Microsoft Word шфмт ў?ув ?ўлланма verstka doc
Abadiy, o’z-o’zicha mavjud bo’lgan, g‘oyaviy ibtido (li)
Yüklə 4,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 100.Abadiy, o’z-o’zicha mavjud bo’lgan, g‘oyaviy ibtido (li)
moddiylikdan (si) oldin vujudga keladi va ashyolar dunyosini boshqaradi, deyuvchi ta’limot qaysi qatorda to’g‘ri ko’rsatilgan? a) “daosyue” ta’limoti* b) konfusiylikta’limoti c) moizmta’limoti d) legizmta’limoti 295 GLOSSARIY Atamanin g ingliztilid a nomlanish i Atamaning rus tilida nomlanishi Atamaning o‘zbek tilida nomlanishi Atamaning ma’nosi Averoism Аверроизм Averroizm Ibn Rushd falsafiy merosi ta’sirida G‘arbda vujudga kelgan falsafiy yo‘nalish. Practical philosophy Практическая философия Amaliy falsafa Ibn Sinoning fanlar tasnifiga ko‘ra, falsafaning ikkinchi qismi bo‘lib, u siyosat, huquq, uy ishlarini o‘rganish – iqtisod va axloqshunoslik, ya’ni etikadan iboratdir. Authocrac y Автократия Avtokratiya (yunon. – autos– o‘zim va cratos – hokimiyat so‘zlari birikmasidan tashkil topgan) – alohida sub’ekt tomonidan hokimiyatni cheklanmagan, nazorat qilinmaydigan va uni to‘liq egallab olgan holda boshqarish 296 Aggressio n Агрессия Agressiya (lot. aggres – hujum qilmoq). Hozirgi kunda A. so‘zi inson faoliyatining juda ko‘p qirralarini ifodalaydi: tahdid qilish unsurlaridan tortib, to jismoniy ta’sirgacha bo‘lgan faoliyatni o‘z ichiga oladi Acacia Акаша Akasha Svami Vivekananda ta’limotida olamdagi barcha narsalar kelib chiqadigan dastlabki materiya. Anarchy Анархия Anarxiya (yunon. anarchia – bosh–boshdoqlik, hokimiyatsizlik) – ijtimoiy–siyosiy ta’limot bo‘lib, shaxsni har qanday nufuzlar va turli– xil iqtisodiy, siyosat va ma’naviy ta’sirlardan ozod qilishni maqsad qilib qo‘yadi. Davlat A. uchun salbiy manba bo‘lib, uni zo‘ravonlik, inqilobiy yo‘llar 297 bilan yo‘q qilishi kerak. An-nakhda Ан - нахда An-naxda XIX asrning o‘rtalarida arab dunyosida boshlangan g‘oyaviy va adabiy uyg‘onishning nomlanishi. Misrda Rifoa at-Taxtoviy (1801-1873), Ali Muborak (1824- 1893), Abdulloh Fikriy (1834- 1890), Suriyada Nosif al-Ezijiy (1800-1871), Butrus al-Bo‘stoniy (1819-1888), Fransis Marrosh (1836-1873) kabi mutafakkir-olimlar ushbu oqimning vakillari hisoblanadi. Anthropoc entrism Антропоцентриз м Antropotsentriz m (yunon. anthropos – inson, kentron – markaz). Bu tasavvurga ko‘ra, inson–koinot markazi bo‘lib, olamdagi barcha voqea–hodisalar o‘zgarishning tub maqsadidir. Aparighra kha Апариграха Aparigraxa Jaynizmda barcha ko‘ngil istaklaridan 298 o‘zini tiya bilish. Bu kishida lazzat uyg‘otadigan ob’ektlardan o‘zini tiyishga da’vat etadi. Mixed nation Смешанная нация Aralash millat Abul Kalom Ozod (1888–1958)ning Hindiston xalqlari dinlar va tillarning turli tumanligidan va boshqa farqlardan qat’i nazar, yakdil bo‘lishlarini maqsad qilgan konsepsiyasi. Athman Атман Atman Upanishadlarda ruh kategoriyasi bo‘lib, hamma narsa ichiga kira oluvchi sub’ektiv voqelik sifatida o‘zini namoyon etadi: u – “katta ham emas, kichik ham emas, tanasiz va qonsiz, soyasiz va qorong‘iliksiz, shamolsiz va efirsiz..., issiz va ta’msiz, ko‘zsiz va quloqsiz, ovozsiz va aqlsiz ... uning ”oldida ham, ketida ham yoki ichida