlar. Dizag, Çiləbörd və Talış (Gülüstan) məliklikləri bir neçə il Pənah xana müqavimət göstərirlər. Dizagın məliyi Məlik Yeqan idi. O, Loridən gəlmiş və şahın fərmanı ilə burada məlik olmuşdu. Çiləbördin məliyi Məlik Allahqulu idi. Onların iqamətgahı Cermux qalası idi. Məlik Allahqulu Nadir şahla Osmanlı sərkərdəsi Körpülü oğlu Abdulla paşa arasında olan Azərbaycan Tarixi 207 müharibədə fərqləndiyinə görə Nadir şah ona sultan titulu vermişdi. Talış məliyi Məlik Usubun əsli, Mirzə Adıgözəlbəyin yazdığına görə, Şirvandan gəlmədi. Məlik Usub bir müddət Talış kəndində sakin olmuş, sonra isə Gülüstan qalasını zəbt edib öz iqamətgahına çevirir. Bu vaxtdan həmin məliklik Gülüstan məlikliyi adlanır. Ağoğlanda yaşayan sultan Allahqulu Pənah xanla görüşə gəldiyi vaxt, Mirzə Adıgözəlbəyin yazdığına görə. Naxçıvan hakimi Heydərqulu xan ona qonaq idi. O, Pənah xana məsləhət görür ki, belə şan-şöhrətin sahibi sənə itaət etməz, onun başını vurdur. Pənah xan bu məsləhətə qulaq asıb onu öldürür. Allahqulunun qardaşı Məlik Hatəm Çiləbördün məliyi olur. O, Talış məliyi Məlik Usubla birləşib Cermux qalasına çəkildilər və 4 il Pənah xanla vuruşdular. Nəhayət, məğlub oldular. Məlik Usub öz elatı və təbəələri ilə birlikdə Gəncə tərəfə gedib Şəmkir mahalında məskən saldı. Sonralar Pənah xan Bərgüşad, Meqri, Tatef, Sisyan, Zəngəzur, Qafan, Göyçə mahallarını da zəbt etdi. Cənubi Azərbaycanda hökmranlıq edən Fətəli xan Qarabağa hücum edib ələ keçirə bilmədi. O, Pənah xanın oğlu İbrahimi girov götürməklə Pənah xanı öz vassalı elan etdi və geri qayıtdı. Pənah xan Kərim xan Zənd ilə ittifaqa girib Fətəli xanı məğlub etdilər və özünü də əsir aldılar. Kərim xan Zənd Pənah xanı təcrübəli bir məsləhətçi adı ilə yanında saxladı, onun böyük oğlu İbrahim xanı da Şiraza çağırdı, Qarabağa isə Pənah xanın kiçik oğlu Mehrəli xanı hakim təyin etdi. (1766) 1768-ci ildə İbrahim xan Şuşaya qayıdır. Bundan 2 ay sonra müəmmalı şəkildə vəfat edən Pənah xanın cənazəsi Şuşaya gətirildi. Ibrahim xanla Mehrəli xan arasında hakimiyyət üstündə mübarizə başlandı. Bu mübarizədə İbrahim xan qohumu Umay xanla birləşib qalib gəldi. Mehrəli xan Kərim xan Zəndin fərmanı ilə xan təyin olunduğundan ona pənah apardı. Kərim xan bundan bir qədər sonra vəfat etdi. Qəzənfər Rəcəbli 208 Mehrəli xan qubalı Fətəli xana qoşuldu. Fətəli xan Gəncəni, Mehrəli xan isə Qarabağın aran hissəsini tutub Şuşa üzərinə yürüşə hazırlaşdıqları zaman, 1779-cu ildə Mehrəli xanı, vaxtilə Fətəli xan tərəfindən Şamaxıdan qovulmuş Ağası xan öldürdü. Beləliklə, İbrahim xan müstəqil xan oldu. O, qubalı Fətəli xanın ölümündən sonra Gəncə, Şamaxı, Şəki və Gilan xanlıqlarını da özünə tabe edərək xeyli qüvvətləndi. 1795-ci ildə İranda hakimiyyəti ələ almış Ağaməhəmməd şah Qacar Qarabağa hücum etdisə də Şuşa qalasını ala bilmədi. 1798-ci ilin yazında o, yenidən Qarabağ üzərinə yeridi. İbrahim xan Şuşanı tərk edərək öz ailəsi ilə birlikdə Car-Balakən mahalına qaçdı. Ağaməhəmməd şah Qacar Şuşaya döyüşsüz daxil oldu. Bir həftə Şuşada edamlar davam etdi. Nəhayət, 7-ci gün Ağaməhəmməd şah Qacar şahın sərkərdəsi Sadıq xan Şəqqaqinin və onun qohumu Mehrəli xanın oğlu Məhəmməd bəyin razılığı ilə, şahin pis - xidmətləri Səfərəli bəy və Abbas bəy tərəfindən, öz yataq otağında öldürüldü. Ertəsi gün Məhəmməd bəy saraya gəlib hakimiyyəti ələ aldı və dəhşət içərisində qalan İran qoşunlarını sıxışdıraraq Araza qədər qovdu. Məhəmməd bəy Qarabağ xanlığını idarə etməyə başladı. Gəncə xan Cavad xan və Şuşanın bir çox adlı-sanlı bəyləri Məhəmməd bəyi İbrahim xanın Qarabağda qalan oğullarını mötəbər adamların əli ilə öldürməyi və İbrahim xanı bütün ailəsi ilə birlikdə Car-Balakən mahalında qurmaq üçün Cavad xanla əlbir olmağa təhrik edirdilər. Ağaməhəmməd şahın qardaşı oğlu Fətəli xanla müharibədə Sadıq xanın məğlub olması və Fətəli xanın İran taxtına sahib olması xəbəri alındıqdan sonra Məhəmməd bəy bu təkliklərə cavab olaraq elan etdi ki, gec-tez güclü qonşu dövlətlərdən birinə tabe olması lazım gələn bu məmləkətdə xanlıq etibarsız olduğundan, o, heç bir zaman özünün 70 yaşlı əmisini və əmisi oğlanlarını öldürməyə və ya ölkədən qovmağa Yüklə 4,56 Kb. Dostları ilə paylaş:
|