Microsoft Word S. Ferziyeva Azerbaycan Cenub-Sherq verstka sixilmamish doc
Yüklə 15,54 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Toy eylə, gəlləm toyuna ay oğlan
- Səfalı dağlar
- Ey gülü manqal oğlan , mən deyim sən yaz oğlan
- İstiotum, ispanağım, gəl mənim əziz qonağım
121 Maraqlı cəhətlərdən biri də odur ki, geniş şəkildə verilmiş halaybaşlığının üçüncü misrası 4+4 şəklində birləşərək 8 hecalı gəraylı misrası kimi ifadələnir. « Toy eylə, gəlləm toyuna ay oğlan » halay rəqs mahnısında halaybaşlığ gəraylı şeir formasında təzahür edir. Toy eylə, gəlləm toyuna (ay oğlan) 3+5 Qaynanan qurban boyuna (ay oğlan) 3+5 I Çayın qırağındayam 2+5 Çeşmə çırağındayam 2+5 Balam toyun başladı 2+5 Aşıq sorağındayam 2+5 II Lənkəran şəhər oldu 3+4 Yatmadım səhər oldu 3+4 Bivəfa yar əlindən 3+4 Yediyim zəhər oldu 3+4 Halaybaşlığ misralarının yarımmisra heca birləşmələri 3+5 şəklində özünün göstərir. Bu halaybaşlığ hər bənd misrasından sonra hər dəfə təkrarlanır. Halaybaşlığ misralarının sonuna «ay oğlan» tərkib sözləri əlavə edilir. Burada qaynananın öz yeznəsini əzizləməsi xarakterizə olunur. Bundan fərqli olaraq bənd misraları isə bayatı şəklində öz əksini tapır. «Halay» rəqs mahnısında bayatı iki bənddən ibarətdir. Birinci bənd misraları bütövlükdə 2+5, ikinci bəndin misraları isə 3+4 yarımmisra heca birləşmələri kimi öz əksini tapır. Bayatının birinci bəndinin məzmununda ananın öz oğluna toy tədarükü görməsi, ikinci bəndin məzmununda isə yarın vəfasızlığı əsas xarakter daşıyır. Rast gəldiyimiz « Səfalı dağlar » halay rəqs mahnısında 7 hecalı bayatıdan istifadə edilmişdir. Bu bayatı iki bənddən ibarətdir. Mahnının halaybaşlığının birinci misrası hər bənd misrasından sonra təkrar olunur. Bənd misralarının sonunda isə halaybaşlıq misraları bütövlükdə səslənir. Bir perioddan ibarət olan mahnıda 122 qeyri assimmetrik cümlələr verilir. Bayatının sonuncu bəndi cavab cümləsinə əsaslanır. Burada kvarta sıçrayışı birinci cümlədə xüsusilə nəzər diqqəti cəlb edir. Halaybaşlıq öz melodiya strukturu baxımından birinci sual cümləsinin təkrarlanması ilə əks olunur. Bayatının birinci və ikinci misralarının həmqafiyəsi ilə bitən melodiyalar eyni səslənməyə tabe olur. Bayatının üçüncü sərbəst misrası və dördüncü həmqafiyə misrası cavab cümləsinə aid olaraq «Halay» mahnısının ümumi bir period şəklində sona çatmasına xidmət edir. Birinci bənd bütövlükdə, ikinci bəndin üçüncü misrasında 4+3, digər misralarında isə 3+4 şəklində birləşir. Talış dilində Azərbaycan dilinə tərcümə Ha bebəfoynə bandon, Ay bivəfalı dağlar Əcəb səfoynə bandon Əcəb bivəfalı dağlar I I Bə boğ dəşim bo əno, 4+3 Bağa girdim nar üçün, Ənom çıne bo həmro, 4+3 Nardan dərdim yar üçün, Həmrom bebəfo beşe, 4+3 Yarım bivəfa çıxdı, Həyfim ome bo əno. 4+3 Heyfim gəldi nar üçün. II Boğədə əno şine, 3+4 Bu bağda nar şirindir, Bibisən əno şine, 3+4 Heyvadan nar şirindir, Vey səğ bıbu odəmon, 4+3 Çox sağ olsun adamlar, Həməysə həmro şine 3+4 Hamıdan yar şirindir. Bu «Halay» mahnının halaybaşlığının poetik məzmununda daşlara şikayət əsas məzmun kimi üzə çıxır. Bayatı