ham hech narsa 299 yo‘q... Atheism Атеизм Ateizm (yunon. theos – xudo) har qanday ilohiy ta’limotni, ilo–hiy kuchni rad etuvchi falsafiy oqim, dahriylik. Akhimsa Ахимса Aximsa Gandiy va jaynizm ta’limotida tirik jonga ozor yetkazishdan o‘zini tiyish asosiy tamoyili Ethical degradatio n Этическая деградация Axloqiy degradatsiya hinduizmda axloqiy normalarning buzilishi. Ethical and enlightene d governme nt Этическое и просвещенное правительство Axloqli va ma’rifiy hukumat Eron ma’rifatpar– vari Shams ul- Urafo tomonidan ishlab chiqilgan, diniy va milliy axloqiy qadriyatlar asosida jamiyat boshqaruvini ta’minlaydigan hukumat shakli. Ashram Ашрам Ashram hinduiylikda diniy jamoa Animism Анимизм Animizm ibtidoiy tasavvurlardan biri bo‘lib, tabiatda ruhlarning ta’siri mavjudligiga ishonish. Arabic sciences Арабские науки Arab ilmlari kalom, fiqhshunoslik va 300 hadisshunoslik kabi diniy ilmlar. Asceticism Аскетизм Asketizm moddiy dunyo noz- ne’matlaridan voz kechib, ruhiy kamolot yo‘lida uzlatga chekinishdir. Mythologi cal thought Мышления ( мифологическа я мысль ) Asotir tafakkur (afsonaviy fikrlash) insonning dunyoga va bilvosita ijtimoiy munosabatlarga bo‘lgan munosabatini muayyan butunlikda ifodalash shakllaridan biridir. Atomism Атомизм Atomizm materiyaning uzluksiz, diskret (dona-dona) tuzilishi haqidagi ta’limot. Ethics Этика Axloq (arab. xulq so‘zining ko‘pligi) kishilar orasidagi munosabatlarni tartibga solishning o‘ziga xos tartib, qoidalar yig‘indisi. Teaching about eternal return Учение о вечном возврашении Abadiy qaytish ta’limoti Bu g‘oyaning mohiyati shundan iboratki, ilohiy xususiyatga ega bo‘lgan abadiy barhayot inson ruhi yerga tushib inson 301 tanasi orqali namoyon bo‘ladi, aynan zaminda ruh bilan tana qo‘shiladi. Shu holda tana tabiiy holda o‘z ruhiy taraqqiyot yo‘lini bosib o‘tishi zarur. Agnositis m Агностицизм Agnostitsizm Bilishni inkor qiluvchi ta’limot. Antinomy Антиномия Antinomiya Isbotlash ham inkor etish ham mumkin bo’lgan haqiqatlar yoki qoidalar. Apologetic s Апологетика Apologetika So’zning lug‘aviy ma’nosi himoya qilmoq demakdir, ya’ni xristian dini aqidalarini turli hujumlardan himoya qilishdir. A priori Априор Aprior Tajribagacha bo’lgan bilim. A posteriory Апостериор Aposterior Tajribadan keyingi bilim. Associatio n Ассоциация Assotsiatsiya Bilishdagi munosabat- asoslari. Ethical rationalis m Рациональная этика Axloqiy ratsionalizm Bilimlar inson axloqiy faoliyatini yaxshilikka qaratish orqali namoyon bo’ladi. Brakhma Брахма Braxma braxmanizm diniy ta’limotiga ko‘ra, 302 yagona real dunyoviy ruh, ilohiy substansiya, hayot manbai, borliqning asosi. Brakhman s Брахманы Braxmanlar – Qadimgi Hindistonda davlat rahbarlari, ziyolilar va donishmandlardan tashkil topgan ijtimoiy qatlam. Brakhmac hary Брахмачария Braxmachariya Gandiy va jaynizm ta’limotida ojiz- zaif xatti- harakatlarga yo‘l qo‘yishdan o‘zini tiyish hamda insonda o‘z fikru hayollari, so‘zlari va harakatlarini qat’iyan idora etishi tamoyili. Buddha Будда Budda (qad. sanskritcha – “nurlangan”) buddaviylik ta’limoti asoschisi, tarixiy shaxs Sidxarta Gautama. Argument Довод Burhon isbotlash, uning mohiyati, vazifasi, turlari, qoidalari