Microsoft Word Qasimov-ias docx

116 
orta çəkili relevantlıq dərəcəsini müəyyən etmək üçün 
,
 qeyri-səlis üstünlük münasibətlərini istifadə 
etmək olar. 
Yuxarıda qeyd olunanları nəzərə alaraq, 
r  informasiya 
ehtiyatının 
P  mövzu  sahəsinə relevantlıq dərəcəsini aşa-
ğıdakı düsturun köməyi ilə müəyyən etmək olar: 
( ) =
,
,
,
, 
= 1, , = 1, ,
≠
.    
      (3.11) 
Əgər 
∈ 0,1  olarsa,  onda  ( ) >  şərtini ödəyən 
bütün 
 mövzu  sahələri   informasiya  ehtiyatına rele-
vant kimi qəbul edilə bilər. 
3.9.  Fərdin bir mövzu sahəsi üzrə informasiya 
tələbatının müəyyən edilməsi 
Beləliklə, qeyd olunanlar nəzərə alınaraq,   subyek-
tinin   mövzu  sahəsi üzrə informasiya tələbatını müəy-
yənləşdirmək üçün   və 
 çoxluqlarının kəsişməsini
tapmaq lazımdır: 
=
∩
, = 1, , = 1, , = 1,  , (3.12)
Burada 
 –   
 çoxluğunun tamamlayıcısıdır. Onun
mənsubiyyət funksiyası  aşağıdakı kimi hesablanır: 
( ) = 1 −
( ).
(3.13) 

---

117 
Əgər  
=
,
( )
∈ , = 1, , = 1, ,
= 1, ,
     (3.14) 
olarsa, onda qeyri-səlis çoxluqların kəsişməsi qaydala-
rına uyğun olaraq 
( ) =
,
( ), 1 −
( ) , = 1, ,
= 1,    
     (3.15) 
yazmaq olar. Burada 
( ): → 0,1  – 
 çoxluğunun 
mənsubiyyət funksiyası olub,   subyektinin   mövzu  sa-
həsinə aid olan   informasiya ehtiyatına tələbatını göstərir. 
Hər hansı çox kiçik 
> 0  sərhəd qiyməti üçün 
( ) >  şərtini ödəyən bütün m  informasiya  ehtiyat-
ları çoxluğu 
 subyektinin 
 mövzu  sahəsi üzrə 
tələbatına uyğun informasiya ehtiyatları kimi qəbul oluna 
və ona təqdim edilə bilər.  
3.10. Fərdin fəaliyyətinə aid olan bütün mövzu 
sahələri üzrə informasiya tələbatının müəyyən 
edilməsi 
 subyektinin məşğul olduğu bütün mövzu sahələri üzrə 
ümumi informasiya tələbatını müəyyənləşdirmək üçün onun 
ayrı-ayrı mövzu sahələri üzrə informasiya tələbatlarını 
özündə saxlayan 
, = 1,  çoxluqlarının birləşməsini 
tapmaq lazımdır: 
= ⋃
, = 1, .
     
(3.16)
 

---

118 
Əgər  
=
,
( )
∈ , = 1, , = 1, , 
olarsa, onda 
 çoxluğunun mənsubiyyət funksiyasının 
( ): → 0,1  qiymətlərini 
( ) =
,
( ) , = 1,  ,
yəni 
( ) =
,
,
( ), 1 −
( ) ,
= 1, 
(3.17)
kimi hesablamaq olar.  
Əgər çox kiçik müsbət 
∈ 0,1  sərhəd qiyməti verilmiş-
dirsə, onda  ( )
>  şərtini ödəyən bütün r  informasiya 
ehtiyatları çoxluğunu 
s  subyektinin  informasiya tələbatına 
uyğun informasiya ehtiyatları kimi ona təqdim etmək olar. 
3.11. Bir mövzu sahəsi üzrə fəaliyyət göstərən bütün 
fərdlərin informasiya tələbatının 
məzmununun müəyyən edilməsi 
Eyni 
p  mövzu sahəsi üzrə ümumi informasiya tələba-
tını, başqa sözlə, bu sahədə məşğul olan bütün 
, = 1,  
subyektlərinin ümumi informasiya tələbatını müəyyən-
ləşdirmək üçün ayrı-ayrı subyektlərin həmin mövzu 
sahəsi üzrə informasiya tələbatlarını özündə saxlayan 
, = 1,  çoxluqlarının birləşməsini tapmaq kifayətdir: 
=
, = 1, .
(3.18) 

---

119 
Onda  
=
,
( )
∈ , = 1, , = 1,  (3.19)
çoxluğunun 
( ): → 0,1  mənsubiyyət funksiyasının 
qiymətlərini hesablamaq üçün 
( ) =
,
( ) , = 1,  ,
(3.20)
yəni 
( ) =
,
,
( ), 1 −
( ) ,
= 1,    
(3.21) 
yazmaq olar. 
Hər hansı çox kiçik müsbət 
∈ 0,1  sərhəd qiyməti 
üçün 
( ) >  şərtini ödəyən bütün   məlumatları çoxlu-
ğu 
p  mövzu  sahəsi üzrə ümumi informasiya tələbatına 
uyğun məlumatlar çoxluğu olar. Bu tələbat informasiya xid-
mətinin, o cümlədən müvafiq mövzu sahəsi üzrə informasi-
ya təminatının təşkili zamanı nəzərə alına bilər. 
3.12. Kollektiv informasiya tələbatının müəyyən 
edilməsi 
Təşkilatda bütün mövzu sahələri üzrə  fəaliyyət göstə-
rən subyektlərin hamısının birlikdə ümumi informasiya 
tələbatını (kollektiv informasiya tələbatını) 
=
, ( )
∈ , = 1,  müəyyənləşdirmək məqsədilə 
= 1,  üçün 
 və ya 
= 1,  üçün 
 çoxluqlarının 
birləşməsini tapmaq lazımdır: 

---

 
 
120 
 
=
, (3.22) 
yəni 
( ) =
,
( ) (3.23)
və ya 
=
, (3.24)
yəni 
( ) =
,
( ) . (3.25)
Burada 
 çoxluğunun mənsubiyyət funksiyası 
( ): → 0,1  kimi təyin olunur və onun hesablanması 
üçün yekun ifadə 
( ) =
,
,
,
( ), 1 −
( )  (3.26)
olar. 
Hər hansı çox kiçik müsbət 
∈ 0,1  sərhəd qiyməti 
üçün  ( )
>  şərtini ödəyən bütün   məlumatları çoxluğu 
təşkilatın ümumi informasiya tələbatına (kollektiv tələbata) 
uyğun məlumatlar çoxluğu olar. Bu, təşkilatın rəhbərliyi 
tərəfindən ümumi informasiyaya olan tələbat kimi qəbul 
edilir, ayrı-ayrılıqda subyektlərin fərdi, kollektiv və bütöv-
lükdə təşkilatın fəaliyyətinin informasiya təminatı üçün əsas 
kimi götürülə bilər. 
 
 

---

IV FƏSİL  
İNFORMASİYA AXTARIŞININ NƏZƏRİ 
ƏSASLARI  
İnformasiya axtarışının əsas anlayışları  
İnformasiya-axtarış dili 
İnformasiya axtarışının nəticəsinin 
qiymətləndirilməsinin əsas meyarları 

---