bəndlərində isə yarın vəfasızlığı, qardaşa məhəbbət, bu prinsiplərin təbiətlə müqayisələnməsi, toya hazırlıq, sevgi həsrəti və s. öz əksini tapır. « Ey gülü manqal oğlan , mən deyim sən yaz oğlan » halaybaşlığının variantına biz Astara rayonunun Kakalos kəndində « Kəkilli manqal oğlan, mən ölüm sən qal oğlan » şəklində rast gəlmişik. « Ey gülü manqal oğlan, mən deyim sən yaz oğlan » halaybaşlıq mahnıda hər iki bənd misralarından sonra təkrar olunur. «Halay» rəqs mahnısında istifadə olunan bayatı misraları dörd bənddən ibarət olaraq birinci bəndin birinci, ikinci bəndin ikinci, dördüncü bəndin birinci, ikinci və dördüncü misralarında 3+4, 123 ikinci bəndin birinci, üçüncü və dördüncü, dördüncü bəndin üçüncü misralarında 4+3, digər bənd misralarında isə 2+5 yarımmisra heca birləşmələrinə rast gəlinir. Ey gülü manqal oğlan 3+4 Mən deyim sən yaz oğlan 3+4 I Mən ağır çay bazarı 3+4 Çağır mətləb yazanı 2+5 Necə qəbrə qoyarlar 2+5 Yarı yardan edəni 2+5 II Aşiq oldum üzüvə 4+3 Heyranam gaş gözüvə 3+4 Səndən başqa yarım yox 4+3 Baxma yadlar sözünə 4+3 III Aşıq ellərdə qaldı 2+5 Gözüm yollarda galdı 2+5 Düşmən aman vermədi 2+5 Arzum ürəydə galdı 2+5 IV Qara at nalı neynir 3+4 Göyçək qız xalı neynir 3+4 Gözəl yarı olanın 4+3 Dünyanın malı neynir 3+4 Bu mahnının məzmununda sevgili yarın gözəlliyindən bəhs olunur. Burada aşiqin arzusunun ürəyində qalması, yarın gözəlliyinin dünya malı ilə müqayisə edilməsi əsas prinsip kimi qarşıya qoyulur. Dördüncü bəndin variant şəklinə həm də Astara 124 rayonunun Kakalos kəndində əldə etdiyimiz « Boyu bəstə gəlinin » halay rəqs mahnısında rast gəlmişdik. « İstiotum, ispanağım, gəl mənim əziz qonağım » halaybaşlıq ilə başlanan bu «Halay» rəqs mahnısı gəraylı bənd misralarına əsaslanır. Bu gəraylının misralarının yarımmisraları 4+4, 3+5 şəklində birləşir. Burada gəraylı bəndinin bənd misraları üç misradan ibarət olur. « İstiotum, ispanağım, gəl mənim əziz qonağım » halaybaşlıq üç misradan bir təkrar olunaraq mahnıya rondal xarakter verir. Halaybaşlığının birinci misrası 4+4, ikinci misrası isə 3+5 şəklində birləşir. Əslində burada iki gəraylı bəndi formalaşır. Gəraylının hər iki bəndində birinci və üçüncü misralar 4+4, ikinci misra isə 3+5, şəklində birləşir. İstiotum, ispanağım 4+4 Gəl mənim əziz qonağım 3+5 I Gəlib burdan keçməyəsən 4+4 Çadranı yellətməyəsən 3+5 Sən çobana getməyəsən 4+4 II Gəlib burdan keçəcəyəm 4+4 Çadramı yellədəcəyəm 3+5 Mən çobana gedəcəyəm 4+4 «İstiotum, ispanağım, gəl mənim əziz qonağım» halaybaşlığı əzizlənmə xarakteri daşıyır. Burada xor tərəfindən ifa olunan halaybaşlıq gənc qızın şıltaq olmasından, istiot, ispanaq kimi acı olmasından söhbət açılır. Həmin bu dəcəl qızın çobana ərə getməməsi təsvir olunur. Bunun muqabilində dəcəl qız əksinə çobana ərə getməyini iddia edir. «Çəltik» halay mahnısı sadə iki hissəli kuplet formasındadır. Burada halaybaşlıq misraları 5+2 şəklində təzahür edir. Halaybaşlıq misraları hər bəndin sonunda təkrar olunur. Birinci bənddə həmqafiyələnmiş misraları 5+2, üçüncü misrada isə 4+3, ikinci Yüklə 15,54 Kb. Dostları ilə paylaş:
|