va boshqa masalalar. Busury Буцури Busuri Nisi Amanening falsafiy qarashlarida tabiat qo–nunlari tushunchasi 303 Bkhakthy Бхакти Bxakti “Bxakti” so‘zi sanskrit tilidan olingan bo‘lib “mehr”, “sadoqat” degan ma’nolarni anglatadi. Bxakti diniy harakat sifatida avval X– XII asrlarda Hindistonning janubida, u yerdan quvg‘inlikka uchraganidan so‘ng esa XIV asrlardan boshlab Hindistonning shimolida keng yoyila bordi va XV–XVI asrlarda esa Hindistonning shimoli bxakti harakatining eng yirik markaziga aylandi. Ramanand va Ramanuja, Vallabxacharya, Chaytannya, Nimbarkacharya, Xit Xarivansh kabi faylasuflar bxaktining asoschilaridir. Faylasuflarning bxaktini targ‘ib qilishdan bosh maqsadlari umidsizlikka tushib 304 qolgan hind xalqini hayotga qaytarish, ularning ongida so‘ngan ishonchni yana qayta uyg‘otish, kelajakka, ertangi kunga ishonib yashash tuyg‘ularini mustahkamlash edi. Bxakti diniy- islohotchilik harakati hinduizm diniy fanatizmiga qarshi kurashda xuddi tasavvufdek bunyodga kelgan bo‘lsa-da, o‘sha davrda hind jamiyati hayotida bir vaqtning o‘zida hukmdor bo‘lgan bir qancha dinlarning fanatizmiga ham qarshi juda muvafaqqiyatli ravishda kurashdi va bu yo‘lda o‘z maqsadiga erisha oldi. Biological anthropolo gy Биологическая антропология Biologik antropologiya Insonni biologik mavjudot sifatidagi jihatlarini bo’rttirib o’rganuvchi ta’limot. 305 Primary quality Первичные качества Birlamchi sifatlar Narsalarning mohiyatiy belgilari. Primary Первоначало Boshlang‘ich ibtido Substansiya,birinc hi ibtido, asos, negiz degan ma’nolarni anglatadi. Vaysheshi cs Вайшейшики Vayshiylar Hinduiylikda dehqonlar va hunarmandlar varnasi, tabaqasi. Vakhdat al-vujud Вахдат ал - вужуд Vahdat ul-vujud tasavvuf ta’limotining yetakchi g‘oyasi, xudo va olam birligi. The Vedas Веды Vedalar Qadimgi hind jamiyatining hayot tarzi haqida ta’lim beruvchi birinchi manbalar. Vedkhanta Веданта Vedanta vedalar oxiri degan ma’noni anglatuvchi qadimgi hind falsafiy maktablaridan biridir. Wajib al- wujud Primary cause Важиб ал - вужуд Vojib ul-vujud arab-musulmon falsafasida borliqning birinchi sababi, ya’ni bor bo‘lishi shart bo‘lgan borliq – xudodir. Voluntaris Волюнтаризм Volyuntarizm (lot. Voluntas – 306 m iroda) – iroda borliqning eng oliy ko‘rinishi deb qarovchi falsafiy oqim. Iroda V.da tarixiy jarayonlarning ob’ektiv qonuniyatlariga rioya qilmasdan, jamoatchilik bilan hisoblashmasdan o‘zboshimchalik bilan o‘z hohish– irodasini yuqori qo‘yuvchi faoliyatdir. The doctrine of Gandhism Учение гандиизма Gandiychilik ta’limoti M. Gandiy (1869– 1948) tomonidan ishlab chiqilgan falsafiy ta’limot. Gandiychilik hinduiylik, jaynizm, insonparvarlik va kuch ishlatmaslik g‘oyalariga asoslangan. Hedonism Гедонизм Gedonizm – Lazzatlanish, huzurlanish. The hylozoism Гилозоизм Gilozoizm Hamma mavjud narsalarni ruhga, jonga ega deb hisoblash. Geocentric teaching Геоцентризм Geotsentrizm Er - Olamning markazi, degan ta’limot. 307 Humanism Гуманизм Gumanizm Insonning dunyodagi o’rni, mohiyati va vazifasi, borlig‘ining mazmuni va maqsadi haqidagi tushuncha. Taosism Даосизм Daosizm qadimgi Xitoydagi falsafiy ta’limot. D. Chjango davrida ("Urushayotgan davlatlar", mil.av. 6-5 asrlar) vujudga kelgan. D.ning asoschisi Lao-szi (mil.ol. 579–499 yillar) hisoblanadi. Lao szining asosiy g‘oyalari "Dao-de- szin" asarida bayon qilingan. Uning fikricha, barcha narsalar faqatgina, "dao"ga mos holda vujudga keladi va o‘zgaradi, shuningdek u kishilarni tabiat bilan uyg‘unlikda, tabiiy hayot kechirishga chaqiradi. Deism Деизм Deizm (lot. deus – xudo) xudoning, olamning shaksiz birinchi sababchisi 308 sifatida mavjudligini e’tirof etuvchi ta’limot. D. atamasi birinchi marotaba 1564 yilda paydo bo‘ldi. Determinis m Детерминизм Determinizm Zaruriy shartlanganlik tamoyili. Drakhms Драхмы Draxmalar buddaviylikka ko‘ra, “o‘zining belgilariga ega bo‘lgan zarrachalar” yoki “unsurlar” . Deduction Дедукция Deduksiya Umumiydan xususiyga borish. Deductive method Дедуктивный метод Deduktiv metod Umumiy bilimdan xususiy bilimga borish usuli. Dekart inson aqliga yuqori baho beradi, natijada ratsionalizmni rivojlantiradi. U Bekonga qarama- qarshi deduktiv metodni ilgari suradi. Dialectics Диалектика Dialektika Raqib bilan bahs- munozara yurita olish san’ati. Wisdom Мудрость Donolik Yaxshi fikr, yaxshi so’z, yaxshi amal birligi. Dualism Дуализм Dualizm Nomoddiy va moddiy substansiya 309 birlamchi asos sifatida mavjud. Jaynism Джайнизм Jaynizm miloddan avvalgi bir minginchi yilning o‘rta–larida vujudga kelgan ta’limot. Mazkur ta’limotning asoschisi Vardxamana bo‘lib, qalandarona hayot kechirgan. Bu ta’limotning asosida materiya va jon yotadi. Jaynistlarning ko‘rsatilishicha, insonning asosiy maqsadi tashqi olamning hukmronligidan qutilish va o‘z kamoliga erishishdir. Inson tabiati ham moddiy, ham ruhiydir. Jon bir vaqtning o‘zida nafis jon (Jiva) va dag‘al materiya (ajiva)ning birligidan iborat. Jnana Джнана Jnana Ramakrishna ta’limotida bilish yo‘li. Necessity Необходимость Zarurat Olamdagi hamma narsa belgili asosda 310 paydo bo’ladi, obektiv zaruratdan paydo bo’ladi. Social treaty Общественный договор Ijtimoiy kelishuv Jamiyatni shartnoma asosida paydo bo’lganligi haqidagi ta’limot. I И I xitoy falsafasiga ko‘ra, halol ijrochilik tushunchasi. Dual wisdom Двойная мудрость Ikki donishmandlik Nosir Xisrav fikricha, bu qadimgi yunon falsafasi (yunon donishmandligi) va qarmatiylik ilohiyotidir. Induction Индукция Induksiya bo‘lakdan butunga tomon hukm yuritish. In and yan Инь и ян In va yan xitoy falsafasiga ko‘ra, borliqdagi o‘zgarish va rivojlanishlarning sababi bo‘lgan azaliy qarama- qarshi ibtidolar. Social justice Социальное справедливость Ijtimoiy adolat Jamiyatdagi adolat shakli. Dual truth Двойная истина Ikki haqiqat Dunyoviy va diniy bilimlar bir xil darajaga ega. Secondary quality Вторичные качества Ikkilamchi sifatlar Narsalarning tashqi sifatiy belgilari. Early Christianit Ранная христианства Ilk xristianlik Xristianlikning shakllanishi va 311 y rivojining dastlabki davrlari. Inductive method Индуктивный метод Induktiv metod Tajriba orqali olingan materiallarni miyada qayta ishlash usulidir. Human existence Человеческое бытие Inson borlig‘i Inson borlig‘ini "ekzistensiya" deb atadilar. Human gear, Man- mechanis m Человек - механизм Inson- mexanizm Inson mexanika qoidalariga bo‘ysinuvchi mavjudot. Human philosophy Философия человека Inson falsafasi Inson ma’naviy hayotining ichki qonuniyatlarini, hayot mazmuni, inson va uning mohiyati, yashashning ma’nosi, inson ruhiyatining tahlili, falsafiy tafakkurning o’ziga xosligi, falsafada yangi uslub, inson faoliyatini ijobiy tomonga yo’naltiruvchi ta’limot. Irrationalis m Иррационализм Irratsionallik Obektiv dunyoning umumiy qonunlaridan «dalillarni», «hayotni», subekt ongining 312 hodisalarini tahlil qilishga o’tdilar. Jewel Драгоценность Javhar arabcha so‘z bo‘lib, Sharq falsafasida olamning birlamchi sababi, moddiy yoki ruhiy asosi, degan ma’noda keng qo‘llanilgan. Dialectic Диалектический Jadal dialektik hukmlar nomini olgan murakkab hukmlar, shartli bo‘linuvchi savol-javob hukmlari kabilar. Jen Жэнь Jen Qadimgi Xitoy falsafasidagi insoniylik tushunchasi. Kali Кали Kali hinduiylikda hudoning yaratuvchilik, saqlovchilik yoki yemiruvchilik faol holatidagi nomi. Caste Кастантсво Kastachilik Hinduiylikda insonlarning qat’iy tabaqalarga, kastalarga bo‘linishi. Ki Ки Ki Chxve Xan Gining falsafiy ontologiyasida tabiat va inson paydo bo‘lishining moddiyuncha ibtidosi 313 Kalam teaching Учение калама Kalom ilmi o‘rta asrlarda falsafiy-diniy fikrlarni, dinning nazariy asoslarini o‘rganish, islom aqidalariga nisbatan aqliy mulohaza yuritish jarayonida vujudga kelgan maxsus bilimlar tizimi. kwankhak pha Кванхакпха Kvanxakpxa o‘rta asrlarda Koreyadagi neokonfusiychilik yo‘nalishlaridan birining nomi. Kirin Кирин Kirin (“ki” - erkak, “rin” – “ayol”) qadimgi koreys mifologiyasiga ko‘ra, o‘zida dunyo paydo bo‘lishining dastlabki besh elementilarini mujassamlashtirga n afsonaviy hayvon. Kodo Кодо Kodo “Yaponizm” mafkurasida “Imperator yo‘li” tamoyilining nomlanishi. Cosmic mind Космический разум Koinotiy idrok Pravas Chaudxuri falsafiy ta’limotidaijodiy yaratuvchilik vazifasiga ega 314 ibtido. Kun-tsi Конфуций и Конфуцианство Konfusiy va konfusiychilik milodgacha bo‘lgan VI–V asrlarda qadimgi Xitoyda yuzaga kelgan falsafiy oqim. Konfusiy (Kun szi, melodgacha 551 – 479 y.lar) – mazkur ta’limotning asoschisi bo‘lib, u hozirgi Shandun viloyati hududida Lu xonligi davrida tug‘ildi. Konfusiylar bu vaqtlarda deyarli kambag‘allashgan eski zodagonlar oilasiga mansub edi. K. asoschisining qarashlari uning izdoshlari tomonidan yozilgan "Lun yuy" ("Suhbatlar va mulohazalar") nomli falsafiy kitobda bayon etilgan. K.lar ta’limotida "chjun" (podshohga sadoqat), "i" (burchga sadoqat), "syao" (o‘g‘illarcha 315 ehtirom) va b. g‘oyalarni ifoda etuvchi, "jen" (insonparvarlik) qarashlari sistemasi markaziy o‘rinni egallaydi. Uning asosida ushbu hislatlarni o‘ziga singdirgan "szyun– szi (olijanob kishilar) haqidagi g‘oya turadi. Kishilarni "szyun – szi" (olijanoblar) va "syao – jen" (past tabaqalar)ga ajratish shundan kelib chiqqan. Unga ko‘ra, boshqaruv birinchilar tomonidan amalga oshirilishi, keyingilar esa faqat itoat etishlari zarur bo‘lgan. Cosmopoli tanism Космополитизм Kosmopolitizm vatansizlik g‘oyasini ilgari suruvchi falsafiy ta’limot. Ushbu ta’limot butun yer sayyorasinigina vatan sifatida tan oladi. Kshatry Кшатри Kshatriylar Hinduiylik kastachiligida 316 harbiylar var–nasi, tabaqasi. Kojiky Кодзики Kodziki Yaponiyadagi qadimgi kishilarning qilmishlari haqidagi bitiklar. Li Ли Li xitoy falsafasiga ko‘ra, ruhiy olam, ruhiy substansiya. Legists Легисты Legistlar miloddan oldingi IV asrda siyosiy arbob Shen Buxay(er.ol.400- 337 yy.) tomonidan ishlab chiqilgan legizm falsafiy oqimining tarafdorlaridir. Matter Материя Materiya Moddiy asos. Mayya Майя Mayya Vedantizmda real va noreal, moddiy dunyo. Materialis m Материализм Moddiyunchilik (lot. Materialis – moddiy, moddiylashgan) olam moddiy, ongimizga bog‘liq bo‘lmagan holda, ob’ektiv tarzda mavjud, materiya birlamchi, hech kim tomonidan yaratilmagan, abadiy mavjud, tafakkur esa materiyaning 317 xususiyatidir, olam va uning qonuniyatlarini bilish mumkin, deb qarovchi falsafiy oqim. Ideology Идеология Mafkura (arab. «mafkura» – nuqtai nazarlar va e’tiqodlar sistemasi, majmui) – jamiyatdagi muayyan siyosiy, huquqiy, axloqiy, diniy, badiiy, falsafiy, ilmiy qarashlar, fikrlar va g‘oyalar majmui. Administr ative philosophy Админстративн ий философия Ma’muriyat falsafasi Svami Ranganatxananda fal–safiy qarashlarida jamiyat rivojiga turli darajadagi ma’muriyat hodimlari o‘z his- salarini qo‘shishi zarurligini o‘zida ifoda etadigan ta’limot. Moral synthetic unity Нравственное синтетическое единство Ma’naviy sintetik mushtaraklik Svami Rangatxanandanin g Hindistonda hinduizm va islom orasida tinch- totuvlik va hamkorlik munosabatlari 318 mumkinligi va zarurligini mantiqan isbotlagan ta’limoti. Enlighten ment Просвещение Ma’rifatparvarli k kapitalistik munosabatlar shakllanishi davrida, madaniy– mafkuraviy va falsafiy oqim– larning vujudga kelishi bilan bog‘liq, yuzaga kelgan, qonuniy bosqich. M. milliy xususiyatlardan qat’iy nazar quyidagi umumiylikka ega: demokratizm, ya’ni keng ommani madaniyat va bilim manbalaridan foydalanish uchun sharoit yaratib berish, inson tafakkurining cheksiz imkoniyatlariga ishonish. M. tushunchasi birinchi bor, Fransiyada shakllanib, XVIII asrning boshlarida rivoj topa boshladi. 319 Fransuz jamiyatida M. Volter, Sh.L.Monteske, J.Mile bilan bog‘liqdir. Mythology Мифология Mifologiya Afsonalar va asotirlar haqidagi ta’limot. Qadimda falsafani manbasi, materiali vazifasini o’tagan. Nationalis m Национализм Millatchilik milliy mahdudlik va maqtanchoqlikni targ‘ib va tashviq qilishga asoslangan, o‘z millati kuch- qudrati va salohiyatiga chuqur ishonch va o‘zga millatlarga ishonchsizlik ruhi bilan yo‘g‘rilgan nazariya va amaliyot Monotheis m Монотеизм Monoteizm (yunon. Monos – yakka, yagona, theos – xudo) – yakkahudolikka asoslangan diniy e’tiqod. Islamic theologists Mutakalli min Мутакаллимиты Mutakallimlar kalom ilmi vakillari, ularning eng mashhurlari, Abul Hasan al- Ash’ariy va Abu Mansur al- 320 Moturidiy as- Samarqandiydir. Islamic theologists Мутазилиты Mu’taziliylar (arabcha – ajralib chiqqanlar, uzoqlashganlar) Islomda ilk ilohiyot oqimlaridan biri bo‘lib, diniy hukm va aqidalarni aql doirasida qabul qiluvchilar. Metaphysi cs Метафизика Metafizika Tabiatdan oldin, birinchi falsafa ma’nosida ham qo’llaniladi. Method Метод Usul Usul haqidagi ta’limot. Modus Модусы Moduslar Narsalarning sifatlari. Monads Монад a Monada Birlamchi asoslar, ruhiy substansiyalar. World of substances Мир вещей Narsalar dunyosi O’tkinchi, yo’q bo’luvchi, o’zgaruvchan dunyo. Philosoph y of theory Теоретический философия Nazariy falsafa Ibn Sinoning fanlar tasnifiga ko‘ra, metafizika (oliy fan), matematika (o‘rta fan) hamda tabiat haqidagi fan – tabiatshunoslik (pastki fan)dan iborat ilmlar majmui. Nirwana Нирвана Nirvana buddaviylik 321 ta’limotiga ko‘ra, azaliy karma iplaridan xalos bo‘lish va abadiy ruhiy xotirjamlik. Norito Норито Norito Qadimgi Yaponiyadagi sintoistik e’tiqod bo‘lib, u duo ifodalarini o‘qish, qurbonliklar (guruch, sabzavot, baliq) keltirish bilan bog‘liqdir. Prophecy Пророчество Nubuvvat payg‘ambarlik, ilohiy xabar – vahiy orqali Alloh yer yuziga o‘z elchisini yuborib, insonlarni zalolatdan qutqarishi. Relativity Относительност ь Nisbiylik Hamma narsa o’zgaruvchan, oquvchan xususiyatga ega, sukunat esa vaqtinchalik, nisbiydir. Neoplatoni sm Неоплатонизм Neoplatonizm Yangi aflotunchilik, ellin davrida rivojlangan oqim. Acsidensy Акциденция Oraz aksidensiya, narsa va hodisalarning muhim bo‘lmagan, tasodifiy, 322 o‘zgaruvchan, ahamiyatsiz xossasini bildiradi. Conscious ness Сознательность Onglilik Onglilik bu hodisalarning yuzaki qismidir. Bizning butun tashqi, ichki taassurotlarimiz, hissiyotlarimiz ongimiz tomonidan anglanadi. Ular ichki ruhiy xolatlar bilan bog‘liqdir. Progress Прогресс Progress Taraqqiyot haqidagi ta’limot. Pantheism Пантеизм Panteizm (yunon. ran – hamma, theos – xudo) – tarixan shakl–langan falsafiy ta’limot bo‘lib, u xudo bilan tabiat bir–biriga, tamoman, mos bo‘lib tushadi, ular aynan birdir, ularni bir–biriga qarama– qarshi qo‘yish falsafiy tafakkur rivojiga putur yetkazadi, deb da’vo qiladi. Pacifism Пацифизм Pasifizm hech narsaga ozor bermaslik tamoyili. Purans Пураны Puranlar Hinduizmni o‘rganishning eng dastlabki 323 manbalaridan biri bo‘lib, ular turli rasm-rusumlar va mifologik syujetlar kiritilgan asardir. Rationalis m Рационализм Ratsionalizm Bilishda aqlni rolini oshirib ko’rsatuvchi ta’limot. Rationality Рациональность Ratsionallik Kantdan Gegelgacha bo’lgan yo’l - bu insonning tanqidiy baholovchilik qobiliyati sifatida tushunilgan oliy aqlning gegelcha «ilohiy» aql aqidasiga o’rin bo’shatib berishi yo’lidir. Regress Регресс Regress Orqaga ketish. Renaissan ce Ренессанс Renessans Uyg‘onish davri. Revolution Революция Inqilob (lotin. "revolutio" – to‘ntarish, burilish) – tabiat, jamiyat yoki bilish jarayonida biron– bir narsa, hodisada sodir bo‘ladigan chuqur sifat o‘zgarishi va rivojlanishni ifodalaydigan tushuncha. Sallimkha Саллимхакп - ха Sallimxakp-xa o‘rta asrlarda 324 kpha Koreyadagi neokonfusiychilik yo‘nalishlaridan birining nomi. Sati Сати Sati Hindistonda beva qolgan ayolni erining jasadi yon– dirilayotgan gulxanda birga yondirilishi marosimi. Satory Сатори Satori yaponcha so‘z bo‘lib, ichki tuyg‘u bilan tushunish, yoritilish lahzasini anglatadi. TwaddleV erbiage Пустословие Safsata noto‘g‘ri hukmlar, boshqalarni aldash, yolg‘onni isbotlashga qaratilgan sofizm, paralozimlar. Swadeshy Свадеши Svadeshi Hindiston Milliy Kongress Yüklə 4,54 Mb. Dostları ilə paylaş:
|